شماری از اعضای مجلس می‌گویند، محروم کردن شهروندان از آموزش، از شمارِ جرایم جنگی ا‌ست و کسانی که از درس محروم می‌شوند، به‌صف دشمن می‌پیوندند.
آنان می‌گویند، در شماری از ولایات کسانی هستند که به‌مدیران مکاتب تماس می‌گیرند و تهدید می‌کنند تا مکاتب را بسته کنند، در غیر آن کشته می‌شوند و مدیران از ترس جان خود مکاتب را بسته می‌کنند.
هم‌چنان، یک عضو هیأت حقیقت‌یاب فساد در وزارت معارف می‌گوید که آنان در روزهای آینده، گزارش بررسی‌های خود را به‌رییس جمهور می‌سپارند.
پیش از این، وزیر معارف افغانستان از وجود فساد گسترده در وزارت معارف پرده برداشته بود.
به‌تاریخ ۲۹ ماه جوزای امسال، اسدالله حنیف بلخی وزیر معارف و فریده مومند وزیر تحصیلات عالی در مجلس نماینده‌گان گفتند که مقامات پیشین وزارت معارف شمار مکاتب را جعل کرده و در امتحانات ورودی دانشگاه نیز اعمال نفوذ کرده اند.
مسوولان وزارت معارف هم‌چنان گفته بودند، در مناطق ناامن افغانستان، آن‌طوری که وزیر پیشین گزارش داده، مکاتب فعال نیستند و مسوولان قبلی، آمار مکاتب را مهندسی و میلیون‌ها دالر را از این طریق اختلاس کرده‌اند.
این مکاتب به‌مکتب‌های «ارواح یا خیالی» که وجود فیزیکی ندارند، مشهور شده و ادعا شده که وزیر پیشین معارف، ماهانه مصارف و حقوق معلمان این مکاتب را دریافت می‌کرده است.
در کنار این، دفتر بازرس ویژۀ امریکا برای بازسازی افغانستان (SIGAR) خواستار بررسی کمک‌های ایالات متحده به‌وزارت آموزش و پرورش افغانستان شده بود. این نهاد گفته است که مسوولان ادارۀ آموزش و پرورش، به‌نام مکاتب و آموزگارانی که اصلاً وجود خارجی نداشته اند، پول هنگفتی را به‌کیسه زده اند.
پیش از این نیز، گزارش‌هایی مبنی بر جعل آمار مکاتب، آموزگاران و کارمندان نهادهای آموزشی نشر شده بود.
مجیب مهرداد سخنگوی وزارت معارف در گفت و گو با روزنامۀ ماندگار می‌گوید: در حدود ۱۵۲۰۰ باب مکتب در افغانستان و جود دارد که از این میان تقریباً ۴۰۰ الی ۵۰۰ باب از این مکاتب مسدود است که این آمار به‌ویژه مکاتب مسدود نیز به‌دلیل ناامنی‌ها و جنگ در نوسان می‌باشند.
آقای مهر داد افزود: «بیشتر این مکاتب در ولایت‌های ناامن و روستا‌ها و قریه‌هایی است که جنگ‌های پراکنده در آن جریان دارد، این مکاتب همیشه بسته نمی‌باشند و نظر به‌وضعیت امنیتی، گاهی باز اند و گاهی بسته.»
سخنگوی وزارت معارف در مورد راهکار این وزارت در پیوند به‌بازگشایی مکاتب بسته، می‌گوید: اگر در جایی تهدیدی وجود داشته باشد، ما از طریق شورا‌های معارف که متشکل از مدیر‌ها و سر معلم‌های مکاتب و شورا‌های محلی است با میانجی‌گری، به‌مشکلات اجتماعی و امنیتی که باعث بسته شدن مکاتب می‌شود رسیده‌گی می‌کنیم، رهبری وزارت با برنامه‌ریزی‌های در این زمینه بیشتر از پیش کار خواهد کرد.
در عین حال، حمیرا ایوبی نمایندۀ مردم فراه در مجلس نماینده‌گان و عضو هیأت بررسی فساد در وزارت معارف به‌روزنامۀ ‌ماندگار می‌گوید: مکاتبی که شاید شمارِ آن بیشتر از ۷۰۰ باب باشد ولایات‌های قندز، فاریاب، هلمند، فراه، زابل و ارزگان مکاتب به‌دلایل ناامنی بسته شده اند.
بانو ایوبی با اشاره به‌بسته بودن شمارِ زیادی از مکاتب در ولایت فراه می‌گوید: در ولایت ولایت فراه کسانی هستند که تا هنوز هویت‌شان مشخص نیست، به‌مدیران مکاتب تماس می‌گیرند و تهدید می‌کنند تا مکاتب را بسته کنند، در غیر آن، کشته می‌شوند، مدیران از ترس جان خود مکاتب را بسته می‌کنند.
او تأکید می‌کند: روستا‌های نزدیک به‌شهر و مقام ولایت که سال‌ها بسته نشده بودند در چند سال گذشته بسته شده اند.
او در مورد تعداد شاگردان محروم و پیامد‌های بسته بودن این مکاتب می‌گوید: «آمار دقیقی در مورد محروم ماندن شاگردان نداریم، وقتی شاگردان از تعلیم و تربیه محروم بمانند، به‌صورت طبیعی جذب گروه طالبان می‌شوند. مثال واضحش همین که مردم جاغوری با ما در باز کردن مکاتب همکار نمی‌شوند، دلیلش دور نگه‌داشته شدن این مردم از تعلیم تربیه است و این موضوع خطر بزرگ به‌نظام و معارف افغانستان است.»
این نمایندۀ پارلمان ادامه داد: تحقیقی را که ما با مراجع مختلف مانند امنیت ملی، مردم محل و وزارت معارف انجام دادیم، آمار یکسانی در این مراجع وجود ندارد، یعنی آمار دقیق در دسترس ما قرار داده نمی‌شود.
این عضو هیأت بررسی وزارت معارف در مورد فساد موجود در این وزارت می‌گوید: در این یک سلسله استفاده جویی‌ها در رده‌های بالا و پایین وجود دارد که آنها همیشه می‌خواهند حقایق را پنهان بسازند. آمار را به‌دلیل همین استفاده‌جویی‌ها و فساد که سال‌ها در این وزارت بوده داده نشد، اگر آمار دقیق این مکاتب را برای‌مان بدهند، تعداد معلمین و مدیرانی که خیالی معاش گرفته‌اند معلوم خواهد شد.
بانو ایوبی می‌افزاید: در ۱۲۶۱ پروژۀ وزارت معارف ۶۹۱ پروژۀ آن از سال‌های ۱۳۸۵ تا به‌حال نا تمام مانده است، چون تهیه و تدارکات این وزارات قرار دادی‌ها را به‌قیمت بسیار پایین به‌شرکت‌های خصوصی داده بود، قراردادی‌ها نیز این پروژه‌ها را تا ۲۰درصد ۳۰درصد یا هم ۵۰درصد رسانده، و فرار کرده اند، استدلال‌شان هم این است که شرکت فرار کرد.
او گفت: «ما هیأت ده نفریی هستیم که به‌حکم رییس جمهور اشرف غنی به‌‍‌خاطر بررسی وضعیت این وزارت تعیین شده‌ایم و در روزهای نزدیک گزارش خود را به‌رییس جمهور و رسانه‌ها می‌سپاریم.»
او به‌دولت پیشنهاد می‌کند که دروازۀ مکتب‌ها باید باز باشند، تلاش کنند تا امنیت و مصونیت مردم را تضمین کنند، چون وقتی جان مردم مصوون باشد دیگر دلیلی برای بسته بودن مکتب‌ها وجود ندارد.
همچنان، ذکریا ذکریا عضو دیگر مجلس می‌گوید: با وصف این‌که مردم افغانستان در طی چند سال اخیر تلاش کردند تا فرزندان‌شان به‌مکتب بروند و آیندۀ خوبی داشته باشند، اما با توجه به‌شرایطی که جنگ ایجاد کرد، از یک‌سو مکاتبی که باز بود بسته شد و مردم از حق مشروع‌شان محروم شدند که در بسیاری از جاها از این حق مشروع‌شان استفادۀ نا درست نیز شد.
آقای ذکریا می‌گوید: مکاتب خیالی‌یی که در زمان فاروق وردک ایجاد گردیده بود و یک عده خواستند تا مردم بی‌سودا بمانند.
آقای ذکریا تصریح کرد: اکنون شماری از مکاتب در بعضی ولایت‌ها به‌دلیل ناامنی بسته شده است که باید جامعۀ بین‌المللی با وارد کردن فشار، این مکاتب را باز کنند و طرفین متخاصم و طالبان را وادار سازد تا نورم‌های جنگ را مراعت کرده، اطفال را از فراگیری سواد محروم نسازند.
او تصریح می‌کند: «محروم کردن مردم از درس و تحصیل جز جرایم جنگی است و ما درگیر جنگ با کسانی هستیم که نه تعریفی از شرایط جنگی دارند و نه از خساره وارد کردن به‌مردم عام.»
این نمایندۀ مردم تأکید می‌کند: جامعۀ بین‌المللی، دولت افغانستان و مردم همه باید با نیروی‌های دفاعی و امنیتی همکاری کنند تا در بخش‌های که دشمن مزاحمت می‌کند، شرایط آموزش را فراهم سازند.
او افزود: دولت باید از کمک‌های کشورهای امداد‌رسان، جامعه بین‌المللی و یا بودجۀ که در اختیار خود دولت است، مکاتب ویران شده را یا دوباره بازسازی و یا هم به‌جای آنها، مکاتب سیار و موقت بسازند تا شاگردان از درس عقب نمانند.
او تصریح می‌کند: اگر آموزگاران فرار کرده‌اند و یا به‌دلایل تهدید و یا هم عوامل اقتصادی نمی‌توانند به‌تدریس ادامه بدهند، باید دولت در این قسمت سهولت‌های ضروری را برای‌شان فراهم سازد تا آنها مشتاقانه و بدون ترس به‌تدریس بپردازند.
افغانستان از شمار کشورهایی است که با پایین‌ترین درجۀ سواد، مشکلات بزرگی را در بخش معارف تجربه می‌کند که این امر تأثیرات زیادی بر پیشرفت کشور برجا می‌گذارد.