چهار شنبه ۱۰ سرطان ۱۳۹۴

بخش نهم و پایانی

سیداحمد اشرفی
کارهای داوطلبانه در سیرت و سنت نبوی
پیغمبر معظم اسلام حضرت محمد مصطفی – صلی‌الله علیه وسلم – نمونه کامل و الگوی درخشانی از ایثار و خودگذری و خدمت داوطلبانه و رضاکارانه به خلق خدا محسوب می‌شوند. ایشان در حقیقت همه عمر شریفِ خویش را وقف خدمت و هدایت نوع بشر کرده بودند. ایشان همیشه و در همه صحنه‌های خیرخواهی و نیکوکاری، از همه پیش‌قدم‌تر بودند. قبل از بعثت در هنگامی که هنوز کودکی بیش نبودند، در بازسازی کعبه به‌طور داوطلبانه شرکت ورزیدند. در بیست ساله‌گی، در «حلف‌الفضول» که پیمانی بود برای دفاع از ستمدیده‌گانِ مکه داوطلبانه شرکت فرمودند، در سن سی‌وپنج ساله‌گی دعوا و مجادله قبایل مکه بر سر وضع حجر اسود را به‌صورت داوطلبانه و به نحو حکیمانه حل‌وفصل نمودند. پس از بعثت در اعمار مسجد نبوی در مدینه فعالانه سهم گرفتند و مانند دیگران کار کردند. در یک سفر، یاران کارها را میان خود تقسیم نمودند، یکی گفت: بر من ذبح گوسفند، دیگری گفت: بر من پوست کردن و قطع کردن آن، سومی گفت: بر من طبخ آن، رسول اکرم (ص) داوطلبانه به میدان آمدند، و فرمودند: بر من جمع‌آوری هیزم. در خطرها همیشه خود و افراد خانوادۀشان را پیش می‌کردند. در یکی از شب‌ها در مدینه صدایی برخاست و مردم پریشان و خوف‌زده شدند، پیغمبر اکرم قبل از همه خود را به مرکز احتمالی خطر رساندند، و زمانی که مردم برای کسب معلومات از خانه‌ها بیرون برآمدند، ایشان را اطمینان داد که تشویش نکنید، خطری شما را تهدید نمی‌کند.
پیغمبر همچنان که عملاً بهترین الگو برای دیگران در نیکوکاری و فعالیت‌های رضاکارانه و خدمت به مردم بودند، با اقوال حکیمانه و سخنان گهربارِ خود نیز دیگران را به نیکوکاری و اعمال خیرخواهانه و خدمات داوطلبانه تشویق و ترغیب می‌نمودند. در این‌باره صدها حدیث از ایشان در کتب حدیث روایت شده که به ذکر چند تای آن بسنده می‌کنیم:
– ۲۶» «
یعنی: ایمان هفتاد و چند درجه دارد، بلندترین آن‌ها لاإله إلاالله و پایین‌ترین آن‌ها دور کردن اشیای اذیت کننده از مسیر راه است.

هر که در کمکِ برادرِ خود باشد، خداوند در کمک وی خواهد بود و هر که سختی‌یی از سختی‌های دنیا را از مسلمانی دور کند، خداوند در برابر آن سختی‌یی از سختی‌های روز آخرت را از وی دور خواهد کرد، و هر که عیب مسلمانی را بپوشاند، خداوند عیب وی را در روز رستاخیز خواهد پوشاند.
– ۲۸». «
مردی را دیدم که در باغ‌های بهشت گردش می‌کند، به‌خاطر این‌که (در دنیا) شاخه درختی را که در میان راه دویده بود و عابران را اذیت می‌کرد، قطع کرده بود.
– ۲۹» «
کسی که برای کمک به بیوه و مسکین تلاش می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند و یا مانند کسی است که شب‌ها نماز می‌خواند و روزها روزه می‌گیرد.
سعدی در روشنایی این‌گونه احادیث می‌گوید:
یکی خــار پــای یـتـیمی بکـند
بخواب اندرش دید صدر خجند
همی گفت و در روضه‌ها می‌چمید
کزان خار بر من چه گل‌ها دمید۳۰
– ۳۱» «
هر که در برآوردن حاجت برادرش سعی کند، برای او از اعتکاف ده‌ساله بهتر است.
– « » ۳۲ صدقه (آتش) خشم پروردگار را خاموش می‌کند.
مولانای بزرگ معنای این حدیث را در ضمن داستانی به‌طور شگفت‌انگیزی به تصویر کشیده است. وی در قسمتی از آن داستان می‌گوید:
آتشی افتاد در عهد عمر
همچو چوب خشک می‌خورد او حجر
در فتاد اندر بنا و خانه‌ها
تا زد اندر پر مرغ و لانه‌ها
نیم شهر از شعله‌ها آتش گرفت
آب می‌ترسید از آن و می‌شکفت
مشک‌های آب و سرکه می‌زدند
بر سر آتش کسان هوشمند
آتش از استیزه افزون می‌شدی
می‌رسید او را مدد از بی‌حدی
خلق آمد جانب عمر شتاب
کآتش ما می‌نمیرد هیچ از آب
گفت آن آتش ز آیات خداست
شعله‌یی از آتش بخل شماست
آب و سرکه چیست نان قسمت کنید
بخل بگذارید اگر آل منید
با دقت در احادیث نبوی دو نکته بسیار مهم و ارزشمند در باب اعمال خیریه و فعالیت‌های داوطلبانه به دست می‌آید: نکته اول این است که رسول اکرم (ص) انگیزه‌های انسانی و عواطف خیرخواهانه را از قیود دین، مذهب، زبان، رنگ پوست و منطقه رها کرده و به بالاترین قله رفیع انسانی رسانده است. ایشان احسان و نیکویی را صرف‌نظر از این تفاوت‌ها تجویز می‌کنند و همه انسان‌ها بلکه همۀ زنده جان‌ها و بلکه همه کاینات را مشمول آن می‌دانند، چنان‌که می‌فرمایند که شخصی به‌خاطر آب دادن سگ تشنه‌یی داخل بهشت شد.۳۳
و در حدیث دیگر می‌فرماید:
خلق همه خانواده خدا هستند، پس محبوب‌ترین‌شان نزد وی مفیدترین‌شان به خانواده‌اش است. ۳۴
اما نکته دوم این است که کار خیر منحصر به داشتن مال و ثروت نیست، بلکه هرکس در هر حالتی و در هر موقعیتی می‌تواند مصدر خیر به جامعه شود. روزی فقرا نزد پیغمبر اکرم (ص) شکایت کردند که اغنیا در کارهای خیر از ما سبقت جسته‌اند؛ زیرا که آنان مال دارند و در راه خدا مصرف می‌کنند، در حالی که ما چیزی نداریم تا در راه خدا مصرف کنیم. حضرت برای‌شان فهمانید که تنها وسیله کار خیر، مال و ثروت نیست، بلکه هر عملی که در آن نفعی برای دیگران باشد، کار خیر به شمار می‌رود. برای شما در هر تسبیحی صدقه است، در امر به معروف صدقه است و در نهی از منکر صدقه است، در اصلاح کردن میان دو نفر متخاصم صدقه است، و در این‌که کسی را در سوار شدن مرکبش کمک کنی، صدقه است.»۳۵ و در حدیث دیگری می‌افزاید: « »۳۶
تبسمت در روی برادرت صدقه است.
امروز دانش روان‌شناسی ثابت کرده که تبسم و خوش‌رویی و شادی، فضای مثبت ایجاد می‌کند و سبب ایجاد روحیه خوشحالی و خوش‌بینی در میان جمع می‌گردد. و برعکس، تلخی و افسرده‌گی، فضا را غمگین و مسموم می‌گرداند. از همین جهت “برگسون” روان‌شناس برجسته فرانسوی می‌گوید: شادی یک مسوولیت اخلاقی است.
پیغمبر اکرم (ص) با سیرت و سنت خود، جامعه‌یی تربیت کرد که در ایثار و خودگذری و خدمت رضاکارانه به دیگران، نمی‌توان در تاریخ بشری نظیری برای آن پیدا کرد. در روزهای اول هجرت، انصار همه مال و منالِ خود را در اختیار مهاجرین قرار دادند. در غزوه تبوک در سال نهم هجرت، پیغمبر فراخوان کمک داد، حضرت ابوبکر صدیق (رض) همه دارایی‌اش را و حضرت عمر (رض) نیم دارایی‌اش را و حضرت عثمان (رض) ده هزار دینار، سه صد شتر، و پنج‌صد اسپ را در اختیار پیغمبر اکرم (ص) قرار دادند.
روایت شده که در یکی از غزوات، تعدادی از مجاهدان در نهایت تشنه‌گی و خسته‌گی با اجسام مجروح در گوشه‌یی افتاده بودند، مجاهدی با یک مشک آب سرد و گوارا پیش آمد تا به آن‌ها آب بنوشاند، اما آن‌ها هر کدام دیگری را بر خود ترجیح داده و اشاره می‌کردند که اول به او آب بده. سقا کوزه آب را از نفر اول تا نفر اخیر چرخاند و وقتی که بار دیگر به نفر اول برگشت، دید که همه‌گی از فرط تشنه‌گی، جان داده‌اند.