آنه ماری شیمل، در هفتم آپریل ۱۹۲۲م در شهر ارفورت آلمان چشم به جهان گشود. وی پس از گذراندن دورۀ دبیرستان در رشتۀ زبان و ادبیات عربی و علوم اسلامی در دانشگاه برلین به تحصیل ادامه داد. پس از آن در وزارت امور خارجه در مقام مترجمی کار کرد. از سال ۱۹۴۶ در دانشگاه ماربورگ به تدریس در رشته‌های فوق پرداخت و در همین دانشگاه دکتری تاریخ ادیان را نیز گذراند. در سال ۱۹۵۴ در دانشگاه آنکارا به تدریس تاریخ ادیان مشغول شد. در همین جا بود که با ادبیات کلاسیک تُرک و زمینه‌های اسلامیِ آن آشنا شد. از سال ۱۹۶۱ به مدت ۶ سال در علوم اسلامی به تدریس در دانشگاه بن پرداخت. در سال ۱۹۶۷ م وارد دانشگاه هاروارد امریکا شد و در مقام استادی در رشتۀ فرهنگ‌های هندی ـ اسلامی به کار پرداخت. وی دارای چندین دکترای افتخاری از دانشگاه‌های سند، اسلام‌آباد و پیشاور پاکستان و دانشگاه تهران است. دانشگاه‌های اپسالار سویدن و قونیۀ ترکیه هم به خاطر مطالعات و بررسی‌های عمیق به ایشان دکترای افتخاری عطا کرده اند. دریافت جوایز گوناگون علمی و ادبی نیز از افتخارات این دانشمند پُرتلاش است. ایشان در فرهنگ تُرکی، فارسی و هندی کار کرده و دربارۀ افرادی چون مولانا، اقبال لاهوری، حافظ و برخی از شعرا و نویسنده‌گان ترک قلم زده است. عمدۀ تحقیقات ایشان در زمینۀ عرفان و تصوف اسلامی است. شیمل در سن هشتاد ساله‌گی در ۲۶ جنوری ۲۰۰۶ م چشم از جهان فرو بست. آثار بسیاری در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی از وی بر جای مانده است از جمله می‌توان به آثار ذیل اشاره کرد.
“ادبیات اسلامی هند”، ترجمۀ یعقوب آژند، درآمدی بر اسلام با ترجمۀ دکتر عبدالرحیم گواهی است. این کتاب به منظور آشنایی غرب با مسلمانان و اسلام در ۱۹۹۰ م به زبان آلمانی و در ۱۹۹۲ م به زبان انگلیسی انتشار یافته است. این کتاب به عنوان مقدمه و به شکل مختصر به معرفی اسلام پرداخته است. در کتاب نگاهی پدیدارشناسانه به اسلام که مجموعه سخنرانی‌های ایشان در شهر ادینبورگ انگلستان با عنوان تبیین یا اسطوره‌زدایی آیات الهی ایراد شده است، مفصل‌تر به معرفی و بررسی احکام اسلام پرداخته است. این کتاب در ۱۹۹۴ در شهر آلبانی امریکا منتشر شده است. در ۱۹۹۵ علی‌رغم مخالفت‌های صهیونیست‌ها، موفق به دریافت جایزۀ صلح کتاب از سوی رییس جمهور آلمان شد که مبلغ نقدی آن را به دانشگاه بن بخشید تا برای بورس تحصیلی جوانان کشورهای اسلامی در آن کشور هزینه شود.
“من بادم و تو آتش” کتابی است در بارۀ زندگی مولانا با ترجمۀ فریدون بدره‌یی، شکوه شمس نیز کتاب دیگر خانم شیمل در آثار و افکار مولانا است که با مقدمه‌یی ازجلال‌الدین آشتیانی و ترجمۀ حسن لاهوتی به چاپ رسیده است. این کتاب نخستین اثر خانم شیمل است که به فارسی ترجمه شده است.
“الاسلام و عجائب المخلوقات” کتاب دیگر ایشان به زبان عربی است. “احلام الخلیفه”، “الاحلام و تعبیرها فی الثقافه الاسلامیه”، “ابعاد عرفانی اسلام”، ترجمۀ عبد الرحیم گواهی، “زن در عرفان و تصوف اسلامی”، “تصحیح کتاب سیرت شیخ ابو عبدالله ابن خفیف شیرازی”، “خوش‌نویسی و فرهنگ اسلامی و نام‌های اسلامی” نیز از آثار ایشان است. کتاب افسانه‌خوان عرفان مجموعه مقالاتی است که به مناسبت همایش عرفان پلی میان فرهنگ‌ها، به اندیشه و آثار و زنده‌گی خانم شیمل پرداخته است. این مقالات به کوشش حسین خندق‌آبادی جمع‌آوری شده است.
اما کتاب محمد رسول خدا (ص)
کتاب محمد رسول خدا آن‌چنان که خود در مقدمۀ کتاب بیان داشته است، حاصل چهل سال علاقۀ نویسنده نسبت به شخصیت پیامبر است. خانم شیمل از همان ابتدای جوانی با شناخت مفهوم محمد عارف و مطالعۀ کتاب‌ها وشنیدن مولودیه‌های ترکی و عرفانی به تحقیق در بارۀ تعظیم عامۀ مردم نسبت به پیامبر (ص) علاقه‌مند شده است. بررسی متون شعری و عرفانی پاکستان و هند و مطالعۀ ادبیات عامیانۀ سندی به تحقیق در موضوع تکریم پیامبر و انعکاس آن در ادبیات خاصۀ شعر انجامید. وی بر این باور است که متداول‌ترین علت رنجشی که مسیحیان، بیشتر نابخردانه در دل مسلمانان نشانده اند، از آن برمی‌خیزد که مسیحیان مطلقاً از درک حرمت بسیار والایی که مسلمانان برای شخص پیامبر خود قایل‌اند، ناتوان‌اند.
خانم شمیل با نگرشی ظریف تلاش کرده مهر پیامبر را در دل مسلمانان ترک و عرب و افریقایی جست‌وجو کرده و در این زمینه تنها به تأملات عارفانه و دقایق شاعرانه و افکار فیلسوفانه و گزارش‌های مورخان و راویان احادیث و مفسران قدیم و جدید قرآن در عالم اسلام منحصر نمی‌شود، بلکه گوشه‌هایی از بحث‌ها و جدل‌ها و استدلال‌های متکلمان و متفکران را در روشن‌بینی‌های عارفان پاکدل مسلمان گرد آورده است.
شیمل با نشان دادن چهرۀ انسانی و روحانی پیامبر اسلام (ص) به عالم غرب، سعی کرده توهمات غرب را نسبت به پیامبر روشن سازد.
ویژه‌گی دیگر این پژوهش، توجه به فرهنگ عامۀ مسلمانان در ابراز علاقه و ارادت نسبت به پیامبر است. در واقع حقیقت وجودی حضرت محمد (ص) را از زاویۀ رخنه‌اش در دل و جان عموم مسلمانان، درس خوانده و درس ناخوانده که در حکایت‌ها و افسانه‌ها و اشعار عامیانۀ آنان انعکاس یافته است، توضیح می‌دهد.
بدین ترتیب، هدف شیمل از نگارش کتاب، نشان دادن چهرۀ واقعی پیامبر به غربیان بوده است.
وی در جایی از کتاب می‌گوید شاید خواننده‌گان مغرب‌زمین که با سنت آمیخته به نفرتی چندین قرنی نسبت به محمد پرورش یافته‌اند، انگشت تحیر گزند اگر دریابند که در همۀ خبرها و گزارش‌ها بر خصلتی که در وجود پیامبر به طور اخص تأکید رفته است، فروتنی و مهربانیِ اوست. نکته‌یی که در غرب به شدت بر خلاف آن تبلیغ می‌شود و همواره تلاش شده تا پیامبر (ص) را شخصی خشن و جنگ‌طلب معرفی کنند.
خانم شیمل معتقد است یک نوع همگرایی و تشابه در رفتار و آداب همۀ مسلمانان وجود دارد که برگرفته از تلاش آنان برای به کار بستنِ روش و سیرۀ پیامبر (ص) در زنده‌گی روزمرۀ آنان است.
خلاصه‌یی از فصل‌های کتاب
فصل اول: سیره و سرگذشت
در این فصل به سیر به وجود آمدن دانش حدیث و تلاش مسلمانان در حفظ و ثبت جزییات سخنان و سیرۀ پیامبر (ص) اشاره شده است. مختصری از تاریخ زنده‌گی پیامبر نیز در این فصل آمده است.
فصل دوم: مقتدای نکو
ویژه‌گی‌های پیامبر و اهمیت ایشان در بین مسلمانان بعد از نام خداوند و قرآن و اهمیت قول و رفتار پیامبر و تلاش علمای اسلام در یافتن حدیث و تدریس آن، نوشتن کتاب‌های دلایل و شمایل و توصیف صورت و سیرت زیبای ایشان در کتاب‌های حدیث و اشعار شعرا، شکل‌گیری فرقه‌ها در پی نظرات مختلفی که در این زمینه به‌وجود آمده، از مباحثی‌ست که در این فصل به آن پرداخته شده است.
فصل سوم: یکتایی مقام محمد (ص)
عصمت پیامبر و اهمیت آن در الگوگیری از رفتار و پیروی از سخنان ایشان و برتری ایشان بر سایر انبیا، محور اصلی این فصل است. این مباحث در سخنان عرفا و شاعران مسلمان نجم‌الدین رازی، خاقانی شروانی، عراقی و دیگر دانشمندان و علمای اسلامی مطرح شده است.
فصل چهارم: قصه‌ها و معجزه‌ها
موضوع کرامات و معجزات پیامبر (ص) و داستان‌های مطرح شده در کتاب‌های حدیث و تفسیر، از عمده مطالبی‌ست که در این فصل آمده است. داستان شرح صدر، شق‌القمر، معراج و نقاشی‌ها و ترانه‌های بسیاری که در این موضوعات در هند و سند و پنجاب و ایران ساخته و پرداخته شده است. هم‌چنین مبحث امّی بودن پیامبر و انعکاس آن در کلام صوفیان و عارفان و شعر شعرا و هدایت و راهنمایی آنان در خواب و بیداری با بیان داستان‌های دلنشین در این بخش آمده است.
فصل پنجم: محمد شفیع قیامت و صلوات بر او
در این بخش مقام شفاعت پیامبر و رحمه‌للعالمین بودنِ ایشان به تصویر کشیده شده است. درود و ثنا بر پیامبر در اشعار محلی، نقوش و خطوط تزیینی به زیورهای دلنشین آراسته شده است. در این بخش حکایت‌ها و روایت‌هایی که صلوات بر پیامبر را برای رستگاری زنده‌گی بشر لازم دانسته‌اند، بیان شده است.
فصل ششم: نام‌های پیغمبر
مسلمانان همواره برای نام پیامبر برکت و احترام خاصی قایل‌اند. آنان نام‌های پیامبر (ص) را در اشعار و سروده‌های خود و به شکل نقش‌های تزیینی در آثار هنری و معماری به کار می‌برند. اوصاف اسرارآمیز و رمزآلود نام پیامبر در نظرات عرفا و خوش‌نویسی خطاطان جلوه‌گر است.
فصل هفتم: نور محمد و مکتب عرفان
یکی از موضوعات مهم در شناخت عارفانۀ پیامبر اسلام، نور محمد است. آرای مربوط به نورانیت محمد در قرن دوم هجری و اولین بار به وسیلۀ سهل تستری مطرح شد. قوّالی‌های مرسوم در هند و پاکستان با نواهای مذهبی به همراه شاعران و صوفیانی مانند یونس امره، سرفراز خان سندی امیر کلهره، جامی و مولانا که پیرامون نور محمد اندیشه‌پردازی کرده‌اند، برگرفته از اندیشۀ نورانیت پیامبر (ص) است.
فصل هشتم: جشن میلاد پیامبر (ص)
چه‌گونه‌گی بزرگداشت تولد پیامبر در سده‌های نخستین اسلامی و تا به امروز در کشورهای مختلف مسلمان در میان مسلمانان و نظریات متفاوت علمای اسلام نسبت به این اتفاق مهم در بین مسلمانان با نغمه‌های لطیف و دل‌انگیز، امری است که به برکت آن نهال عشق به پیامبر در دل کودکان مسلمان می‌نشیند تا بخشی جدانشدنی از حیات دینیِ آنان باشد.
فصل نهم: سیر شبانه و معراج پیامبر
سیر پُر رمز و رازِ شبانۀ پیامبر در آسمان‌ها، الهام‌بخش خلق ادبیاتی بوده بسیار جامع‌تر از آن‌چه در بارۀ معجزات و ولادتِ او نوشته شده؛ چرا که از نظر علما و عرفا، صعود پیامبر به آسمان و معراج از جهت معرفت به خداوند مهم‌تر از تولد است.
شیمل معتقد است هیچ گوشۀ دیگری از زنده‌گی پیامبر نیست که بیشتر از سیر آسمانی توجه خاورشناسان و مورخان ادیان را به خود جلب کند. معراج پیامبر (ص) همیشه در چشم شاعران، حتا شاعران غیر عارف هم فریبا و زیبا بوده است.
فصل دهم: نعت پیامبر
نعت و سرودن شعر در وصف و ثنای پیامبر همواره مورد توجه مسلمین بوده است. مکتب شعر عرب و مکتب شعر فارسی و عامیانه‌سرایان هند و پاکستان هر کدام به نوبۀ خود به توصیف و تحمید پیامبر پرداخته اند. در چشم نغمه‌پردازانِ ترانه‌های عامیانه، عشق پیامبر قلب ایمان آنان و برتر از این اصل حیات است، نه تنها حیات انسان بلکه حیات هر آفریده‌یی.
فصل یازدهم: طریقۀ محمدیه و تفسیر تازه از زنده‌گی پیامبر (ص)
حضور طریقۀ محمدیه در هند، شمال افریقا و اندونزیا و نقش سیاسی آنان در هند و شکل‌گیری حوادث تاریخی حایز اهمیت است. دیدگاه خاص آنان نسبت به سیرۀ پیامبر، گروه‌ها و طریقت‌هایی را به وجود آورده است.
فصل دوازدهم: محمد پیامبر خدا در آثار محمد اقبال
نویسنده در این بخش به‌طور خاص به آثار اقبال توجه داشته است و معتقد است همۀ وجوه تکریم از پیغمبر در آثار اقبال جمع شده است. پیامبر اسلام در آثار اقبال، مانند آثار هزاران هزار شاعر و اندیشه‌ور پیش از او، به صورت شخصیت محوریِ حیات روحانیِ هر مسلمان جلوه‌گر می‌شود. محمد محور اندیشه و شعر اقبال را تشکیل می‌دهد.
کتاب خانم شیمل با این جمله و شعرِ زیبا از اقبال پایان می‌یابد:
آن‌چه میلیون‌ها میلیون مسلمانِ پارسا قرن‌های قرن از پیامبر احساس کرده‌اند و هنوز هم می‌کنند، در این بیت آمده است:
عشق او سرمایۀ جمعیت است
هم‌چو خون اندر عروق ملت است
منبع:
سایت کتاب‌خانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران