پس از انجام «صوفی فستیوال» که به تاریخ ۱۴ تا ۱۶ ماه اکتوبر در «جیپور» برگزار گردید، بنده اقامتِ کوتاهی نیز در دهلی داشتم. رییس شعبۀ فارسی دانشگاه دهلی جناب آقای پروفیسور عبدالعلیم اشرف‌خان، و جناب پروفیسور عبدالحق معاون اکادمی اقبال(هند)، برنامه‌های رونمایی را برای ترجمه‌های «بال جبرئیل» و «ضرب کلیم» در این دو نهاد معتبرِ ادبی برگزار نمودند.
در محفلی که از سوی اکادمی اقبال برگزار گردیده بود، چندین تن از اقبال‌شناسان و پروفیسورانِ دانشگاه‌های دهلی، جواهر لعل نهرو، همدرد، جامعه و شماری از دانشجویان و فرهنگیان و ادب‌شناسانِ این دانشگاه‌ها شرکت ورزیده بودند. رایزن فرهنگی ایران، اتشۀ فرهنگی افغانستان و چند تنِ دیگر از دیپلومات‌های سفارت افغانستان در دهلی نیز در این محفل حضور یافته بودند.
در آغاز محفل، پس از تلاوت کلام الهی، آقای پروفیسور عبدالحق معاون اکادمی اقبال(هند)، پیرامون اقبال و شعر و شخصیتِ او صحبت گسترده و مبسوطی نمود و ترجمه‌های این دو اثر را برای پژوهنده‌گانِ زبان‌های فارسی و اردو، خیلی باارزش و سودمند خواند. او در پایان سخنان خود، ضمن آن‌که این ترجمه‌ها را کارِ بزرگی در گسترۀ اقبال‌شناسی عنوان کرد و از روانی و زیبایی بیانِ این ترجمه‌ها یادآور شد، نقد و نظرهایی نیز ارایه نمود؛ از جمله این‌که، غزل‌های این دو اثر نباید نام‌گذاری می‌شدند. پروفیسور عبدالحق این کار را خلاف اصلِ امانت‌داری در ترجمه عنوان کرد. اما اقبال‌شناسان و استادانِ حاضر در محفل، به رد و یا تأیید نظر ایشان نپرداختند؛ بل شماری از ایشان در گفت‌وگو با بنده، نام‌گذاری غزل‌ها را یک کارِ سودمند خواندند.
با آن‌که در پیش‌گفتار این ترجمه‌ها، انگیزۀ نام‌گذاریِ غزل‌ها تذکر یافته است، برای روشنی بیشتر، یکی ـ دو مورد را به ایشان توضیح دادم. نخست این‌که در روزگار اقبال، شاعران زبان فارسی و اردو، بر غزل‌های خود نام نمی‌گذاردند. دویِ دیگر این‌که، غزل‌ها از واژه‌ها و ترکیب‌های داخلِ غزل‌ها نام‌گذاری گردیده‌اند و این کارِ پژوهنده‌گان را در رویکرد به اشعارِ اقبال کمکِ فراوان خواهد کرد.
موضوع امانت‌داری در ترجمه نیز بیشترینه در حفظ و نگه‌داشت و بازتابِ پیام مطرح می‌باشد، تا ایجاد دگرگونی در شکل؛ زیرا وقتی یک شعر منظوم می‌تواند به نثر ترجمه گردد، گذاشتن نام بر شعر نیز در محتوای آن هیچ تأثیرِ منفی برجا نخواهد گذاشت.
پس از آن‌که پروفیسور اشرف‌خان در مورد آشنایی با بنده از سال‌های مأموریت در هند قصه کرد، فشرده‌یی از زنده‌گی‌نامه و کارنامۀ این کمترین را قرائت نمود و سپس چندین تن از اقبال‌شناسان و استادان در زمینۀ اقبال و ارزش ترجمۀ این اثرهای او برای تشنه‌گانِ اندیشۀ اقبال صحبت کردند.
پروفیسور توقیر احمدخان، استاد بخش زبان اردو در دانشگاه دهلی، پروفیسور شریف حسین قاسمی استاد بازنشستۀ دانشگاه دهلی و یک تن از پارسی‌دانانِ پیشتاز در هند، اتشۀ فرهنگی افغانستان در دهلی، آقای دهگاهی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی، دکتور اخلاق احمد آهن استاد بخش زبان فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو و سید مظفرشاه رییس اکادمی اقبال (هند) به سخنرانی پرداختند و با توجه به شعر و شخصیت اقبال، نقش ترجمۀ کتاب‌های یادشده را خیلی مهم و اثرگذار دانستند.
من نیز پیرامون شعر و شخصیت اقبال، ویژه‌گی‌های «بال جبرئیل» و «ضرب کلیم» و انگیزه ترجمۀ آن‌ها، و نیاز به اندیشه‌های شرقی و انقلابیِ اقبال در روزگار کنونی، چندوچونی عرض نمودم و سخنانِ خود را با قرائت دو ـ سه نمونه از ترجمه‌های اشعار پایان بخشیدم.
در فرجام، آقای دکتور اخترحسین استاد دانشگاه جواهر لعل نهرو، که ریاست محفل را بر دوش داشت، به جمع‌بندیِ سخنرانی‌ها پرداخت. آقای اخترحسین ترجمۀ منظوم و وزن به وزنِ این دو اثر اقبال را، در ادبیات اردو و فارسی یک کارِ کاملاً تازه و بی‌پیشینه خواند و رویکرد به این ترجمه‌ها را برای اقبال‌شناسان خیلی ضروری و سودمند پنداشت.
***
بخش فارسیِ دانشگاه دهلی نیز به نوبۀ خود از ترجمه‌های «بال جبرئیل» و «ضرب کلیم» در آن دانشگاه رونمایی نمود.
این رونمایی در محفلی که استادان و دانشجویانِ بخش‌های فارسی، اردو و عربیِ دانشگاه دهلی و دلبسته‌گانِ اقبال و علاقه‌مندان شعر و ادبیات حضور داشتند، صورت گرفت.
پروفیسور عبدالعلیم اشرف‌خان، در آغاز به معرفی مترجم پرداخت و در ضمنِ دیگر گفته‌های خود، از «همایش خداوندگار بلخ» که چندی پیش در بلخ برگزار گردید و ایشان به نماینده‌گی از کشور هند در آن شرکت ورزیده بود نیز یادآور شد و از شکوهمندیِ همایش ستایش کرد.
آقای دکتور توقیر احمد و پروفیسور راجندرکمار استادانِ بخش زبان فارسی دانشگاه دهلی، پروفیسور حسن اختر مسؤول بخش زبان عربی دانشگاه، داکتر عباس نقوی استاد بخش زبان فارسی، بانو زرلشت لیان و آقای نورالله از مهمانانِ افغانستانی، به ایراد سخنرانی پرداختند و خانم زرلشت لیان نیز چند سرودۀ خویش را به خوانش گرفت.
دکتور علی‌اکبر شاه استاد بخش فارسی که گرداننده‌گی محفل را به عهده داشت، سودمندی‌ها و ویژه‌گی‌های این ترجمه‌ها را برشمرد و این کار را برای مترجم یک دستاورد شگفت‌انگیز خواند.
در فرجام، کتاب‌ها رونمایی گردیدند و بنده ضمنِ مرور بر شعر معاصر فارسی در حوزهء تاریخیِ این زبان که شبه‌قاره نیز مشمول آن می‌گردد، پیرامون شعر و شخصیتِ اقبال و انگیزۀ ترجمۀ کتاب‌های بال جبرئیل و ضرب کلیم، به توضیحِ برخی نکات پرداختم.
در هر دو محفل، استادان و اقبال‌شناسان آرزو نمودند که کارِ ترجمۀ دو دفتر دیگرِ دیوان اردوی اقبال نیز به انجام رسد و به‌زودی در اختیار اقبال‌شناسان و دلبسته‌گان شعر و اندیشۀ اقبال قرار گیرند.
بنده نیز وعده سپردم که به یاریِ خداوند، به‌زودی این دو کارِ مهم نیز انجام خواهند یافت.
آرزو می‌برم خداوند بنده را در این امرِ نیک یاور باشد و فرصتِ انجامش را به این کمترین ارزانی فرماید!