رییس‌ جمهوری‌ آفریقای جنوبی اعلام کرد که نلسون ماندلا شامگاه پنجشنبه در سن ۹۵ سالگی در منزل خود در ژوهانسبورگ درگذشت.
جاکوب زوما، رییس‌جمهوری‌ آفریقای جنوبی در نطقی تلویزیونی ضمن تسلیت درگذشت ماندلا به مردم آفریقای جنوبی به تمجید از شخصیت این قهرمان ضدآپارتاید پرداخت.
جاکوب زوما گفت: نلسون ماندلای دوست داشتنی ما که پدر موسس کشور دموکراتیک‌مان بود، درگذشت.
وی ادامه داد: کشور ما بهترین فرزند خود را از دست داد. مردم ما یک پدر را از دست دادند. هرچند ما می دانستیم که این روز فرا خواهد رسید اما هیچ چیز نمی تواند حس فقدان عمیق را در ما از بین ببرد.
ماندلا اولین رییس جمهوری سیاه پوست آفریقای جنوبی بود که از سال ۱۹۹۴ به مدت ۵ سال این سمت را بر عهده داشت و بسیاری او را پدر آفریقای جنوبی می‌دانند.
رهبر پیشین آفریقای جنوبی، علیه آپارتاید مبارزه کرد و در سال ۱۹۹۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
نلسون ماندلا، که مدت ۲۷ سال زندانی بود، نقش برجسته‌یی در برقراری صلح در سایر مناقشات به عهده داشت. ماندلا در ماه‌های اخیر چندین بار به دلیل مشکلات جسمانی در بیمارستان بستری شده بود.
او در دهه هشتاد، زمانی که زندانی شده بود، دچار بیماری سل شد. ماندلا به عفونت ریوی مبتلا بود. او چند ماه پیش، پس از ترخیص از بیمارستان، در خانه تحت مراقبت‌های پزشکی ویژه قرار داشت.
قرار است که برای نلسون ماندلا مراسم تدفین ملی برگزار شود. به دستور دولت، پرچم‌ها در آفریقای جنوبی به حالت نیمه افراشته درآمده است.
قرار است مراسم یادبود ماندلا روز دوشنبه در استادیوم اف‌ان‌بی ژوهانسبورگ، با گنجایش نود هزار نفر، برگزار شود. از روز سه شنبه، جنازه رییس جمهوری پیشین آفریقای جنوبی برای ادای احترام همگانی در مکانی در پرتوریا، پایتخت، قرار خواهد گرفت و یک هفته بعد، به کیپ شرقی انتقال خواهد یافت. مراسم رسمی تشییع و تدفین نلسون ماندلا روز ١۴ دسمبر در روستای کونو برگزار می‌شود. دوره کودکی ماندلا در این روستا سپری شد.
نلسون ماندلا علیرغم حبس طولانی مدت، دشمنان سابق خود را بخشید و به عنوان رییس جمهوری وقت از تمام نژاد‌ها خواست برای دستیابی به آشتی ملی همکاری کنند.
***
در همین حال بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل ماندلا را «غول عدالت» خواند و گفت: هیچ کس به اندازه او در عصر ما برای پیشبرد ارزش ها و آمال های سازمان ملل کار نکرد. او زندگی اش را صرف خدمت به مردمش و بشریت کرد و این کار را با فداکاری زیاد انجام داد. موضع گیری اصولی او و نیروی اخلاقی که زیربنای این موضع گیری بود نقش اساسی در برچیدن آپارتاید داشت.
باراک اوباما، رییس جمهوری امریکا نیز اعلام کرد: دستاورد او بیش از چیزی بود که می شود از هر انسانی انتظار داشت. ما یکی از بانفوذترین، شجاع‌ترین و خوب‌ترین انسان‌هایی که می‌توان همزمان با آنها در زمین زیست را از دست داده‌ایم. او دیگر متلق به ما نیست بلکه متعلق به قرن‌هاست.
وی تصریح کرد: نلسون ماندلا با وقاری مثال زدنی و اراده ای فولادین و با فدا کردن آزادی خودش برای آزادی دیگران، آفریقای جنوبی را دگرگون کرد و همه ما را تکان داد. سفر او در طول زندگی از حبس تا رسیدن به ریاست جمهوری در برگیرنده این وعده بود که انسان‌ها و کشورها می توانند بهتر شوند.
دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس نیز در واکنش به درگذشت ماندلا گفت: امروز چراغی درخشان در جهان از تابیدن بازایستاد.
کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل متحد نیز طی بیانیه‌ای گفت که دنیا رهبر بزرگی را از دست داده است.
نیکولاس مادورو، رییس جمهوری ونزویلا، دیلما روسف، رییس جمهوری برازیل، جان کی، نخست وزیر نیوزلند و سپ بلا‌تر، رییس فیفا نیز از چهره‌هایی هستند که به تمجید و ادای احترام به نلسون ماندلا پرداختند.
هم‌چنین محمد علی کلی، اسطوره بوکس امریکا و جهان نیز گفت: من از فوت ماندلا عمیقاً ناراحت شده‌ام. زندگی ماندلا پر از هدف و امید بود، امید برای خودش، کشورش و دنیا.
پرچم‌ها در امریکا، انگلیس و فرانسه به حالت نیمه افراشته درآمد. اعضای شورای امنیت نیز به احترام نلسون ماندلا در جلسه پنجشنبه خود یک دقیقه سکوت کردند. شورای امنیت چهار سال پیش ۱۸ جولای – روز تولد ماندلا – را روز بین المللی نلسون ماندلا اعلام کرد.
شی جینپینگ، رییس‌ جمهوری چین نیز طی پیامی مرگ ماندلا را به خانواده او تسلیت گفت.
دالایی لاما، رهبر معنوی تبتی‌ها نیز با صدور بیانیه‌یی تاسف عمیق خود از درگذشت ماندلا را اعلام کرده و گفته است که دنیا «رهبر بزرگی» را از دست داده است.
آنگ سان سوچی، رهبر جنبش دموکراسی در برمه (میانمار)، با ابراز تاثر از درگذشت ماندلا، او را انسانی بزرگ توصیف کرد.
مانموهان سینگ، نخست وزیر هند، در سوگ ماندلا گفته است: «بزرگی از تبار مردمان درگذشت. مرگ ماندلا به همان اندازه آفریقای جنوبی، برای هند ضایعه‌یی دردناک است. او همفکر راستین گاندی بود.»
ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه نیز گفته است «نلسون ماندلا یکی از بزرگترین سیاستمداران عصر حاضر بود و هرگز به اعتقاداتش پشت نکرد.»
رییس جمهوری روسیه در پیام تسلیت خود افزوده است: «ماندلا با گذر از آزمونی دشوار، تا به آخر به آرمان‌های انسانگرایانه و عدالت محور خود وفادار ماند و بدینگونه، فصلی از تاریخ آفریقا، که با غلبه بر آپارتاید و برپایی آفریقای جنوبی دموکراتیک آغاز شده بود، با نام نلسون ماندلا همراه است.»
زندگی‌نامه ماندلا
«نلسون رولیهلا هلا ماندلا» در ۱۸ جولای ۱۹۱۸ در روستای کوچک قونو در منطقه امتاتای آفریقای جنوبی به دنیا آمد. وی اولین عضو خانواده‌اش بود که در سن هفت سالگی به مدرسه رفت. به دلیل دشواری تلفظ نام بومی ماندلا، معلم وی که یک متدیست بود، نام یک دریادار انگلیسی بنام «‌هوراتیو نلسون» را برای وی برگزید.
وقتی رولیهلا هلا ۹ ساله بود پدرش بر اثر بیماری سل درگذشت. از آنجا که پدر وی عضو هیات مشاورین سلطنتی بود و تقدیر چنین بود که وی سمت پدرش را به ارث ببرد، ماندلا در سال ۱۹۳۷ عازم هلیدتاون و کالج متدیست‌ها در فورت بیوفورت شد.
ماندلا پس از ورود به دانشگاه با الیور تامبو آشنا شد. ماندلا و تامبو پس از این آشنایی به دو دوست و دو همکار همیشگی تبدیل شدند. ماندلا پس از سال اول حضور در دانشگاه وارد یک شورای نمایندگی دانشجویی مخالف سیاست‌های دانشگاه شد و به همین دلیل از وی خواسته شد تا فورت بیو فورت را ترک کند.
اندکی پس از ترک کالج ماندلا عازم ژوهانسبورگ شد. وی پس از ورود به این شهر ابتدا به عنوان یک نگهبان معدن و سپس به عنوان یک کارمند در یک شرکت حقوقی مشغول به کار شد. درحالی که ماندلا در این شرکت کار می‌کرد مدرک لیسانس خود را به طریق مکاتبه‌ای از دانشگاه آفریقای جنوبی گرفت و سپس مطالعات حقوقی خود را در دانشگاه ویت واترس راند آغاز کرد. در این زمان ماندلا در شهر اسکندر (شمال ژوهانسبورگ)‌ استفاده می‌کرد.
پس از پیروزی حزب ملی تحت سلطۀ آفریکانس زبان‌ها (شاخه‌یی از زبان هلندی رایج در آفریقای جنوبی) در انتخابات سال ۱۹۴۸ که سیاست تبعیض‌ نژادی داشتند، ماندلا در مبارزات مخالفت جویانه‌ی کنگره ملی آفریقا (ANC) در سال ۱۹۵۲ و کنگره خلق در سال ۱۹۵۵ نقش برجسته‌یی داشت. تصوب منشور آزادی در کنگره خلق باعث تهیه برنامه‌ی اساسی ضد آپارتاید شد.
در این دوره زمانی ماندلا و همکار وی الیور تامبو اداره‌ی شرکت حقوقی «‌ماندلا و تامبو» را برعهده داشتند که به بسیاری از سیاهپوستان که نماینده‌ی قانونی نداشتند مشاوره حقوقی کم هزینه می‌دادند.
رویکرد ماندلا تحت تاثیر ماهاتماگاندی (‌که الهام بخش وی بود) و نسل‌های موفق فعالان ضد آپارتاید در آفریقای جنوبی قرار داشت.
ماندلا که در ابتدا به مبارزات دسته جمعی غیر خشونت‌آمیز متعهد بود،در پنجم دسامبر ۱۹۵۶ به همراه ۱۵۰ تن دیگر دستگیر و به خیانت به کشور متهم شد. محاکمه‌ ماراتن گونه وی و همراهانش از سال ۱۹۵۶ تا سال ۱۹۶۱ ادامه پیدا کرد و در نهایت تمام ‌آن‌ها تبرئه شدند. کنگره ملی آفریقا(ANC) در فاصله سال‌های ۵۹-۱۹۵۲ به دلیل ظهور یک گروه تازه از فعالان سیاهپوست ( آفریکانیست‌ها) که خواستار اقدامات قاطعانه‌تر علیه حزب ملی حاکم بودند، دچار تفرقه و اختلاف شد. آلبرتو لوتولی، الیور تامبو و والتر سیسولو رهبران ANC نه تنها احساس می‌کردند که روند حرکتی این وقایع بیش از حد سریع است بلکه رهبری آن‌ها به چالش کشیده شده است. این مسئله باعث شد که آن‌ها موضع خود را از طریق اتحاد با احزاب کوچک سفیدپوستان، دو رگه‌ها و سرخپوستان، تقویت کنند تا نشان دهند که جذابیت و گیرایی آن‌ها بیشتر است.
در سال ۱۹۵۹ زمانیکه آفریکانیست‌ها ( تحت حمایت مالی غنا و حمایت سیاسی حزب ملی باسوتو مستقر در ترانس وال) خود را از ANC کنار کشیدند تا کنگره سراسری آفریکانیست‌ها (PAC) راتحت رهبری رابرت سوبوک وه و پوتلاکو لبالو تشکیل دهند، ANC بیشترین حمایت شبه نظامی خود را از دست داد.
درسال ۱۹۶۱ ماندلا رهبری جناح مسلح ANC موسوم به «نیزه ملت» یا MK را که به طور مشترک بنیان نهاده بود، برعهده گرفت. وی به طور مشترک یک مبارزه خرابکارانه راعلیه اهداف ارتش و دولت به راه انداخت و به منظور پایان دادن به آپارتاید طرح‌هایی را برای یک جنگ چریکی احتمالی ( در صورت شکست خوردن خرابکاری‌ها) ارایه داد. مطئنا همین شاخه مسلح ANC بود که چند دهه بعد به ویژه در دهه ۱۹۸۰ یک جنگ چریکی را علیه رژیم آفریقای جنوبی به راه انداخت. ماندلا همچنین درخارج از کشور برای MK پول جمع‌آوری می‌کرد و آموزش‌های شبه نظامی گری برگزار می‌کرد و با دولت‌های متعدد آفریقایی دیدار می‌کرد.
ماندلا مبادرت به جنگ مسلحانه را به عنوان آخرین چاره‌ی خود توصیف می‌کند ولی سرکوب و خشونت روز افزون از سوی دولت وی را متقاعد کرد که سال‌ها اعتراض مسالمت‌آمیز به آپارتاید هیچ دستاوردی در پی نداشته و موفق نبوده است. ماندلا بعدها اذعان کرد که ANC در مبارزه خود علیه آپارتاید حقوق بشر را نقض کرده است.
در پنجم اگست ۱۹۶۲ ماندلا پس از ۱۷ ماه تحت تعقیب بودن دستگیر و در ژوهانسبورگ زندانی شد. گفته می‌شود که دستگیری ماندلا به دلیل گزارش سازمان جاسوسی امریکا (سیا) به پلیس آفریقای جنوبی در مورد مخفیگاه ماندلا، محقق شده است. سه روز پس از دستگیری اتهامات رهبری اعتصاب کارگران در سال ۱۹۶۱ و ترک غیر قانونی کشور، در یک دادگاه برای وی قرائت شدند. ماندلا در ۲۵ اکتبر ۱۹۶۲ به پنج سال حبس محکوم شد. اما در ۱۱ ژوئن ۱۹۶۴ ‌دو سال بعد یک حکم در خصوص حضور وی در کنگره‌ ملی آفریقا ANC حاصل شد.

در حالی که ماندلا در بازداشت بود پولیس در تاریخ ۱۱ جون ۱۹۶۳ رهبران برجسته ی ANC را در ریوونیا ( شمال ژوهانسبورگ) دستگیر کرد. پس از این دستگیری ماندلا نیز به دستگیر شدگان اضافه شد و در دادگاه ریووینا، ماندلا به همراه دیگر دستگیر شدگان به خرابکاری و جرایمی معادل خیانت به کشور که اثبات شان برای دولت آسانتر بود، متهم شدند. این اتهام شامل توطئه چینی برای یک حمله خارجی به آفریقای جنوبی بود. ماندلا اتهام اول خود یعنی خرابکاری را پذیرفت و اتهام دوم خود را رد کرد.
ماندلا در آغاز دفاعیات خود در جلسه‌ محاکمه ۲۰ اپریل ۱۹۶۴ در دادگاه عالی پرتوریا به طور شفاف دلایل ANC برای انتخاب اعمال خشونت به عنوان یک تاکتیک را تشریح کرد. در سخنان وی مشخص شد که چه طور ANC سال‌ها ( تا زمان قتل عام شارپویل) برای مقاومت در برابر آپارتاید از روش‌های مسالمت‌آمیز استفاده کرده است. این رخداد به همراه همه پرسی برقراری جمهوری آفریقای جنوبی و اعلام حالت فوق‌العاده و ممنوعیت فعالیت ANC مشخص کرد که تنها راه باقی مانده، مقاومت از طریق اقدامات خرابکارانه است. انجام هر اقدامی غیر از این معادل تسلیم بی قید و شرط بود. ماندلا در ادامه سخنانش توضیح داد که آن‌ها چه طور بیانیه «‌نیزه ملت» را با هدف نشان دادن شکست سیاست‌های حزب ملی، صادر کرده‌اند.
ماندلا سخنان خود در دادگاه عالی پرتوریا را با این جملات به پایان رساند.
«در طول زندگی‌ام، خود را وقف مبارزه‌ مردم آفریقا کرده‌ام. من علیه سلطه‌ طلبی سفیدها و سیاه‌ها جنگیده‌ام. من به جامعه آرمانی آزاد و دموکراتیک که در آن همگان در سازگاری و با فرصت‌های مساوی زندگی کنند، عشق ورزیده‌ام. این آرمانی است که من به امید دستیابی به آن زندگی کرده‌ام. اما اگر لازم باشد، آرمانی است که حاضرم در راه آن بمیرم.»
ماندلا در نهایت به حبس ابد محکوم شد و روانه زندانی در جزیره روبن شد. در این جزیره وی و دیگر زندانیان مجبور به کار طاقت فرسا در یک معدن سنگ آهک بودند. زندانیان براساس نژادشان از هم جدا می‌شدند و در این بین سیاهان پست‌ترین شرایط را داشتند. ماندلا در زندگی‌نامه‌ی خود تشریح می‌کند که چه طور به عنوان پایین‌ترین طبقه زندان، هر شش ماه مجاز به داشتن تنها یک ملاقات و یک نامه بوده است. ماندلا در طول دوران حبس ۲۷ سالۀ خود، تنها سه بار همسرش را ملاقات کرد.
در سال ۱۹۸۵ پی. وی بوتا، رییس‌جمهور وقت آفریقا جنوبی به ماندلا پیشنهاد کرد که در صورتی که وی از مبارزه‌ مسلحانه صرف نظر کند، وی را آزاد می‌کند. اما وزرای آفریقای جنوبی سعی کردند که رییس جمهور را از این تصمیم منصرف کنند و به وی گفتند که ماندلا هرگز مبارزۀ مسلحانۀ سازمان خود را فدای آزادی شخصی‌اش نخواهد کرد. این در حالیست که ماندلا با صدور بیانیه‌ای از طریق دخترش، پیشنهاد آزادی مشروط را رد کرد و اظهار داشت: ‌این چگونه آزادی است که این سازمان مردمی هنوز از فعالیت منع است. تنها مردان آزاد می‌توانند مذاکره کنند. یک زندانی نمی‌تواند وارد مذاکره شود.
در دوران حبس ماندلا، فشار داخلی و بین‌المللی روی دولت آفریقای جنوبی، با شعار معروف و جنجالی «‌نلسون ماندلا را آزاد کنید»، برای آزادی وی افزایش یافت . در سال ۱۹۸۹ بوتا دچار سکته مغزی شد و فردریک ویلیام دکلرک، به عنوان رییس‌جمهور جانشین وی شد.
ویلیام دکلرک، رییس‌جمهور وقت آفریقای جنوبی در دوم فبروری ۱۹۹۰ ممنوعیت فعالیت ANC و دیگر سازمان‌های مخالف آپارتاید را لغو و اعلام کرد که ماندلا به زودی از زندان آزاد خواهد شد. بدین ترتیب نلسون ماندلا پس از ۲۷ سال حبس در ۱۱ فوریه ۱۹۹۰ از زندان آزاد شد.
ماندلا در روز آزادی خود طی سخنانی برای ملت آفریقای جنوبی متعهد شد که به صلح و آشتی با اقلیت سفید پوست کشور پایبند است. وی در عین حال تصریح کرد که مبارزه مسلحانه‌ کنگره ملی آفریقا تمام نشده است.
ماندلا در سخنانش گفت:‌ «متوسل شدن ما به مبارزه مسلحانه در دهه ۱۹۶۰ که باتشکیل جناح نظامی ANC شکل گرفت، یک اقدام صرفا دفاعی در برابر خشونت آپارتاید بود. عوامل الزام‌آور مبارزه مسلحانه امروز هم وجود دارند. ما گزینه‌یی نداریم جز اینکه ادامه دهیم. ما ابراز امیدواری می‌کنیم که شرایط منجر به حل و فصل مسالمت‌آمیز مسائل هر چه زودتر ایجاد شود تا احتمالا دیگر نیازی به مبارزه مسلحانه نباشد.»
وی همچنین گفت که تمرکز اصلی وی روی برقراری صلح در بین اکثریت سیاهپوستان و اعطای حق رای به آن‌ها در هر دو انتخابات سراسری و محلی است.
ماندلا پس از آزادی از زندان به سمت رهبری ANC بازگشت در سال‌های ۹۴-۱۹۹۰، هدایت این حزب در مذاکرات چندحزبی که به اولین انتخابات چند نژادی آفریقای جنوبی منتهی شد را برعهده داشت.
در سال ۱۹۹۱، کنگره ملی آفریقا ANC اولین کنفرانس ملی خود در آفریقای جنوبی ( پس از شروع مجدد فعالیت) را برگزار کرد و ماندلا به عنوان رییس این سازمان انتخاب شد.
رهبری ماندلا در طول مذاکرات و رابطۀ وی با فردریک ویلیام دکلرک باعث شد که این دو در سال ۱۹۹۳ به طور مشترک برنده جایزه صلح نوبل شوند. البته روابط ماندلا و دکلرک هرازگاهی به تیرگی می‌گرایید، مخصوصا زمانی که ماندلا در سال ۱۹۹۱ طی سخنانی تند و آتشین، دکلرک را رییس‌جمهور یک رژیم غیر مشروع، بی‌اعتبار و اقلیت نامید.
پس از قتل بویپاتونگ در جون ۱۹۹۲ مذاکرات ماندلا مختل شد زیرا ماندلا ANC را از گفت و گوها خارج کرد و دولت دکلرک را به دست داشتن در این قتل عام متهم کرد. اما در پی قتل عام «بیشو» در سپتامبر ۱۹۹۲ مذاکرات مجددا از سر گرفته شد، زیرا شبح تقابل خشونت آمیز نشان می‌داد که مذاکرات تنها راه پیش رو است.
امروز روی سخن من از اعماق وجود با تک تک مردم آفریقا جنوبی ( سیاه و سفید) است. یک مرد سفیدپوست پر از تعصب و نفرت به کشور ما آمده و اقدام آن چنان کثیفی را انجام داده که تمام کشور در آستانه‌ یک فاجعه قرار گرفته است. ترور بی‌رحمانه‌ی کریس‌ هانی، امواج تکان دهنده‌ا‌ی را در سرتاسر کشور و جهان فرستاده است. اکنون زمان آن است که تمام مردم آفریقای جنوبی همگی در برابر هر کسی که قصد نابود کردن آنچه که هانی به خاطرش کشته شد را دارد، ( یعنی آزادی همه‌ی ما) بایستند.»
پس از ترور کریس هانی یکی از رهبران بلند پایه ANC در اپریل ۱۹۹۳ ماندلا طی سخنانی برای ملت، خواستار خویشتن داری و حفظ آرامش شد. اگر چه در آن زمان ماندلا هنوز رییس‌جمهور آفریقای جنوبی نشده بود ولی مردم آفریقای جنوبی وی را هنگام سخنرانی همانند رییس‌جمهور خود تصور می‌کردند.
ماندلا در این سخنان تاثیرگذار گفت: «امروز روی سخن من از اعماق وجود با تک تک مردم آفریقا جنوبی ( سیاه و سفید) است. یک مرد سفیدپوست پر از تعصب و نفرت به کشور ما آمده و اقدام آن چنان کثیفی را انجام داده که تمام کشور در آستانه‌ یک فاجعه قرار گرفته است. ترور بی‌رحمانه‌ی کریس‌ هانی، امواج تکان دهنده‌ا‌ی را در سرتاسر کشور و جهان فرستاده است. اکنون زمان آن است که تمام مردم آفریقای جنوبی همگی در برابر هر کسی که قصد نابود کردن آنچه که هانی به خاطرش کشته شد را دارد، ( یعنی آزادی همه‌ی ما) بایستند.»
نلسون ماندلا در سال ۱۹۹۴ برای اولین بار به طور کاملا دموکراتیک به عنوان رییس‌جمهور آفریقای جنوبی انتخاب شد و تا سال ۱۹۹۹ این سمت را برعهده داشت.
روزنامه ماندگار دو سال پیش فشرده مبارزات عدالت‌خواهانه ماندلا را به نشر سپرد که با استقبال شمار زیادی از جوانان، روشنفکران و دانشجویان مواجه شد.
بسیاری از جوانان افغانستان می‌گویند که رهبران کشور باید از کارنامه‌های ماندلا بیاموزند و آن را سرمشق برنامه‌های شان قرار بدهند.