دو شنبه ۸ سرطان ۱۳۹۴

بخش هفتم

سیداحمد اشرفی
خدمات اجتماعی و مشارکت‌های مردمی
تقدیم خدمات اجتماعی و تأمین و تکافل اجتماعی و دست یافتن به رفاه اجتماعی و توسعه اجتماعی، مستلزمِ مشارکت‌های مردمی و اجتماعی است. قبلاً یادآور شدیم که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ چه‌گونه از بسیج مشارکت مردمی برای تحقق اهداف خدمات اجتماعی استفاده نمود. در عصر حاضر که مشکلات و گرفتاری‌ها نسبت به گذشته بیشتر گردیده است، ملت‌ها و دولت‌ها برای اداره جوامع خویش ناگزیر از همیاری و مشارکت هستند؛ زیرا انجام بسیاری از امور بدون مشارکت تقریباً غیرممکن است. به طور مثال در برنامه توسعه روستایی، باید مردم در مراحل مختلف تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرا مشارکت کنند. در بخش حفظ محیط زیست باید مردم در کاشت نهال و رسیده‌گی به فضای سبز سهم بگیرند.
امروز ارتباط مردم با حکومت‌ها و دستگاه‌های دولتی از طریق نهادها و سازمان‌هایی صورت می‌گیرد که به سازمان‌های غیردولتی (انجیوها) معروف شده‌اند. انجمن‌های خیریه در جهان، معمولاً به وسیله کمک‌های مردمی، شرکت‌های خصوصی تولیدی و خدماتی فعالیت می‌کنند. گسترش و تعمیق مشارکت‌های مردمی، نیازمند ایجاد تشکل‌ها و سازمان‌های مردمی غیردولتی است.
سازمان‌های غیردولتی ویژه‌گی‌هایی دارند که مهم‌ترین آن‌ها، غیردولتی و غیرسیاسی بودن، غیرانتفاعی و عام‌المنفعه بودن، مردمی و خودانگیخته و دموکراتیک بودن است.
در افغانستان در حال حاضر نهادهای خصوصیِ فراوانی به نامِ انجیوها در راستای خدمت به مردم مشغول فعالیت هستند، اما اکثریت آن‌ها متأسفانه در جهت منافع شخصیِ مدیران آن‌ها کار می‌کنند و فاقد خصوصیات لازمِ سازمان‌های خدمات و تأمین اجتماعی هستند.
خدمات اجتماعی و فعالیت‌های داوطلبانه
نهادهای خیریه اجتماعی و سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد بر محور فعالیت‌های داوطلبانه و رضاکارانه می‌چرخند. فعالیت داوطلبانه عبارت است از هر تلاش بدنی یا مالی یا فکری‌یی که انسان به‌طور داوطلبانه و با رضایت، بدون این‌که از جهتی بر وی الزام شده باشد، انجام می‌دهد و در برابر آن مزدی دریافت نمی‌کند.
آدم‌ها از نگاه خودگذری، ایثار و درک مسوولیت‌های اجتماعی متفاوت‌اند: بعضی‌ها جز شخص خودشان به کسِ دیگری نمی‌اندیشند. آن‌ها نه تنها از مسوولیت‌های اجتماعی شانه خالی می‌کنند، بلکه از مکلفیت‌های خانواده‌گی هم فرار نموده، سرنوشت جامعه و دیگران برای آنان اهمیتی ندارد. اما در برابر آنان، نمونه‌های درخشان و زیبایی یافت می‌شوند که لذت و عزت و کمالِ خود را در خدمت به دیگران می‌بینند، و مصدر خدمات بزرگ و فراموش‌ناشدنی به جامعه بشری می‌گردند.
احساس خیرخواهی و حبِ خدمت به دیگران به عنوان یک امر غریزی و فطری در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد و به هر اندازه‌یی که وجدان فطری یک انسان زنده و بیدار می‌ماند، به همان اندازه این احساس در وی قوی و نیرومند می‌باشد و در صورت کارنامه‌های انسان‌دوستانه و خیرخواهانه و فعالیت‌های رضاکارانه تبارز می‌کند.
بهترین معیار برای ترقی و تکاملِ یک ملت و بارزترین نشانه برای شایسته‌گی آن به رهبری عالم؛ قوت عواطف انسانی و خیرخواهانه، ایثار و خودگذری در میان افراد آن ملت است. امت اسلامی در گذشته تاریخ به‌خصوص در دوره صدر اسلام، از این ناحیه به اوج قله رسیده بود. موضع انصار مدینه در برابر مهاجرین، یکی از پرشکوه‌ترین داستان‌های ایثار و خودگذری و یکی از زیباترین جلوه‌های غریزه خیرخواهی و نیک‌اندیشی در تاریخ بشری را به نمایش می‌گذارد. اما متأسفانه در شرایط کنونی، مسلمانان نسبت به دیگران، در این بخش عقب افتاده‌اند.
بنیاد کمک به خیریه‌ها (CAF) یک مؤسسه خیریه بین‌المللی است که کمک‌های بشردوستانه را تشویق و فرهنگِ بخشش و اهدا را ترویج می‌کند. این مؤسسه در زمینه کمک‌های بشردوستانه در سال‌های ۲۰۱۱، تحقیقی انجام داده و رفتار خیرخواهانه یا نیکوکارانۀ ۵۲ درصد از جمعیتِ جهان را تحلیل و بررسی کرده است؛ اما قابل توجه است که کشورهایی که در این عرصه، پیشرو به حساب می‌آیند، لزوماً آن دسته از کشورهایی نیستند که در باور عموم، به خیرخواهی و انسان‌دوستی شهرت دارند. طبق گزارش یاد شده، ایالات متحده امریکا خَیِّرترین کشور جهان است و ایرلند و استرالیا به ترتیب رتبه دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. در منطقه خاورمیانه و آسیای غربی، قطر در جایگاه اول و اسراییل و امارات متحده عربی به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را کسب کرده‌اند، در حالی که ایران در جایگاه نهم قرار گرفته است.۲۲ اخیراً در میان غیرمسلمانان افرادی ظهور کردند که گوی سبقت را در این میدان از ما ربوده‌اند. یکی از انسان‌های خَیِّر و خیرخواه بشریت، مهاتما گاندی رهبر فقید هند است که عمرش را در راه دفاع از محرومین و مظلومین گذرانید. یکی دیگر از آن آدم‌های خیرخواه و ایثارگر، مادر ترزا راهبه کاتولیک آلبانیایی است که بنیان‌گذار امور خیریه در هندوستان به شمار می‌رود. مادر ترزا در سن ۱۷ ساله‌گی از اروپا به هندوستان آمد و تا دم مرگ، در کثیف‌ترین و فقیرترین اماکن کلکته هند، در کارهای خیریه رضاکارانه فعالیت نمود. وی ۳۵ سال اخیر عمر خود را در خدمت به افراد مریض و محتضر، آدم‌های فقیر و کثیف، پیرمردان و پیرزنانِ به حالِ خود رها شده، کودکان ولگرد، کودکان دور انداخته شده در زباله‌دانی‌ها، زنان جوان با فرزندان نامشروع، جذامیان و رانده شده‌گان جامعه سپری نمود. در سال ۱۹۷۹ به مادر ترزا به پاس خدمات و فداکاری‌هایش، جایزه نوبل اهدا شد. در پایان مراسم اهدای جایزه قرار شد مهمانی ویژه‌یی به افتخارش برگزار شود، اما او از آن جلوگیری نمود و خواهان خرج مصارف آن به نیازمندان گردید.
چند سال پیش یک امریکایی به‌نام تید تورنر، مؤسس شبکه تلویزیونیCNN یک‌سومِ کلِ دارایی خود را که به یک میلیارد دالر بالغ می‌گردید، به سازمان‌های انسانی ملل متحد بخشید. ۲۳
فعالیت‌های داوطلبانه در اسلام
از آن‌جا که اسلام دینِ رحمت و نیکویی است، به کارهای خیرخواهانه و فعالیت‌های داوطلبانه توجه خاص نموده و مردم را به نیکوکاری، احسان، ایثارگری و خدمت رضاکارانه به دیگران به‌شدت تشویق نموده است. از نگاه فقه اسلامی، این چنین اعمال در جمله فروض کفایی محسوب گردیده و انجام آن بر جامعه اسلامی به‌طور مجموع لازمی است؛ اگر تعدادی آن را انجام دادند، از ذمه همه ساقط می‌گردد، ورنه همه جامعه مقصر و گنهکار شناخته می‌شود.
کارهای داوطلبانه انواع گوناگون و بی‌شمار دارد، از آن جمله است: نجات هلاک شونده‌گان، راهنمایی گم‌شده‌گان، دستگیری ضعفا و افتاده‌گان، کفالت بی‌سرپرستان، کمک مالی به فقرا و مستمندان، دفاع از مظلومان و ستمدیده‌گان، تکفین و تدفین اموات و نماز جنازه بر آنان، امر به معروف و نهی از منکر، تسلی نومیدان و دل شکسته‌گان و… .
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: « » (بقره: ۱۷۴) یعنی: هرکس به میل و دلخواه خود به‌طور داوطلبانه، بیشتر نیکی کند و خیری افزون انجام دهد، پس برای او بهتر است.