رویترز
رییس جمهور ترکیه که در زمان کودتا سرنوشتش نامعلوم بود، توانست علیه دشمنانش پیروز شود و به سرعت سلطه خود بر قدرت را تحکیم بخشید. اما این کودتای نظامی نافرجام بیش از پیش ترکیه آشوب زده را دو قطبی می‌کند.»
آشوب و ناآرامی به وجود آمده به دنبال تلاش کودتای جمعه شب هنوز تمام نشده است. این مساله آسیب روحی و روانی به ملت وارد کرده و باعث خسارت جبران ناپذیری به ارتشی شده که اساس ثبات در کشوری است که با تروریست‌های داعش و شورش کردها مبارزه می‌کند.
هیو پاپ و نگار گوکسل از گروه بین‌المللی بحران می‌نویسد: در پایان رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه و طرفدارانش در روز کودتا پیروز شدند اما هیچ کس در ترکیه در بلندمدت پیروز نشده است. با توجه به تشدید ناآرامی در همسایگی ترکیه، آسیب وارد شده به ارتش از همیشه مهمتر خواهد بود.
این تلاش کودتا توسط گروهی در داخل ارتش باعث فوران احساس مذهبی و ناسیونالیستی در حمایت از اردوغان شد که دولت را برای انجام سرکوب‌ها ترغیب کرده است. هزاران تن از مخالفان از ارتش، دادگاه‌ها، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی پاکسازی شدند.
اردوغان و حزب حاکم «عدالت و توسعه» که ریشه در سیاست‌های اسلامی دارد فتح الله گولن، مبلغ اسلامی ساکن آمریکا را به رهبری این کودتا متهم می‌کنند و خواستار استرداد او از آمریکا شده‌اند. سخنگوی اردوغان گفت: درخواست رسمی استرداد فتح‌الله گولن تنظیم شده است.
از زمان این کودتای نافرجام که در آن بیش از ۲۳۰ تن کشته شدند حدود ۳۵ هزار عضو ارتش، پلس، قوه قضائیه و ادارات دولتی بازداشت یا به اتهام ارتباط با طرفداران گولن و جنبش «هیزمت» بازداشت شده‌اند. براساس گزارش شبکه تلویزیونی TRT این پاکسازی‌ها روز سه شنبه به بخش آموزش و پرورش نیز رسیده و به روسای تمامی دانشگاه‌ها دستور داده شد تا استعفا دهند و مدرک ۲۱ هزار معلم مدرسه خصوصی باطل شد. مدارس خصوصی در داخل و خارج از ترکیه از قدیم برای جنش گولن نیروهای جدید و منابع مالی فراهم کرده بودند.
همزمان با اینکه سربازان کودتاچی به خاطر هدفشان برای تصرف قدرت چندین فروند تانک، هلی‌کوپتر، جنگنده‌ و هواپیمای جنگی را تصرف، ساختمان پارلمان و مقر اطلاعات را بمباران و برای اشغال فرودگاه و پل‌های اصلی در استانبول مبادرت کردند، ۱۴۰۰ تن زخمی شدند.
هاکان آلتینای از موسسه بروکینگز واشنگتن می‌گوید: این یک زخم است و همانند تمامی زخمی‌ها هر چیزی را که نزدیکش بیاید تحت الشعاع قرار می‌دهد. قطعا این مساله به اردوغان که مدت‌هاست درباره توطئه‌های شیطانی طرفداران گولن صحبت کرده، کمک می‌کند و در حال حاضر توطئه‌ای وجود دارد که نسبت به آنچه که اردوغان فکرش را کرده بود، شیطانی‌تر است.
ظاهرا این پاکسازی‌ها فراتر از طرفداران ادعا شده فتح الله گولن صورت می‌گیرد.
آلتینای گفت: مطمئنم آن‌ها قصد دارند از این رویداد برای پاکسازی دیگر عناصر ناطلوب نیز استفاده کنند. آنچه رخ داد آنقدر بزرگ و سنگین است که لازم نباشد آن‌ها آتش بیشتر در آن بریزند. خود این اقدام به تنهایی و به اندازه کافی تحریک آمیز است.
سرعت و اندازه این سرکوب به همراه مطرح شدن درخواست‌ها برای احیای مجدد مجازات اعدام برای کودتاچیان، متحدان غربی را نگران کرده است. آن‌ها تاکید دارند که آنکارا باید اجرای قانون را در این کشور که عضو ناتو و نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا است و قدرتمندترین متحد مسلمان واشنگتن محسوب می‌شود، حفظ کند.
تحلیل گران می‌گویند: بعید است به چنین درخواست‌هایی اعتنا شود. این کودتای نافرجام رهبری ترکیه را به لرزه انداخت و نزدیک بود اردوغان و دیگر مقامات ارشد را از قدرت بردارد.
این کودتا همه چیز را تغییر می‌دهد
برخی تحلیل‌گران ترکیه می‌گویند: اردوغان که گفته به صورت حیرت انگیز از ترور شدن به دست شورشیان جان سالم به در برده، از این کودتا به عنوان بهانه‌ای برای تمدید و تحکیم قدرتش استفاده می‌کند.
آن‌ها می‌افزایند: این کودتای ناکام، اردوغان را به تجهیزات و مهماتی برای برداشتن موانع باقی مانده در تلاش‌هایش برای جایگزینی سیستم دموکراسی پارلمانی بایک سیستم ریاست جمهوری مجهز کرد؛ اقدامی که نیازمند تغییر قانون اساسی است و مخالفان اردوغان این اقدام را به عنوان راهی به سمت افزایش خودکامگی و استبداد می‌بینند.
یکی از منتقدان دولت ترکیه که از ترس بازداشت خواست نامش فاش نشود، گفت: اردوغان می‌تواند رییس جمهوری شود که همواره آرزویش را داشت اما ترکیه در حال حاضر غیرقابل مدیریت است. هیچ قانون عملی برای از میان برداشتن این اشتیاق وجود ندارد. یک سیستم بسته وجود دارد که همیشه فشار را انباشته می‌کند. ما وارد یک پرتگاه شده‌ایم.
این در حالی است که معاونین اردوغان چنین ادعاهایی را رد می‌کنند. ابراهیم کالین، سخنگوی اردوغان گفت: چندین هزار سرباز در این تلاش کودتا دست داشتند و کاملا طبیعی است که ترکیه اجرای قانون را برای بازداشت مظنونین متهم به خیانت اعمال کند.
او به خبرنگاران در استانبول گفت: هیچ چیز استثنایی یا حیرت آوری درباره این حقیقت که چندین هزار تن بازداشت شده‌اند، وجود ندارد. اردوغان این کودتا را «هدیه‌ای از جانب خدا» خطاب می‌کند که او را قادر ساخت تا ارتش را پاکسازی کند و این پاکسازی گسترده شامل دادگاه قانون اساسی نیز می‌شود که منتقدان اردوغان آن را به عنوان تنها هیاتی که قادر است فرسایش اجرای قانون رابه چالش بکشد می‌دانند.
مصطفی آکیول، مقاله نویس و نویسنده کتاب «اسلام بدون افراط گرایان: یکی از موارد مسلمانان برای آزادی» گفت: این کودتا همه چیز را به چالش می‌کشد. ترکیه در وضعیت بسیار متشنجی قرار دارد. خشونت این سرکوب یک نگرانی بسیار بزرگ است.
او افزود: تغییر و تحول بزرگی در ارتش وجود دارد و نیروهای امنیتی و بسیاری از افسران پاکسازی خواهند شد. نحوه جایگزینی آن‌ها و آموزش دادن به نیروهای جدید موضوعات مهم و اساسی محسوب می‌شوند. این یک بحران بزرگ است.
فروپاشی نهادی
در خیابان‌های ترکیه طرفداران اسلام گرای ترغیب شده حزب عدالت و توسعه اردوغان به نمایش حمایت از دولت رژه رفته و نگرانی‌ها نسبت به مجازات شدید افرادی که ظاهرا طرفدار گولن هستند و دیگر مخالفان را تشدید می‌کنند. برخی از چهره‌های دولتی منتقد اردوغان از حضور در ملاء عام و مشارکت اجتناب می‌کنند.
آلتینای گفت: چگونگی اینکه می‌خواهید مردم را از حالت بسیج خارج کنید یک نگرانی محسوب می‌شود. فکر نمی‌کنم این در راس فهرست نگرانی‌های دولت آنکارا قرار داشته باشد چرا که آنها تنها نگران جانشان هستند.
یکی از دیپلمات‌های ارشد غربی مستقر در آنکارا گفت: حال وهوای عمومی و بسیج مردم اسلام گرا نگران کننده است.
آکیول گفت: در حال حاضر اردوغان قدرت و مقام و منزلت بیشتری به دست آورده و انتقاد از او در این مرحله ممکن نیست چرا که آنوقت شما به طرفداری از کودتا و کودتاچیان متهم می‌شوید. این ناآرامی‌ وآشوب برای مدتی در ترکیه وجود خواهد داشت.
این کودتای ناکام شکنندگی ارتش و سرویس‌های اطلاعاتی را نشان داده که در تشخیص و شناسایی زود هنگام یک توطئه بزرگ که شامل فرماندهان ارشد ارتش و نیروی هوایی بود ناکام ماندند.
آلتینای گفت: این خیلی سورئال است. در حال حاضر فروپاشی نهادی در بسیاری از بخش‌ها وجود دارد. دو تن از جنرال ‌های ارشد توسط معاونین ارشد خود گروگان گرفته شدند. مطمئنم اعتماد آنها متزلزل شده چرا که اگر نتوانند به نزدیک‌ترین پرسنل خود که ۲۴ ساعت روز را با آن‌ها در ارتباطند اعتماد کنند، چطور می‌خواهند به دیگر نیروهای اعتماد کنند. این یک ضربه محکم است.
رویدادهای اخیر، ترکیه را که به خاطر تاثیرات حملات کردها و عاملان انتحاری داعش در وضعیت وخیمی به سر می‌برد، بی‌حفاظتر و آسیب‌پذیرتر می‌کند.
علی‌رغم حمایت احزاب اپوزسیون از اردوغان در جریان این کودتا، نگرانی‌هایی دربین سکولارها وجود دارد مبنی بر اینکه ترکیه که در حال حاضر به خاطر اسلام گرایی موکد حزب حاکم عدالت و توسعه دچار اختلاف و تفرقه شده بیش از پیش به سمت سیاست‌های مذهبی پوپولیستی‌تر و یک ساختار استبدادی سفت و سخت‌تر پیش می‌رود.
ناظران به درخواست بی‌سابقه ائمه مساجد در سراسر ترکیه اشاره می‌کنند که به درخواست اردوغان پاسخ مثبت داده و از مومنین خواستند تا برای دفاع از کشورشان به خیابان‌ها بیایند.
مارک پی‌یرینی، سفیر سابق اتحادیه اروپا در آنکارا و یکی از کارشناسان کارنگی اروپا گفت: دموکراسی ترکیه و وابستگی غرب نخستین قربانیان این کودتا خواهند بود.»