دو شنبه ۲۹ سرطان ۱۳۹۴

احمد عمران:

اعلامیۀ ملاعمر رهبر گروه طالبان، بُعدی تازه در گفتمانِ صلح ایجاد کرده است. رهبر گروه طالبان در اعلامیۀ خود به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر، از آغاز گفت‌وگوهای صلح میان دولت افغانستان و این گروه استقبال کرده است.
چند هفته پیش، برای نخستین بار، مذاکرات صلح میان دولت افغانستان و گروه طالبان در شهر کوچکِ مری در نزدیکی اسلام‌آباد پاکستان برگزار شد. این نخستین دیدار از این نوع در چهارده سال گذشته بود که به همکاری نزدیکِ دولت پاکستان برگزار شد و هر دو طرفِ مذاکره‌کننده برگزاری آن را تأیید کردند. پیش از این، هر زمانی که دیداری میان نماینده‌گان دولت افغانستان و طالبان صورت پذیرفته، یکی از طرف‌ها برگزاری آن را انکار کرده است.
در اعلامیۀ ملا عمر، هرچند از مذاکرات صلح استقبال صورت گرفته، اما طالبان هم‌چنان در برخی مسایل انعطاف‌ناپذیری خود را اعلام کرده‌اند. بحث خروج نظامیان خارجی، رهایی طالبان از زندان‌ها و حذف نام برخی رهبران طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل متحد، هنوز به عنوان پیش‌شرط‌های گفت‌وگوهای صلح در این اعلامیه بر آن‌ها تأکید رفته است.
رییس جمهوری افغانستان از اعلامیۀ ملا عمر رهبر طالبان در روز نخستِ عید سعید فطر در ارگ ریاست جمهوری با خوش‌بینی استقبال کرد. اشرف‌غنی در مراسم رسمی ادای نماز عید در ارگ ریاست جمهوری، از رهبر گروه طالبان به نام یاد کرد و اعلامیۀ او را به مناسبت عید ستود.
شاید در چهارده سال گذشته، این نخستین‌بار باشد که رهبر طالبان تا این حد اعلامیۀ انعطاف‌پذیر منتشر می‌کند. شاید او پس از این‌همه جنگ و خون‌‍ریزی دریافته باشد که راه‌حلِ مشکل افغانستان سلاح و جنگ نیست. با این حال، هنوز بسیاری‌ها در داخل و خارجِ افغانستان با احتیاط به این اعلامیه و مواضع طالبان نگاه می‌کنند. هنوز عده‌یی محتوای این‌گونه اعلامیه‌ها را به عنوانِ مواضع قطعی و برگشت‌ناپذیرِ طالبان نمی‌شناسند و با توجه به مجهول بودنِ محل بودوباشِ ملا عمر در داخل پاکستان و نوع مدیریت و مداخلۀ پاکستانی‌ها در روند گفت‌وگوهای صلح، به این نظر نرسیده‌اند که واقعاً آن‌چه از نام ملا عمر منتشر شده، بازتاب‌دهندۀ دیدگاه شخصِ خودش و گروه تحتِ امرش باشد. ولی با این‌همه باید پذیرفت که اعلامیۀ رهبر طالبان نشان می‌دهد که هیچ موضعِ سرسختانه‌یی در سیاست نمی‌تواند مطرح باشد.
سیاست حوزۀ منافع است و گروه‌ها و کشورها بر اساسِ منافعِ خود می‌توانند مواضعِ مختلف از خود بروز دهند. شاید روزی دو کشور و دو گروه در تقابل با هم قرار بگیرند و زمانی دیگر، منافع آن‌ها ایجاب کند که در کنار هم باشند. چنین اتفاقاتی در حوزۀ سیاست بسیار افتاده و گروه طالبان هم از این قاعده مستثنا نمی‌تواند باشد. گروه طالبان که زمانی به عنوان اصلی‌ترین طرفِ جنگ در افغانستان شناخته می‌شد، همواره به داشتن مواضع انعطاف‌ناپذیر و سرسختانه نام‌بردار بود. طالبان دولت افغانستان را دولتی غیرمشروع و بیرون‌شده از اجماع و نظرِ کشورهای غربی می‌دانست و گفت‌وگو با اعضای چنین دولتی را نمی‌پذیرفت. طالبان بارها اعلام کرده بودند که در مورد مسایل مربوط به افغانستان حاضرند با نماینده‌گان کشورهای غربی و به‌ویژه امریکا گفت‌وگو کنند، اما نمی‌خواهند که این گفت‌وگوها با نماینده‌گان دولت افغانستان صورت گیرد. اما حالا ‌چه اتفاقی افتاده که طالبان دیگر به آن سیاستِ پشت کرده و مذاکره با نماینده‌گانِ دولت را مردود نمی‌دانند؟
در اعلامیۀ ملا عمر، حتا به دفتر قطر به عنوان دفتر سیاسی طالبان اشاره رفته و گفته شده است که گفت‌وگوهای صلح پس از این، از سوی این دفتر مدیریت خواهد شد. شاید نقش پاکستان در انتخابِ لحن و واژه‌گانِ اعلامیۀ ملا عمر بی‌تأثیر نبوده باشد. پاکستانی‌ها در ماه‌های اخیر وعده داده بودند که آماده‌اند برای نشان دادن حسن نیتِ خود نسبت به پایان جنگ در افغانستان، نماینده‌گان گروه طالبان را به پای میز مذاکره با دولت بکشانند. این وعده به دلیل آن‌چه که شتاب‌زده‌گی دولت کابل در ارایۀ جزییات به بیرون خوانده شد، در گذشته صورت عملی نیافت. اما این‌بار مثل این‌که سران دولت افغانستان از خویشتن‌داری بیشتر استفاده کردند و تا زمانی که پاکستانی‌ها رسماً در این‌باره لب به سخن نگشودند، از ارایۀ جزییات در مورد گفت‌وگوهای مقدماتی صلح مری، ابراز بی‌اطلاعی کردند.
از طرف دیگر، حتا اگر این مسأله در انتشار اعلامیۀ تازۀ رهبرگروه طالبان بی‌تأثیر بوده باشد، این نکته را نمی‌توان از نظر دور داشت که طالبان دیگر در میدان افغانستان، گروه مسلحِ بدون رقیب نیستند. داعش حالا در بسیاری از مناطق، چند گام از طالبان به جلو گذاشته و از طالبان اتوریته‌شکنی کرده است. طالبان گروه قدرتمندی چون داعش را نمی‌توانند نایده بگیرند و از طرفی نمی‌توانند با آن همسویی نشان دهند. برای طالبان پس از این، ادامۀ جنگ در افغانستان نمی‌تواند آن چشم‌اندازهای گذشته را به وجود آورد و افراد آن را هم‌چنان وفادار به اهداف و رهبری آن نگه دارد. بسیاری‌ها تلاش می‌کنند از این منظر، منطق انتشارِ اعلامیۀ رهبر گروه طالبان را پیدا کنند.
در همین حال، موضوع نگران‌کننده می‌تواند در استقبال ارگ ریاست‌جمهوری از این اعلامیه نهفته باشد. برخی‌ها این نگرانی را دارند که ممکن است گفت‌وگوهایی که قرار است پس از این میان نماینده‌گان دولت افغانستان و طالبان صورت گیرد، بیشتر میان گروه‌های همسان و دارای یک دیدگاهِ واحد اتفاق بیفتد. هرچند دولت افغانستان از حضور نماینده‌گان طیف‌های مختلف در این گفت‌وگوها اطمینان می‌دهد، ولی این نگرانی هم‌چنان می‌تواند به قوتِ خود وجود داشته باشد که مذاکرات نمی‌تواند دیدگاه‌های کلِ جامعۀ افغانستان را بازتاب‌ دهد. در گذشته نیز نسبت به این موضوع نگرانی‌هایی وجود داشت، ولی حالا با آغاز گفت‌وگوهای صلح می‌تواند شدتِ بیشتر کسب کرده باشد.
نگرانی دیگر اما حضور گروه داعش در افغانستان است که حالا سایۀ خود را بر گفت‌وگوهای صلح نیز افکنده است. این نگرانی از این‌جا ناشی می‌شود که مبادا تاریخِ مصرفِ یک گروه به پایان رسیده و حالا گروهِ تازه‌نفسِ دیگر می‌خواهد جایِ آن را پُر کنـد. تا زمانی که دولت افغانستان به این نگرانی‌ها نتواند پاسخ دهد، بدون شک باید نگران وضعیت بود!