دو روز پیش، وقتی از مجلس رونمایی آثار استاد شهید، پروفیسور برهان‌الدین ربانی، بیرون می‌شـدم، دو جوانِ تحصیلکرده از من خواستند که دقایقی به سخنانِ آنان گوش دهم. آنان ـ پیش از این ـ نوشته‌ی کوتاه من درباره‌ی‌ِ حقوق مدنیِ اقلیت‌هایِ تباری و دینی را خوانده بودند. ابتــدا آن‌دو از من پرسیدند که در باب اقلیت قومی‌ای به‌نام «جوگی» چه می‌دانم. فکر کردم با یک سوال در موضوع اتنولوژی و اتنوگرافی روبرو ام. به آنان گفتم: چیز بسیاری نمی‌دانم، جز اینکه نامِ آنان برگرفته‌شده از «جویی» است، و آن منسوب به «جوی» باشد که ناحیتی است در بخارا.
مطابق قاعده‌ی زبان‌شناسی، وقتی دو‌ واکه یا مصوت (واول) در یک کلمه در کنار هم قرار گیرند، برای‌ِ رفع دشواری در تلفظ، یکی از همخوان‌ها (یا صامت‌ها)یِ ذیل در میان‌شان حایل واقع می‌شود: «ج چ ی گ ن و»؛ این حرفِ حایل را «صامت میانجی» می‌خوانند؛ چنانکه به جایِ «جویی» که تلفظ دشخواری دارد، «جوگی» گفته می‌شود. اما دو امر مردم را به اشتباه انداخته تا تصور کنند که این طایفه هنـدی اند:
ـ نخست شباهت کلمه‌یِ «جوگی» (با گاف)، با «جوکی» (با کاف)؛ جوکی[juki سنسکریت] که از نظر دستوری اسم است، به معنایِ مرتاض هندی آمده. چنانکه جمال‎زاده گفته: جوکیان مشغول ریاضت شده اند. یا مروی که آن‌را مرادف درویش و ملنگ گفته: در هر جا و هر مکان، از جوکی و قلندر کسانی هست(مثال‎ها را حین این نگارش درج کردم).
ـ دوم طرز زنده‌گی آنان که مانند «جت» یا «جات» (در هندی به معنای‌ِ دهقان) است. جت‌ها که از طوایف دراویدی( مانند براهویی، تامیل، تلوگو…) هندی‌الاصل اند، زنده‌گی خانه‌به‌دوشی دارند؛ یعنی هر دو دسته: جوگی‌ها و جت‌ها غیرمسکون یا «کوچی» اند.
درحالی‌که هر دو جوان بسـیار بی‌قرار می‌نمودند، بعد از شنیدن سخنانِ من اندکی آرام شدند. آنان گفتند: هدفِ ما این است که ما در این کشور فاقد حقوق مدنی از جمله حقِ داشتن سرپناه، حق داشتن تذکره، حق اظهار یا استعمال رای، و حق داشتن کرسی نماینده‌گی در پارلمان هستیم. ما تحقیقی در این رابطه داریم، جوگی‌ها بیش از ۲۵۰ کمپ هستند؛ اما درحالی‌که ما از اصالت فارسیِ خود با خبریم، بیم داریم که در ستون هویتِ ما در تذکره، چیز دیگری نوشته شود.
آنگاه دلیل بی‌قراری آن دو جوان را درک کردم؛ آنان از اینکه فهمیده شود جوگی هستند، هم شرم و هم بیم داشتند. به آنان وعده کردم که به‌زودی در این‌باره اقدامی خواهم کرد. از جمله مختصری در مورد تبار و زبانِ جوگی‌ها می‌نویسم، و در این‌باره که اینان حق دارند صاحبِ یکی از ده کرسی‌ای باشند که در حال حاضر متعلق به کوچی‌هاست، اقداماتی خواهم کرد. اما اینکه نباید هویتِ آنان تغییر کند، بیش از هر چیزی به آگاهی‌دهی ارتباط می‌گیـرد. به آنان توصیه کردم که مردمانِ خود را تشجیع نمایند تا پایِ هویت خود بایستند. به آنان توضیح دادم که هویت مقولۀ فرهنگی است، و مولفۀ اصلیِ آن را زبان تشکیل می‌دهد.
در افغانستان، علاوه بر جوگی‌ها و جت‌ها، طایفۀ دیگری به نام «گجر» هست که مانند آن‌دو کوچی و خانه‌بدوش اند. گجرها نیز هندی‌الاصل اند. درحالی‌که این سه طایفه مسلمان اند، دستۀ چهارم که هم از نظر دینی و هم از نظر طرز زنده‌گی با آنان متفاوت است، هندوها و سکه‌ها اند. امتیازی که دستۀ اخیر از دسته‌هایِ قبلی دارد اینست که اینان دارایِ تذکرۀ تابعیت می‌باشند.
در حال حاضر، ده کرسیِ مجلس نماینده‌گان به «کوچی»ها اختصاص یافته؛ و برای احرازِ آن طرزالعمل جداگانه‌ای ترتیب شده، که اهمِّ مفاد آن این است:
درحالی‌که برایِ سایر اعضای ولسی جرگه، ولایت مربوطه یک حوزۀ انتخاباتی در نظر گرفته شده، برای هر ده نمایندۀ کوچی، تمام افغانستان یک حوزه است. البته این تجویز به دلیل نامسکون بودن و کوچ‌نشین بودنِ آنان معقول است، اما اشکال در سه جاست:
نخست این‌که مجموع نفوس کوچی – اعم از پشتون، بلوچ، جوگی، گجر، جت، ترکمن، عرب و غیره، به هیچ وجه به یک میلیون نفر نمی‌رسد. هرچند آمار دقیقی در دست نیست، ولی طیِ چند دهۀ اخیر تعداد بسیاری از کوچی‌ها – به ویژه کوچی‌هایِ پشتون – مسکون شده اند. از روی بعضی سنجش‌ها، تعداد کوچی‌ها را در حدود ۱۰۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ نفر تخمین می‌کنند که ثلثِ آن‌ها را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند.
دوم این‌که ـ به ترفند کرزی ـ هر ده کرسی به پشتون‌ها تعلق گرفته است.
سوم اینکه، با این‌حال، تعداد بیشترِ کسانی که هم‌اکنون در ولسی جرگه از کوچی‌ها نماینده‌گی می‌کنند، از نظر شیوه‌ی زنده‌گی، کوچی نیستند؛ آنان سالیان متمادی است که نه تنها ده‌نشین، بلکه شهرنشین (و بعضاً فراتر از آن) شده اند. یعنی بسیاری از اینان از جمعیتِ کوچی نماینده‌گی نمی‌کنند.
می‌باید: اولاً تعداد کرسی‌هایِ متعلق به کوچی – حداکثر – به پنج کرسی تقلیل یابد؛ ثانیاً به هر یک از طوایف مذکوره یک کرسی، و به کوچی‌هایِ پشتون دو کرسی تعلق گیرد.