محفلِ نکوداشت از کارکردهای ارزندۀ ادبی ـ فرهنگیِ شاعر و نویسندۀ فرهیختۀ کشور محمد اسحاق فایز، روز پنجشنبۀ هفتۀ گذشته با حضور ده‌ها تن از شاعران، نویسنده‌گان و استادان دانشگاه در انجمن قلم افغانستان برگزار گردید.

در این محفل، ضمن بررسی کارنامۀ ادبی و فرهنگی محمد اسحاق فایز، از پژوهشِ تازه‌نشرشدۀ‌ ایشان نیز زیر نام «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو در افغانستان» نقد و رونمایی صورت گرفت.
سخنرانان و منتقدین حاضر در محفل، ضمن ستایش از کارکردهای استاد فایز، نشر کتاب «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو در افغانستان»ِ وی را یک رخداد ستایش‌بر‌انگیز شمردند.
استاد پرتو نادری شاعر و پژوهش‌گر در کنار یادآوری روزگذشتِ زنده‌گی محمداسحاق فایز، از او به عنوان شاعری توانا، منزوی و پُرکار یاد کرد.
آقای نادری با ستایش از کارهای فرهنگی و ادبیِ محمد اسحاق فایز گفت، پیش از این‌که فایز خودش را به جامعۀ فرهنگی ـ ادبی معرفی کند؛ این کارهای خوب و درخورِ او بودند که از وی یک چهرۀ برازندۀ فرهنگی ترسیم کردند.
پرتو نادری در بخش‌های دیگری از سخنانش که به نقد و بررسی کتاب تازه نشر شدۀ استاد فایز اختصاص یافته بود، نشر این کتاب را یک رخداد قابل تحسین برشمرد و افزود: چاپ این کتاب، یک بخش خالی خانۀ ادبیات افغانستان را پُر ساخت.
یامان حکمت منتقد و استاد دانشگاه نیز ضمن بررسی دقیقِ پژوهش آقای فایز در پیوند به شعر نو در افغانستان، گفت: این کتاب ویژه‌گی‌های فراوانی را در خود دارد که از آن میان می‌توان به معرفی شاعران جوانی که به گونۀ مستقل اثری از خود نشر نکرده‌اند ولی کارهای امیدبخشی دارند، اشاره کرد.
آقای حکمت افزود: این کتاب، شمه‌یی مکمل از تاریخ ادبیات معاصر به‌ویژه تاریخچۀ شعر نو در سرزمین ما را نشان می‌دهد.
او پخش این کتاب را دیباچه‌یی برای آغاز و صورت‌بندی گفتمان شعر نو در افغانستان دانسته افزود: این کتاب می‌تواند یک هم‌گرایی خوب را برای نقد ادبی و نقدنویسی در کشور به‌وجود آورد.
اما یامان حکمت، پراکنده‌گی در فصل‌بندی این کتاب را از ضعف‌های آن بیان داشت. او گفت: فصل‌بندی در کتاب «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو درافغانستان» از یک نظم منطقی برخودار نیست.
آقای حکمت توضیح داد که اگر این کتاب سه بخش کلی می‌داشت و این سه بخش دارای فصل‌های مختلف می‌بودند، مخاطب در هنگام خواندن، با یک نظم بهتر به فهم و درک مطالب کتاب می‌رسید.
بانو سیمین غزل حسن‌زاده از شاعرانی که تازه از غربت برگشته و به گفتۀ خودش با بقچه‌های پُر از غزل و سیب آمده است، ضمن خوانش پارچه‌شعری گفت: نشر کتاب پژوهشیِ استاد محمد اسحاق فایز، در جهت شکوفایی فضای فرهنگی و رونق کار نقدنویسی، موثر و ستودنی است.
رازق رویین شاعر و استاد دانشگاه و یکی از منتقدین این برنامه، ضمن اشاره به یادداشت محمداسحاق فایز در این کتاب، گفت: این کار آقای فایز برای کسانی که در این راستا کار می‌کنند، آیینۀ ارج‌ناکی است.
استاد رویین با یادآوری از تذکره‌نویسی در سیر تاریخی ادبیات افغانستان، محتوای کتاب «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو درافغانستان» را تنها تذکره‌نویسی ندانست و یادآوری کرد که این اثر به بررسی و تحلیل روش‌مند سیر تاریخی ادبیات افغانستان به‌ویژه شعر نو در سرزمین ما نیز پرداخته است.
استاد رویین که خود از شاعران پیش‌کسوت در شعر نو افغانستان است، ضمن یادآوری تاریخچۀ مختصر جریان شعر نو در افغانستان، افزود: در این کتاب متأسفانه به شعر سپید که از گونه‌های زیاد تجربه‌شده در دهه‌های پسین است و ما شاعران خوبی هم در این زمینه داریم، به گونۀ باید و شاید پرداخته نشده است.
استاد رویین هم‌چنان گفت: «شعری از من به‌نام مرگ میلاد که سال‌های پیش آن را سروده بودم، در این کتاب به‌نام نوذر الیاس ثبت شده است، که آرزو دارم در چاپ‌های بعدی اصلاح شود.»
مجیب مهرداد شاعر و استاد دانشگاه و یکی از منتقدین کتاب «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو در افغانستان» این کتاب را سندی محکم برای ادبیات معاصر و به‌ویژه شعر نو در افغانستان دانست.
آقای مهرداد تصریح کرد: این کتاب معلومات زیادی در پیوند به رخدادهای ادبی و فرهنگی قرن بیست در افغانستان دارد.
شمس‌الحق آریانفر نویسنده و پژوهش‌گری که سال‌های سال در کنار محمد اسحاق فایز بوده است، با بیان خاطراتی از وی، فایز را یک شخصیت استثنایی خواند و گفت: اسحاق فایز هیچ‌گاه به خاطر قدرت پای کسی خم نشد؛ از همین رو شماری از شانس‌ها را در زنده‌گی خود از دست داد.
آقای آریانفر نیز نشر کتاب «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو درافغانستان» را دانش‌نامۀ شعر معاصر در کشور قلمداد کرد. هم‌چنین او در جریان سخنانش، به نوجویی و نوآوری‌های شعر معاصر افغانستان اشاراتی نمود و سیر تاریخی آن را بیان کرد.
اما محمد اسحاق فایز نویسندۀ کتاب پژوهشی «پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو در افغانستان»، در سخنانِ خود در این برنامه گفت: «شعر معاصر افغانستان، به تاریخ و پژوهشی بسیار پُردامنه نیاز داشت. من در زمینۀ شعر نو در ایران کتاب‌های چندی یافتم و بسیار حسرت خوردم که کاش کتابی پیرامون شعر کشورم وجود می‌داشت تا به سوالاتی که در ذهن من و بسیاری‌های دیگر وجود دارد، پاسخ روشن ارایه کند.»
استاد اسحاق فایز تصریح کرد: «در این کتاب من به چند مسأله توجه کرده‌ام: جست‌وجوی تاریخی برای دریافت ریشه‌های تجدد در افغانستان؛ نگرشی گذرا به جنبش مشروطیت و رخدادهای پس از آن و اثرات آن‌ها بر شعر افغانستان؛ نگاهی به شعر ایران و چه‌گونه‌گی پیدایش شعر نو در آن سامان؛ و سپس رجوع به جریان شعر نو در افغانستان.»
محمد اسحاق فایز از شاعران و نویسنده‌گان بنام سرزمین ما است که از او تا به حال آثار زیادی در گونه‌های شعر، رمان و پژوهش به نشر رسیده است. کتاب ‌«پیشینۀ تجدد، پیدایش و بالنده‌گی شعر نو درافغانستان» تازه‌ترین کار نشر شدۀ اوست که چند ماه پیش در هزار نسخه و ۱۰۳۴ صفحه توسط انتشارات سعید در کابل به بازار کتاب آمد.
آقای فایز در این کتاب تاریخ شعر نو در افغانستان را به پنج دوره بخش‌بندی کرده است:
۱- دورۀ اول (۱۳۱۸-۱۳۳۰)
۲- دورۀ دوم (۱۳۳۰-۱۳۴۰)
۳- دورۀ سوم (۱۳۴۰-۱۳۵۷)
۴- دورۀ چهارم (۱۳۵۷-۱۳۷۱)
۵- دورۀ پنجم (۱۳۷۱- الی اکنون)
این برنامه که با گرداننده‌گی عبدالمالک عطش پیش برده می‌شد، با صرف عصرانه و گفت‌وگوی آزاد میان اشتراک‌کننده‌گان به پایان رسید.