رسانه

در اواخر دهه۱۹۶۰ میلادی پدیدهای به نام انترنت جهان را متحول کرد. تاسیس شبکه آرپانت در سال ۱۹۶۹ میلادی به عنوان منشاء پیدایش انترنت شناخته شد. در حقیقت انترنت مجموع‌های از میلیون‌ها کامپیوتری است که از طریق شبکه‌های مخابراتی به یک‌دیگر متصل‌اند. به عبارتی دیگر مجموع‌های از هزاران شبکه ماهوارهای است که تعداد زیادی از کمپیوترها را در یک شبکه پیچیده بزرگ و قابل اطمینان به یک‌دیگر وصل می‌کند. انترنت هیچ سازمان مدیریتی یا سرپرست حقوقی ندارد و به خودی خود واقعیتی مستقل ندارد و تنها از هماهنگی تشکیلات مستقل دیگر حیات یافته است.

از طریق این فناوری جدید می‌توان ایمیل ایجاد کرد و بدون صرف وقت و هزینه‌های پستی زیاد می‌توان عکس‌ها و نامه‌های متنی خود را برای یک یا چندین نفر به طور هم‌زمان ارسال کرد هم‌چنین میتوان سایت‌های مختلفی ساخت و از این طریق به شبکه جهانی وب پیوست و از قابلیت‌های تصویری، صوتی و حتی فیلم در آن استفاده کرد. فناوری چت یا گفت‌وگو یکی دیگر از راه‌های ارتباطی جدید در انترنت است که در آن میتوان علاوه بر مکالمه با چندین نفر، به طور هم زمان تصاویر یک‌دیگر را نیز دید.

شبکه‌های خبر رسانی جهانی از طریق انترنت اخبار، ‌عکس و فلم را در اسرع وقت به سراسر جهان ارسال می‌کنند و جهان ارتباطات با استفاده از انترنت شکل دیگری به خود گرفته و ژ‌ورنالیزم آنلاین روز به روز با سرعت سرسام‌آور در حال توسعه است. اصطلاح هر شهروند یک خبرنگار یا خبرنگاری شهروندی از برکت همین شبکه‌های اجتماعی و انترنت به‌میان آمده است.

خبرنگاری شهروندی یا ژورنالیزم شهروندی مفهومی است که به فعالیت آن دسته از اعضای یک جامعه که نقشی فعال در فرایند جمع آوری، گزارشگری، تجزیه و تحلیل و انتشار اخبار و اطلاعات به عهده می‌گیرند اطلاق می‌شود. هدف چنین مشارکت فراهم آوردن اطلاعات مستقل، قابل اتکا، موثق، همه‌ی جانبه و دقیق به‌عنوان یکی از لوازم دموکراسی است. از آن‌جا که عبارت ژورنالیزم شهروندی چندان دقیق و گویا نیست این نوع روزنامه‌نگاری را با نام‌های دیگری مانند ژورنالیزم عمومی، ژورنالیزم مشارکتی، ژورنالیزم دیموکراتیک یا خیابانی، ژورنالیزم خودجوش و مردمی، ژورنالیزم منبع آزاد، ژورنالیزم شبکه‌ای، ژورنالیزم پایین به بالا، ژورنالیزم توزیع شده و ژورنالیزم مبتنی بر شاهدان عینی نیز می‌شناسند.

ژورنالیزم شهروندی شکل خاصی از رسانه‌های شهروندی محسوب می‌شود. بنابر این در ژورنالیزم شهروندی افراد فاقد مهارت‌های حرفه‌ای از ابزارهای تکنولوژی مدرن و اینترنت برای تولید و نقد محتواهای رسانهای استفاده می‌کنند. مانند افراد در مورد آنچه که در محیط پیرامون‌شان می‌گذرد و یا در مورد اشتباهات موجود در رسانه‌های ‌غالب و یا جریان اصلی در وبلاگ شخصی خود و یا در شبکه‌های ارسال پیامک اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی می‌نویسند و یا از یک رویداد ارزش‌مند به لحاظ خبری با استفاده از کمره فلم‎‌برداری یا گوشی تلیفون همراه عکس دیجیتال و یا فلم‌های خبری تهیه و روی سایت‌هایی هم‌چون یوتیوب ارسال می‌کنند.

نظری گذرا بر تاریخچه رسانه‌های افغانستان

سال ١٢۵٢ خورشیدی حکومت امیر شیرعلی خان را می‌توان سال تولد رسانه در افغانستان نامید. در این سال نشریه شمس‌النهار نخستین جریده بود که در آسمان روزنامه‌نگاری افغانستان درخشید، که مسئولیت آن را میرزا عبدالعلی خان رئیس نخستین چاپخانه لیتوگرافی در افغانستان برعهده داشت.

شمس‌النهار در شانزده صفحه و در ماه دو یا سه مرتبه منتشر می‌گردید و مقالات آن بیش‌تر توسط یکی از مردان فرهنگی آن روزگار به نام عبدالقادر پیشاوری نوشته می‌شد، علاوه برآن چند مترجم نیز در این نشریه حضور داشتند.

تاریخ در دوران حکم‌روایی امیر عبدالرحمن از ۱۷ اسد ۱۲۵۹ تا ۹ میزان ۱۲۸۰ خورشیدی، شاهد نشرات رسانه‌ای نیست ولی تعدادی از ورق پاره‌ها به مناسبت‌های خاص تهیه و در اختیار مقامات حکومتی قرار می‌گرفت. البته در این زمان اطلاعات و اعلانات توسط جارچی‌ها به مردم ابلاغ می‌گردید و این جارچی‌ها اشخاصی بودند که صدای مناسب و بلند داشته در کوچه‌های شهرکابل و دو سه شهر دیگر نظیر قندهار، هرات و مزار شریف مردم را در جریان تصامیم حکومت و اعلانات قرار می‌دادند.

حکومت حبیب‌الله از ۱۱ میزان ۱۲۸۰ تا اول حوت ۱۲۹۷ خورشیدی را دوران شکل‌گیری مطبوعات نوین در افغانستان می‌توان نام‌گذاری کرد، ‌زیرا نشریه‌ای به‌نام سراج الاخبار در ۲۲ جدی ۱۲۸۴ از چاپ برآمد. سراج الاخبار در هر پانزده روز یک‌بار به سر دبیری محمود طرزی منتشر می‌شد اما بعد از هشت سال، چاپ آن ممنوع شد.

در دورهی شاه امان الله از ۳ حوت ۱۳۹۷ تا ۲۴ جدی ۱۳۰۷ خورشیدی سراج الاخبار بار دیگر به نشرات آغاز نمود و در پهلوی آن نشریه‌ای برای زنان به‌نام ارشاد النسوان و روزنامه انیس به مدیریت غلام محیالدین انیس در ۲۷ جوزا ۱۳۰۷ خورشیدی از چاپ برآمدند. در کنار این رسانه‌ها، اساس کار رادیو کابل هم در عهد امان الله خان گذشته شد، اما فعالیت‌های رسمی آن در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی که ریاست مطبوعات به وجود آمد شروع شد و ناگفته نماند که آژانس اطلاعاتی باختر نیز در همین سال فعالیت‌هایش را در چوکات آن ریاست آغاز نمود.

ادامه دارد…