ناجیه نوری

تا زمانی‌که حدود جغرافیایی و سرحدات افغانستان و پاکستان مشخص نگردد، مردم ما مجبور به پرداخت قربانی‌های سنگین همانند چندین دهۀ گذشته خواهند بود.
آگاهان سیاسی- تاریخی با اظهار این مطلب می‌گویند، پذیرفتن خط دیورند به عنوان مرز رسمی بین افغانستان و پاکستان، سبب حل بسیاری از مشکلات کشور خواهد شد.
این اظهارات به دنبال ادامۀ حملات راکتی پاکستان بر مناطق مرزی افغانستان صورت می‌گیرد که نزدیک به یک سال می‌شود ادامه دارد.
آگاهان به این باور اند که ادامۀ حملات توپخانه‌یی پاکستان بر خاک افغانستان به هدف وادار کردن فشار بر کابل به خاطر به رسمیت شناختن خط دیورند به عنوان مرز رسمی بین دو کشور صورت می‌گیرد.
مقام‌های ارشد حکومت افغانستان پیشتر گفته بودند که پاکستان در تلاش تخلیۀ مناطق مرزی افغانستان از سکنه است، تا از آن طریق اهداف نظامی- استخباراتی خود را دنبال کند.
صاحب‌نظر مرادی تاریخ‌دان و آگاه سیاسی می‌گوید، در حال حاضر مشخص نیست که کدام قریه مربوط به پاکستان است و کدام روستا به افغانستان تعلق دارد؛ پس افغانستان باید حدود خود را مشخص سازد.
او اضافه کرد، مشخص نبودن این‌که چه تعداد نفوس سرحد خط دیورند متعلق  به افغانستان است و چه تعداد به پاکستان، معضلات  کلان سیاسی- اجتماعی را به وجود آورده است.
به باور مرادی،  تا زمانی‌که این مشکل حل نشود و حدود جغرافیایی  افغانستان و پاکستان مشخص نگردد، مردم ما مجبور به پرداخت قربانی‌های سنگین، مانند گذشته‌ها خواهند بود.
این تاریخ‌نگار می‌گوید، معلوم نیست حکومت‌ امروزی افغانستان چه اسنادی برای به رسمیت نشاختن خط دیورند در اخیتار دارد؛ اگر حکومت افغانستان اسنادی در این خصوص  در اختیار دارد، باید به ملت ارایه کند تا مردم جزییات این توافقنامه را بدانند.
صاحب‌نظر مرادی گفت: «مشکل اصلی حکومت فعلی افغانستان یکی‌شدن پشتون‌های دو طرف خط دیورند است و اما اگر این فرضیه را قبول کنیم که جنگ‌های گذشته نباید اقوام مخلتف را از هم جدا می‌ساخت، پس باید بدانیم که در شمال کشور به گونه مشابه ازبک‌ها، ترکمن‌ها و همین طور تاجیک‌ها در سرحدات بیرون از افغانستان وجود دارند،  ولی هیچ قومی تا اکنون ادعا نکرده که ما باید با تاجیک‌ها، ازبک‌‌ها و ترکمن‌های آن سوی سرحد یکی باشیم.»
مرادی تاکید کرد، مسوولیت تاریخی دیورند را عبدالرحمان خان به دوش دارد و اما حکومت فعلی افغانستان باید این سرحد بین‌المللی را به رسمیت بشناسد تا مشکلات ناشی از آن هر چه زودتر حل شود.
در همین حال، جاوید کوهستانی آگاه سیاسی- نظامی می‌گوید، روسیه و هند همیشه تلاش داشته‌اند تا پادشاهان افغانستان را تشویق کنند که این خط را به رسمیت نشناسند.
او تاکید کرد، اما امروز زمان آن فرا رسیده که خط خونین، جنجالی و سرطانی دیورند که بیش از نیم قرن خونریزی را برای مردم ما به بار آورده است، به رسمیت شناخته شود.
او افزود، افغانستان همیشه از جانب پاکستان به بهانه‌های مختلف مورد تعرض قرار گرفته است، چنانچه مساله راکت پراگنی‌ها  به ولایت کنر یکی از همین بهانه‌ها می‌باشد؛ بنابراین پذیرفتن خط دیورند به عنوان مرز رسمی بین دو کشور به بهانه‌های پاکستان نقطه پایان خواهد گذاشت.
به باورکوهستانی، در بین پشتون‌ها در مورد خط دیورند دو دیدگاه وجود دارد: پشتون‌های متمدن با صرف نظر از مسایل قومی، طرفدار حل این معضل اند؛ اما مشروط براینکه افغانستان دیگر از نظر دسترسی به آب‌های آزاد مشکلی با پاکستان نداشته باشد.
وی همچنان گفت، دیدگاه دوم مربوط به پشتون‌هایی‌ست که می‌خواهند با متحد کردن پشتون‌های آن طرف سرحد در منازعات و درگیری‌ها داخلی افغانستان، نفع ببرند.
اما شماری دیگر از آگاهان سیاسی به این باور اند که برای پاکستانی‌ها بحث خط دیورند اصلاً مطرح نیست.
وحید مژده آگاه سیاسی می‌گوید، ما نباید فکر کنیم که مشکل ما با پاکستان  فقط یک خط است و زمانی‌که ما آن را به رسمیت شناختیم این طرف افغانستان میشه و آن طرف هم پاکستان.
او تاکید می‌کند، مساله بسیار مهم درخط دیورند، آب‌هایی‌ست که از کوه‎‌های افغانستان سرچشمه می‌گیرد و شاه‌رگ حیاتی پاکستان را می‌سازد.
مژده افزود، مساله مهم دیگر تثبیت خط است، زمانی‌که در سال ۱۸۹۳ پیمان خط دیورند به امضا رسید، تمام مناطقی که خط دیورند در آن امتداد یافته بود، نقشۀ آن با زمین آن مناطق مطابقت نکرد و مشخص نشد که کدام قسمت به افغانستان تعلق دارد و کدام بخش به پاکستان.
مژده گفت: «در زمان حکومت طالبان این مساله مطرح شد و طالبان به پاکستانی‌ها گفتند که ما خط دیورند را به رسمیت نمی‌شناسیم و تنها طرح‌های دوران حکومت داوود خان را قبول داریم و مرز بین ما و شما طرح‌های دوران حکومت داوود خان است؛ اما پاکستانی‌ها آن طرح‌ها را کاملاً ویران کردند و در حال حاضر آن طرح‌ها دیگر وجود ندارد و حتا پاکستان یک مقدار پیش‌روی هم کرده است.»
به باور مژده، برای پاکستانی‌ها بحث خط دیورند اصلاً مطرح نیست، چون در حال حاضر آن‌ها بیشتر از خط دیورند را در اختیار دارند و سربازان‌شان در آن مناطق حضور دارد، پس مشکل ما دیورند نیست، بل پاکستان می‌خواهد با افغانستان یک کانفدراسیونی را  تشکیل دهد.
وی همچنان افزود، چون کشور ما محاط به خشکه است؛ بنابراین پاکستان می‌خواهد از این معضل نهایت استفاده را ببرد و ما را مجبور سازد تا بگویم که افغانستان و پاکستان یک کشور شوند.
او افزود، من فکر می‌کنم که برای حل این معضل حد اقل ۵۰ سال زمان لازم است، چرا که برای حل این مشکل نیاز به یک هیات بین‌المللی است تا مرز بین دو کشور را تثبیت کند.
این آگاه سیاسی همچنان گفت، مساله مهم دیگر آب است که پاکستانی‌ها ادعا دارند که سال‌ها و حتا قرن‌ها از این آب‌ها استفاده کرده اند و می‌خواهند همیشه آن در اختیار داشته باشند.
پیشینۀ تاریخی خط دیورند
سال‌هاست پاکستان به دلایل مرزی و جغرافیایی در صدد بی‌ثباتی و هرج مرج در افغانستان است. اکثراً کارشناسان می‌گویند که پاکستان می‌خواهد با ایجاد ناامنی در افغانستان، به معضل دیورند نقطۀ پایان گذارد.
صاحب نظر مرادی می‌گوید، موافقتنامه خط دیورند در سال ۱۸۹۳در زمان حکومت عبدالرحمان خان با انگلیس‌ها به امضا رسید.
وی گفت، بعد از مرگ عبدالرحمان خان انگلیس‌ها هیاتی را به افغانستان فرستادند تا در مورد سرحد بین افغانستان و پاکستان مذاکره کنند و امیرحبیب‌الله خان در پاسخ گفت هر تصمیمی که انگلیس‌ها در مورد سرحد بین دو کشور گرفته اند، مورد تایید من است.
او افزود، در زمان حکومت پسرش امیر امان‌الله خان نیز در این مورد دوبار مذاکراتی صورت گرفت، یکی  در سال ۱۹۱۹ در لاهور و مذاکره دوم در سال ۱۹۲۱ در کابل انجام یافت که براساس آن امان‌الله خان استقلال افغانستان را در چارچوب جغرافیای امروزی افغانستان به عنوان کشور مستقل پذیرفت و دولت هند بریتانیوی همین جغرافیا را به رسمیت شناخت.
مرادی اضافه کرد، در دوران نادرشاه مارشال شاه ولی خان غازی به لندن فرستاده شد تا در مورد خط دیورند نظر حکومت افغانستان را بیان کند که او نیز فیصله‌های حکومت‌های گذشته را به رسمیت شناخت.
در این حال، جاوید کوهستانی می‌گوید، سال‌های قبل در کمیسیون سه جانبه، بین افغانستان، ایتلاف بین‌المللی و امریکا صحبت‌هایی روی مساله خط دیورند و کشیدن سیم خاردار و دیوار بین دو طرف خط صورت گرفته بود و بودیجه هم در این خصوص به پاکستان داده شده بود.
او افزود، مطابق به قراردادهای قبلی یعنی پیمان بغداد و سنتو در دهه ۶۰ و ۷۰ که پاکستان عضویت این پیمان‌ها را داشت، خط دیورند به رسمیت شناخته شده بود.
کوهستانی گفت، در واپسین سال‌های حکومت امیرعبدالرحمان خان که سرحدات افغانستان مشخص شده و خط دیورند به وجود آمد، این خط به عنوان مرز رسمی بین افغانستان و دولت هند بریتانیوی از جانب دو طرف به رسمیت شناخته شد.
این آگاه سیاسی تاکید کرد، امیرحبیب‌الله خان پسر عبدالرحمان در زمان حکومت خود در سفری که به هند داشت تمامی قراردادهای قبلی پدراش را نه تنها به رسمیت شناخت، بل توضیح داد که من، خانواده‌ام و نسل‌های آینده ما این پیمان و قراردادها را قبول خواهند داشت و بدین ترتیب خط دیورند توسط حبیب الله خان نیز به رسمیت شناخته شد.
او ضافه کرد، ولی پس از وفات امیر حبیب‌الله خان که جنبش مشروطیت به وجود آمد و یک نوع استقلال‌طلبی به رهبری امان‌الله خان، محمود طرزی و سایر شخصیت‌ها شکل گرفت، برنامه‌های آزادی‌خواهانه و ضد انگلیسی بوجود آمد که براساس همین استقلال طلبی امیر حبیب‌الله خان کشته شد.
او گفت، ولی امان‌الله خان با وجود قربانی‌هایی‌که مردمان آن طرف خط دیورند دادند، متاسفانه در نتیجۀ مذاکراتی‌که با انگلیس‌ها داشت هیچ نوع پیش‌روی نکرد و خط دیورند را مطابق به پیمان پدرش به رسمیت شناخت.