بخش دوازدهـم/

بایدها و توصیه‌ها
فهرستی از نامِ اشخاص با وظایف، محل کار یا زنده‎گی، شماره تلیفون و عرصۀ کاری‌شان باید داشت تا در وقتِ ضرورت ـ آن‌هم در شرایطی‌که وقت ضیق ‎باشد ـ جهت انجامِ مصاحبه از آن کار گرفت.
اساس‌کارِ یک مصاحبه‎کننده، تحقیق است. هرچه در یک موضوع تحقــیق بیـش‌تر شود، به همـان اندازه هنـگام مصـاحبه می‏تـوان تـسلـط بیش‌تر بر موضوع داشت.
پرسش‎ها باید کوتاه و دقیق و مرتبط به موضـوع باشند. هـرقدر سوالات کوتاه‌تر مطرح شوند، به همان اندازه بر جذابیتِ سوال افزوده می‎شود.
ژست زبانی، طنین صدا، حرکات دست‌وچشم، ارتباطاتِ غیرکلامی اند که باید هنگام مصاحبه در نظر گرفته و این ارتباط غیرلفظی محتاطانه انجام شود. تماس چشمی با مصاحبه‎شونده حفظ گردد و اگر بنا به ملحوظاتِ فرهنگی این تماس برقرار شده نمی‏تواند، نباید چنان افاده شود که مصاحبه‎گر علاقه به سخنانِ مصاحبه‎شونده ندارد.
قبل از انجام مصاحبه باید محلِ دقیق و مناسب را در نظر گرفت. تعیین محلِ مناسبِ مصاحبه خصوصاً در مصاحبۀ تلویزیونی، به زیبایی برنامه می‌افزاید و مسلکی بودنِ مصاحبه‎کننده و یا تهیه‎کننده را می‎نمایاند.
بسا اوقات مصــاحــبه‎های احساسی و عاطفی، مصاحبه‎شونده را هیجانی می‎سازد و بارها دیده شده که بغض گلویش را می‌فشارد و صدایش گیراییِ خود را می‌بازد. بنابراین در چنان حالت برای این‌که مصاحبه ناقص نگردد و مصاحبه‎شونده از ادامۀ مصاحبه خودداری نکند، سعی باید کرد که حالتِ اولی به او بازگردانده شود.
اکثر مصاحبه‎شونده‌گان کارت معرفت که ویزیتنگ کارت یا بزنس کارت گفته می‎شود را با خود می‎داشته باشند. برای این‌که حروف نام و وظیفه، ‌شمارۀ تماس و آدرس ایمیل یک مصاحبه‎شونده را داشته باشیم، بهتر است در ختم مصاحبه کارتِ او را طلب کنیم و اگر مصاحبه‎کننده نیز دارای کارت است، تبادل کارت باید صورت گیرد. هنگام دریافتِ کارت نباید آن را فوراً بدون مشاهده در جیب یا بکس گذاشت، بلکه عرف این است که نگاهی به آن انداخته و با یک تبسم و تشکرگویی در جیب یا بکس دستی بگذارند. کارت‌ها را در یک کتابچه یا البوم به‌خوبی نگهداری باید کرد. بسیاری را عادت بر آن است کارت‌ها را به حیث یک یادگار ارزشمند با خود نگه می‎دارند.
مصاحبه‎شونده‎گان باید بدانند که مصاحبه به چه شکل به نشر می‎رسد. بنابراین باید به مصاحبه‎شونده از نحوۀ نشر مصاحبه‎اش اطمینان داده شود.
پرسش اول و آخر در یک مصاحبه حایز اهمیتِ فراوان است. همان طوری ‎که مصاحبه را با پرسشی باید آغاز کرد که مهم‎ترین پرسش و دروازۀ ورودی مصاحبه شمرده می‎شود؛ برای یک پایان جالب و به‌یادماندنی، یک پرسش را در ذهن باید داشت.
در مصاحبه با کارشناسان به زوایای تاریکِ یک موضوع روشنی انداخته می‎شود، اما نباید در صدد بود تا در یک مصاحبه همۀ مخاطبین در همان رشته استاد شوند، بلکه سعی گردد تا به یک پرسش عمومی پاسخ داده شود و پرسش‎های مخاطبان حل گردد.
مصاحبه‎شونده‌گان جــزوِ یک جریان سیاسی و یــا نــهاد اجـتماعـی خواهند‌ بود که می‎خواهند به هر طریق ممکن برای سازمان‌شان تبلیغ نمایند، اما این مصاحبه‎کننده است که با مهارت چنان جریان مصاحبه و برنامۀ سوالات را سازمان می‌دهد که وسیلۀ تبلیغات قرار نگیرد.
هرگاه مصــاحبه نیاز به ارایۀ ارقام و احصاییه‌ داشت، پرسش را قبل از مصاحبه به مصاحبه‎شونده باید داد تا وی ارقام دقیق را نوشته و یا از همکارانش دریافت نماید.
زمانی که مصاحبه‎کننده به سراغ یک مصاحبۀ قبلاً تنظیم شده می‎رود، حتماً در ذهن پاسخ‎های احتمالی را در نظر گیرد و این پاسخ‎های احتمالی وی را وادار می‎سازد تا پرسش‎های بیش‌تر را در ذهن ردیف‌بندی نماید.
برای این‌که مصاحبه‎شونده تمرکز فکری بهتری داشته باشد، باید در مورد محور مصاحبه به او معلومات ارایه گردد، اما به هیچ صورت سوالات نوشته شده قبل ازآغاز مصاحبه به مصاحبه‎شونده سپرده نشود.
اجازه داده شود تا مصاحبه‎شونده نسبت به مصاحبه‎کننده بیش‌تر صحبت کند.
از جویدن ساجق یا کشیدن سگرت هنگام مصاحبه جداً خودداری شود. به فاصلۀ بین مایکروفون از دهن توجه جدی صورت گیرد. اگر این مصاحبه در بیرون از استدیو می‎باشد، مایکروفون‌ها صداها را از فاصله‎های دور ثبت می‎کنند. بنابراین در هر مصاحبه نظر به شرایط و صداهـــای بـیرون و تأثیــرگذار به فاصلۀ مایکروفون از دهــن تــوجه صورت گیرد.
مصاحبه‎کننده قبل از مصـاحبه باید یک ارزیابی از اوضاع و موضوعی که می‎خواهد با مصاحبه‎شونده مطرح سازد، داشته باشد و خود را به جای مخاطب قرار دهد و از خود بپرسد که اگر به جای یک مخاطب می‌بود چه نوع پرسشی را مطرح می‎ساخت.
در بعضی حالات، مصاحبه‎کننده از موضوع مورد بحث آگاهی کامل نمی‎داشته باشد یا مصاحبه به‌طور غیرمترقبه رخ می‎دهد. در این صورت از همکاران یا تهیه‎کننده‎گان برنامه در قسمت پرسش‎ها کمک باید خواسته شود.
تحقیق اساس کار یک ژورنالیست باید باشد؛ بنابراین برای تهیۀ پرسش‎ها به آرشیف مراجعه گردد. یک مصاحبه‎کنندۀ خوب آرشیف شخصی، بانک معلومات و اشخاصی را در نظر می‎داشته باشد که هنگام ضرورت به آن‎ها مراجعه نموده و در غنامندی پرسش‎ها و معلومات به آن متوسل می‎شود.
مصاحبه‎کنندۀ خوب آن است که تسلط بر زبان داشته باشد، استعمال لــغات به‎جا و شــایســته بر اهــمیتِ مصاحبه می‎افزاید و مصاحبه‎کننده نباید لغات و واژه‎ها را پی‌هــم اســتفاده کــند و بسا مصاحبه‎کننده‎گان تکیه‎کلامِ خاص می‎داشته باشند تا سعی شود از تکرار تکیه‎کلام خودداری گردد.
یک مصاحبه‎کننده به نماینده‎گی از هزاران مخاطب مصاحبه می‎کند که امکان روبه‎رو شدن با مصاحبه‎شونده را ندارند. بنابراین نباید در مصاحبه از لغتِ «من» استفاده نماید؛ چون سوالات نظر شخصی‌اش نمی‎باشد و ثانیاً به نماینده‎گی از مخاطبان می‎پرسد.
مصاحبه‎کننده باید مطابق شأن مصاحبه‎شونده و محفل، لباس به تن کند. اگر یک مصاحبه‎کننده به کنفرانس مطبوعاتی رییس‎جمهور یا نخست‌‎وزیر یا مقامات کشوری دعوت می‎شود، باید به لباس توجه نماید. به همین ترتیب اگر مصاحبه‎کننده به صحنۀ جنگ می‎رود، در آن صورت لباس با تجهیزاتِ زرهی دارای اهمیت می‎باشد و یا اگر مصاحبه با ورزش‎کار می‎باشد، لباس عادی و ساده به تن می‎کند. در نهایت این‌که لباس باید با موضوع مصاحبه هم‌خوانی داشته باشد. علاوتاً مصاحبه‎کننده در داخل استدیو از عطریات و جوهر دهن استفاده نماید، چون فضای استدیوها تنگ و جریان هوا بطی می‎باشد. به همین ترتیب قبل از مصاحبه از خورن غذا‎هایِ سیردار و یا پیاز خام و سایر خوردنی‎هایِ بودار خودداری شود.
قابل یادآوری است که خوردن غذای‎های تشنه‎کن نیز بر مشکلاتِ مصاحبه‎کننده می‎افزاید که باید متوجه این باریکی بود.
تسلط بر مصاحبه، مستلزم تمرین بیش‌تر است و هرقدر بیش‌تر تمرین صورت گیرد، به همان اندازه ادارۀ مصاحبه به دستِ مصاحبه‎کننده خواهد بود.