افغانستان ۹۰ درصد تریاک جهان را تولید می‌کند. اما در یک دهه گذشته، این کشور به یکی از بزرگترین مصرف کننده‌گان مواد مخدر در دنیا تبدیل شده است.
براساس آخرین آمار اداره جرایم و مواد مخدر سازمان ملل متحد (۲۰۰۹)، بیش از یک میلیون نفر در افغانستان به مواد مخدر معتادند. یعنی یک نفر از هر سی نفر، که بالاترین اعتیاد سرانه در جهان به شمار می‌رود و این آمار، هر روز در حال افزایش است.
بسیاری از ناظران می‌گویند دلیل اصلی افزایش شمار معتادان در افغانستان، تولید هروئین در داخل این کشور و دسترسی آسان به آن است.
نهادهای خیریه و کارکنان حوزه بهداشت و درمان می‌گویند اعتیاد فراگیر، جامعه افغانستان را به سوی «مرگ تدریجی و نابودی» می‌برد.
اعتیاد روزافزون در این کشور، مساله‌ای است که در سفر اخیرم به افغانستان در فیلم مستندی به آن پرداخته ام.
درست در مرکز شهر، معتادان برای مصرف هروئین در کنار رودخانه کابل و محله‌ ‹پل سوخته› جمع شده اند.
رودخانه کابل به یک فاضلاب روباز می‌ماند و در حاشیه‌اش رنج و فلاکت به وفور دیده می‌شود.
محلاتی مثل حاشیه رودخانه کابل، ‹پل سوخته› و ده‌ها محله‌ مانند آن در کابل، صرفاً محل تجمع و مصرف مواد مخدر نیستند، محل زنده‌گی شمار زیادی از معتادان نیز هستند.
این درد تنها محدود به فقیران و بی سوادان نیست. در محلات مانند کنار رودخانه کابل، افرادی را با تحصیلات دانشگاهی می‌توان یافت، از پزشک و مهندس گرفته تا مترجم نیروهای خارجی.
کارکنان موسسه نجات یکی از ده‌ها نهاد خیریه در کابل، هر روز به نقاط مختلف این شهر می‌روند تا به وضع معتادان پراکنده در جاهای مختلف شهر رسیده‌گی کنند.
طارق سلیمان، رییس موسسه خیریه نجات در کابل می‌گوید: «اولادهای ما هر روز در حملات انتحاری، بمب و راکت می میرند. فعلاٌ اعتیاد یک نوع دیگری از تروریسم است که روزانه جان هموطنان ما را می گیرد.»
«کاکایم مرا معتاد ساخت»
جاوید هیجده سال بیشتر ندارد. اما ده سال است معتاد به هروئین است. کاکایش از کودکی، برای اینکه بیشتر روی زمین کار کند، او را با مواد مخدر آشنا کرد.
جاوید می گوید: «من از زندگی ام نفرت دارم. همه از من نفرت دارند. باید در این سن مکتب می‌رفتم، ولی فعلا فقط یک معتاد هستم.»
جاوید را در یکی از مراکز بازپروری و کمک به ترک اعتیاد دیدم. پدر جاوید مرده و مادر بیمارش باید تنها به مشکل پسرش رسیدگی کند.
مادر او از ترس آنکه پسرش برای خریدن دزدی کند، با گدایی، هزینه مواد مخدر او را تامین می‌کند.
مادرش می‌گوید: «همیشه به جاوید می‌گویم که اگر من زنده نباشم، سرنوشت او هم به رودخانه کابل و یا پل سوخته خواهد کشید.»
اما جاوید می‌گوید: «خرید هروئین در کابل بسیار راحت است، به راحتی خریدن کشمش و نخود. زندگی من فعلا تباه شده و امیدوارم معجزه‌ای شود و من دوباره آدم خوب شوم.»
رنج‌هایی که سه دهه جنگ و خشونت شدید برای مردم افغانستان به همراه داشته، یکی دیگر از دلایل روی آوردن افراد به مواد مخدر است.
هزاران افغان در جریان جنگ‌ها کشورشان را ترک کردند و به ایران و پاکستان پناه بردند. بسیاری از این معتادان و همچنین مسوولان دولتی می‌گویند که بیشتر معتادان افغان در کشورهای همسایه به این مشکل مبتلا شدند.
اما برای افغانستان که در شرایط حساس قرار دارد، جنگ با اعتیاد کمتر از جنگ با تروریسم نیست.
ژان لوک، رییس دفتر سازمان ملل متحد برای مقابله با مواد مخدر و جرم (UNODC) می‌گوید: «‌در شرایطی که دولت افغانستان قرار دارد و برای خروج نیروهای خارجی آماده می‌شود، مساله اعتیاد مساله کوچکی نیست. با یک میلیون معتاد که روز به روز شمارشان هم بیشتر می‌‌شود، با توجه به موقعیت کلی اقتصاد افغانستان، ممکن است وضع واقعاً بحرانی شود.»
مشکل بیکاری
در افغانستان تقریباً چهل درصد مردم بیکارند. بسیاری از معتادان عامل دیگر اعتیادشان را همین بیکاری می‌دانند.
فاروق، یکی از معتادان، مدرک دانشگاهی دارد و زمانی سرپرست یک بیمارستان بود. او را زیر ‹پل سوخته› دیدم.
فاروق می گوید: «من ترجیح می دهم که بمیرم، تا اینکه زیر این پل هروئین بکشم. اگر وظیفه ای میداشتم، امروز سرحدم (کارم) به اینجا نمی‌کشید.»
ولی این تنها مردها نیستند که در دام آنچه مسوولان «سونامی خاموش» می‌نامند، گرفتار شده اند. بیش از ۱۲۰ هزار نفر از معتادان افغانستان زن هستند. فرزندان و حتی نوزادان این زنان به شدت در خطر آلودگی به مواد مخدر قرار دارند.
هنوز هم شماری از مردم روستانشین در افغانستان تریاک را درمان بسیاری از دردهای خود می‌دانند.
فاطمه هم خودش و هم کودک نوزادش به تریاک معتادند. او می‌گوید:»زمان زایمان خونریزی شدید داشتم، پول دکتر را نداشتم و مجبور شدم تریاک بخورم. بچه ام هم سرفه می‌کرد و برایش تریاک دادم تا آرام شود».
امکانات نا‌کافی
مجموع بودجه دولت افغانستان برای درمان یک میلیون معتاد این کشور دو میلیون و دوصد هزار دالر است. یعنی دو دالر در سال برای هر معتاد.
تنها جاوید سه برابر این رقم را در یک روز صرف خرید هروئین می‌کند.
ثریا دلیل، وزیر صحت افغانستان می‌گوید: «برای ریشه کن کردن اعتیاد در افغانستان کار زیادی صورت نگرفته. باید فعالیت های زیادی در این بخش صورت بگیرد و بودجه زیاد برای این کار تخصیص داده شود»
شاید یکی از دلایل عدم موفقیت برنامه های بازپروری معتادان، نبود امکانات کافی است.
جاوید با وجود سپری کردن چند روز در مرکز نجات، نتوانست اعتیاد را ترک کند.
مشکل اعتیاد بر مشکلات دیگر افغانستان افزوده است و پیروزی در مبارزه با مواد مخدر نیازمند تلاش زیادیست.