محرومیت دختران از رفتن به مکتب در افغانستان به امرعادی تبدیل شده است. مقام‌های دولتی تنها ابراز نگرانی می‌کنند، ولی در عمل برنامه‌یی برای پایان دادن به این محرومیت وجود ندارد.
این محرومیت در مناطق مختلف افغانستان متفاوت است. در برخی از ولایات موانع کمتری در برابر تعلیم و آموزش دختران وجود دارد، اما در شماری از ولایت‌های دیگر شدیدترین محدودیت‌ها در برابر مکتب رفتن دختران وضع می‌‍شوند.
براساس اظهارات مسوولان وزارت معارف، دختران تا صنف‌های هفتم وهشتم درس می‌خوانند؛ اما زمانی‌که به سن بلوغ می‌رسند، خانواده‌ها به آن‌ها اجازه مکتب رفتن نمی‌دهند.´کبیر حقمل سخنگوی وزارت معارف می‌گوید در حال حاضر بیش از یک میلیون کودک از مکتب محروم اند که از این میان بیشتر آنها دختران هستند: «متاسفانه ۱٫۳ میلیون طفل ما از مکتب دور و محروم مانده اند. در جامعه‌یی‌که ۱٫۳ میلیون طفل آن از مکتب محروم باشند، می‌توان از بقای بی‌سوادی است و دوام این پدیده گفت».
موانع چند لایه
ناامنی عمده‌ترین دلیل محرومیت دختران از مکتب است؛ اما سنت ها و رسوم اجتماعی مانع قوی تر از ناامنی می‌باشد. زیرا رفتن دختران جوان به مکاتب «شرم» پنداشته می‌شود. بیشتر خانواده‌ها به دلیل همین رواج‌های دست و پاگیر به دختران شان اجازه مکتب رفتن نمی‌دهند.
وزارت معارف می‌گوید اگر حتا امنیت در روستاها تامین باشد و تمام زمینه‌ها برای مکتب رفتن دختران فراهم شوند، هیچ معلمی را در این روستاها نمی‌توان یافت که توانایی تدریس مضامین مکتب را داشته باشند:
این وزارت معاش بلندی را برای معلمینی اختصاص می‌دهد که حاضراند در مناطق دور افتاده و ناامن درس بدهند. اما سخنگوی این وزارت می‌گوید چالش‌ها در برابر تعلیم دختران، به این ساده‌گی ها قابل حل نیست: «استخدام یک مشکل است اما موجودیت معلم، مشکل دیگر می‌باشد. در یک منطقه‌یی که سطح سواد در آن جا در حد صفر باشد، شما چگونه می‌توانید یک زن باسواد را پیدا کنید؟»
مسجد به جای مکتب
در دوره پنج ساله طالبان، این گروه دروازه‌های مکاتب دخترانه را بست و براساس برداشتی که آن ها از شریعت داشتند، مانع رفتن دختران به مکاتب می‌شدند. محدودیت طالبان در برابر زنان و دختران تنها در مکاتب محدود نبود، این گروه هرگونه کار زنان در بیرون از خانه را ممنوع کردند. برخی از معلمین در کابل و ولایات دیگر دردوره حاکمیت طالبان، مکاتب مخفی و زیرزمینی ایجاد کردند. دختران در این مکتب‌ها به صورت مخفی و به دور ازدید طالبان درس می‌خواندند.
حالا وزارت معارف طرحی را روی دست گرفته تا دختران به جای مکتب‌ها در مساجد درس بخوانند. چنین طرحی می‌تواند از حساسیت‌ها و موانعی که در برابر تعلیم دختران وجود دارد، بکاهد.
آقای حقمل می‌گوید: «اگر به مکتب منحیث «مکتب» اجازه نمی‌دهند، ما به علمای کرام گفته ایم که برای تدریس شاگردان در مساجد مصرف‌شان را می‌دهیم. ما بیشتر از ده هزار صنف‌های دهاتی داریم و به آن ها تمام امکانات را فراهم می‌کنیم.» حقمل می‌گوید فعال کردن صنوف روستاها نیز بسیار دشوار است زیرا در این صنف‌ها ملاها و یا فارغان صنف‌های هفت و هشت درس می‌دهند که به هیچ وجه با معیارهای تدریس در مکتب برابر نیست.
در سیزده سال گذشته دروازه‌های مکاتب برروی کودکان باز شدند. حکومت افغانستان و جامعه جهانی همواره از این موضوع به عنوان دست آورد بزرگ یاد می‌‎کند ولی در طول سیزده سال گذشته مخالفت با معارف ادامه یافت، شماری از مکتب‌ها آتش زده شدند و تعدادی از معلمان نیز جان شان را از دست دادند.
تاثیر افزایش ناامنی‌ها
در همین حال وزارت معارف از گسترش ناامنی‌ها نگران است. در سال ۲۰۱۴ دامنه جنگ‌ها در افغانستان گسترش یافت و بیش از ۲۰ ولایت شاهد جنگ های جبهه ای طالبان بودند. مقام های وزارت معارف می گویند با افزایش ناامنی ها مکاتب نیز صدمه می بیند و این مقام ها می گویند در جریان سال ۲۰۱۴ ده ها مکتب با توقف مقطعی روبرو شدند و سیستم تعلیمی درمکاتب خساره مند گردید. با گسترش دامنه ناامنی ها، مکتب های بیشتری آتش زده می شوند و تهدیدها علیه معلمین و کارمندان معارف بیشتر می شوند.
آقای حقمل گفت: «به هر اندازه که ناامنی‌ها بیشتر می‌شود، مکاتب متضرر می‌شوند. ما مسدودیت‌های مقطعی در ولایت کندز داشتیم و شاگردان نمی‌توانستند دو تا سه هفته به مکتب بروند. در بعضی از ولسوالی‌های ننگرهار ده ها مکتب برای چند روز مسدود بودند.»
وزارت معارف از وزارت‌های امنیتی می‌‌خواهد تا برای تامین امنیت روستاها تلاش کنند، در غیر آن ناامنی‌ها سبب گسترش محرومیت شاگردان ازرفتن به مکاتب می‌شود.