اکتشافات در دنیای مدرن، هم از جهت کمیت و هم از جهت کیفیت از سایر دوران‌ها متمایز است. نمونۀ یکی از این پیشرفت‌ها شکل‌گیری دنیای مجازی در موازات با دنیای فیزیکی است که خود ایجاد‌کنندۀ تحولات چشم‌گیری در عرصۀ اجتماع، فرهنگ، اقتصاد و سیاست است. گسترش روزافزون اینترنت و شبکۀ جهانی وب در دنیای کنونی، آغازگر دگرگونی در ساختارهای کلی جامعه است. انترنت به دلیل داشتن ویژه‌گی‌هایی هم‌چون تعاملی بودن، عدم محدودیت به زمان و مکان خاص، فراتر از قوانین مدنی محدود به دولت- ملت‌ها، موازی بودن با دنیای فیزیکی، جریان داشتن در فضایی صنعتی، امکان شکل گرفتن دموکراسی شهروندی و چند رسانه‌یی بودن، سایر رقیبان در عرصه‌های مختلف اجتماعی را کنار می‌زند.
یکی از این عرصه‌ها که در سال‌های اخیر به شدت توسط فناوری‌های ارتباطی انترنت دگرگون شده است، عرصۀ ادب و فرهنگ است. نویسنده‌گی در دنیای مجازی امکانات متفاوتی را در اختیار نویسنده‌گان و خواننده‌گان قرار می‌دهد. نویسنده‌گانی که پیش از این تنها می‌توانستند توسط کتاب‌های‌شان با مخاطبان‌شان ارتباط برقرار کنند با وجود امکانات دنیای مجازی و وبلاگ‌های شخصی‌شان می‌توانند به راحتی در چارچوبی کاملاً مجازی هرروز و در هرساعت با خواننده‌گان‌شان در ارتباط باشند. به راستی وجود وبلاگ‌های شخصی و وبسایت‌های ادبی تا چه حد می‌تواند در رشد و یا ضعیف کردن ادبیات نقش داشته باشد؟ این سوالِ محوری‌یی است که سعی در پاسخ‌گویی آن در این مقاله داریم.

امتیازات و ویژه‌گی‌های نویسنده‌گی در فضای مجازی
نویسنده‌گان ادبی در دنیای مجازی خواننده‌گان گوناگونی از قشرهای متفاوت دارند. خواننده‌گانی که فراتر از مرزهای جغرافیایی و تاریخی هستند. در دنیای مجازی، شهر و کشور و دولت‌ها بی‌معنا می‌شوند. نویسنده‌یی که قلم در دست گرفته است و می‌نویسد می‌تواند مخاطب‌هایی داشته باشد که در کشورهای دوردست زنده‌گی می‌کنند و یا اینکه در سال‌های دوری که او زنده نیست، نوشته‌هایش را می‌خوانند. به بیانی دیگر فضای مجازی نوشته‌های یک نویسنده را در دو مدار زمان و مکان به حرکت در می‌آورد.
اینکه دنیاهای ادبی از طریق شبکه‌های تو در تو به یک‌دیگر متصل شده‌اند در بدایت امر، مثبت است. اما تفاوت‌های فرهنگی و عقیدتی بسیاری نیز در این فضاها وجود دارد.
فضای مجازی برای آثار ادبی نویسنده‌گان گوناگون هم چون گنجینه‌یی بزرگ عمل می‌کند. نوشته‌های یک نویسنده که شاید در حالت عادی به صورتی کاملاً پراکنده ذخیره می‌شد حالا در فضایِ دیجیتال با حجمی بسیار کم جمع‌آوری می‌شود. اکنون نویسنده می‌تواند به راحتی نوشته‌یی که مدتها پیش نوشته بوده است را بیابد و مطمین باشد که وضعیت هم چون وقتی نیست که برگه‌های کاغذش گم می‌شدند و یا ایده‌های داستان‌نویسی‌اش را فراموش می‌کرد.
تعاملی بودن فضای مجازی که هم به معنای تعامل شخص با کامپیوتر و هم تعامل کاربران با یک‌دیگر است، هر دو دارای اهمیت است. تعاملی بودنِ مجازی یک تعاملِ واقعی است. این به این معنا است که کاربران هم می‌توانند با کامپیوتر و وبلاگ‌های نویسنده‌گان به تعامل بپردازند و هم با یک‌دیگر در مورد نوشته‌های ارایه شده به بحث و گفت‌و‌گو پرداخته و نظرات خود را مطرح کنند. هم چنین این امکان وجود دارد که با استفاده از خدمات پست الکترونیک، نظرات خود را در رابطه با آثار نویسنده برای او ارسال کنند.
مک میلانز و دانز دربارۀ ویژه‌گی تعاملی بودن معتقد اند، تعاملِ بیشتر به معنای آگاه‌سازی به جای اقناع، داشتن کنترل بیشتر از سوی استفاده کننده، برقراری ارتباط به صورت دوسویه به جای ارتباط یک سویه، فعالیت بیشتر از طرف استفاده کننده، برقراری ارتباط در زمان‌های انعطاف‌پذیر و نه زمان‌های ثابت و سرانجام ارتباطی همراه با احساس بالایی از وقوع در یک مکان می‌باشد (تانکارد، ۲۰۰۱). اگر پیش از این نظرات مخاطبان به سختی و از طریق نامه‌های کاغذی برای نویسنده‌گان فرستاده می‌شد و خوانده شدنشان توسط نویسنده قطعی نبود، حالا افراد به راحتی می‌توانند انتقادات خود را برای نویسندۀ محبوب خود بفرستند.
نقش تعامل در پُررنگ‌تر شدنِ احساس رضایتِ مخاطبان و نویسنده، انکارناپذیر است. تعاملی بودن به معنای همکاریِ دوطرف در ارتباط است که در نهایت منجر به موثر واقع شدنِ بیشتر پیام می‌شود. از همین جهت است که رضایت و پذیرش بیشترِ پیام از سمت مخاطب را در پی دارد. اگر برای مثال مشکلی در اثر ادبی یک نویسنده وجود داشته باشد مخاطب با توجه به جایگاهی که در ارتباط دوسویه دارد به صورت فعال دست به اصلاحِ محتوا می‌زند.
یکی دیگر از ویژه‌گی‌های فضای مجازی داشتنِ امکانِ هایپرلینک است. جهان مجازی، جهان اطلاعاتی است که از طریق سیستم متون به هم پیوسته به یکدیگر متصل می‌شوند. در حقیقت جهان مجازی هم چون شبکه‌یی گسترده است که گنجینۀ عظیمی از رمان‌ها، اشعار و متون ادبی را به یک‌دیگر پیوند داده است. وجود این امکان، فوریت دسترسی به اطلاعات را بیان می‌کند. فوریت دسترسی و پیوندهای تودرتوی میان اطلاعات موجب می‌شود کاربران در مدت زمان اندکی به اطلاعات مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند و این خود موجب جلب رضایت بیشتر مخاطب می‌شود.
با توجه به وجود امکان هایپرلینک بودن فضای مجازی نویسنده می‌تواند مخاطب را به سایر نویسنده‌گان و یا شاعران معاصر ارجاع بدهد. قرار دادن پیوندهای مختلف از نوشته‌های مشابه شیوۀ دیگری است که در بسیاری از اوقات استفاده می‌شود. البته اشاره به این نکته نیز ضروری است که هرچند ویژه‌گی هایپرلینک بودن فضای مجازی، ساختار خشک و شکننده را از بین می‌برد اما تکرار مکرر آن ممکن است منجر به شکل‌گیریِ حس گم‌گشته‌گی در کاربر بشود و او را از متن هدف خود دور کند.

جنبه‌های منفی نویسنده‌گی در فضای مجازی
سرعت در انتشار نوشته‌های یک نویسنده که به شکل معجزه‌آسایی مرزها و محدودیت‌های مکانی و زمانی را در می‌نوردد مشخص است که از مزایای فضای مجازی شناخته می‌شود. با این همه همین ویژه‌گی می‌تواند موجب ایجاد مشکلاتی در عرصۀ ادبیات یک کشور شود. برعکس گذشته که نویسنده زمان زیادی را صرف نوشته‌های خود می‌کرد، امروزه به راحتی می‌تواند نوشته‌های خود را به اشتراک بگذارد. به همین دلیل است که امروزه تغییرات زیادی در عرصۀ شیوۀ نگارش دیده می‌شود. استفاده از کلمات شکسته و اشتباهات دستوری در این فضا بسیار دیده می‌شود. گویا در دنیای کنونی که همه چیز با شتابی تند در حرکت است، مکث نویسنده و تلاش بیشتر او برای اصلاح متون امری بی‌مورد به نظر می‌رسد.
فراتر از مرزهای جغرافیایی و تاریخی بودن هرچند نکتۀ مثبتی است که در دنیای مجازی وجود دارد اما همین ویژه‌گی نیز دارای جنبه‌های منفی‌یی نیز هست. اینکه دنیاهای ادبی از طریق شبکه‌های تو در تو به یک‌دیگر متصل شده‌اند در بدایت امر، مثبت است. اما تفاوت‌های فرهنگی و عقیدتی بسیاری نیز در این فضاها وجود دارد. در دنیای فیزیکی برای انتشار یک مطلب، نظارت‌های زیادی وجود دارد. مطالبِ مسمومی که از اذهانِ مسموم برخواسته‌اند کنترل می‌شوند و اجازۀ چاپ پیدا نمی‌کنند. این درحالی است که در فضای مجازی هیچ نوع نظارتی نمی‌تواند به طور کامل اعمال بشود. در این فضا بی‌نهایت وبلاگ شخصی و وبسایت وجود دارد که ممکن است حاوی نوشته‌هایی باشند که مخالف با عرف و فرهنگِ یک جامعه است. لذا می‌توان این طور گفت که فضای مجازی امکانات در دسترس یک نویسنده را برای انتشار یک اثر ادبی اصیل چندین برابر می‌کند و در کنار آن آثار مبتذل و غیرقابل قبول از لحاظ فرهنگی را نیز در گستره‌یی نامحدود گسترش می‌دهد.
ویژه‌گی تعاملی بودن همان‌طور که پیش از این نیز گفته شد مخاطبان زیادی را برای آثار یک نویسنده جمع می‌کند. نکتۀ منفی‌یی که در میان وجود دارد این است که برای مثال ممکن است یک نویسندۀ ویلاگ‌نویس گاهی مجبور شود به مخاطبان خاص در همان وبلاگ اکتفا کند در حالی که همه را در نظر نگرفته است. این عدم توجه به همۀ مخاطبانش می‌تواند ضربۀ محکمی به کیفیتِ کلی اثر ادبی‌اش باشد.
متأسفانه هنوز فضای مجازی از امنیت مورد نظر برخوردار نیست. بسیاری از نوشته‌های یک نویسنده که در وبلاگ شخصی‌اش گذاشته می‌شود، ممکن است دزدیده شوند. هیچ کس در این فضا از اینکه ایده‌ها و یا نوشته‌هایش مصون از دست‌برد باقی بمانند، نیست. همین ترس است که نوشتن به صورت مداوم در این فضا را دشوار می‌کند.
نتیجه‌گیری
با توجه به ویژه‌گی‌های خاص فضای مجازی هم چون تعاملی بودن، عدم محدودیت به زمان و مکان خاص، هایپرلینک بودن، موازی بودن با دنیای فیزیکی، جریان داشتن در فضایی صنعتی، عدم مداخلۀ برداشت‌های ذهنی با توجه به ساختار براساس کدها، امکانات نوینی در عرصۀ نویسنده‌گی ایجاد شده است. سهولت در استفاده از این فضا بسیاری از کاربرانی که در حالت عادی نویسنده نیستند را نیز کمک می‌کند که قلم در دست بگیرند و نویسنده‌گی را آغاز کنند.
علاوه جنبه‌های مثبت این فضا، جنبه‌های منفی‌یی نیز وجود دارد: اکتفا کردن به مخاطبان محدود، غافل شدن از کیفیت متون ادبی، پیدا شدن غلط‌های املایی و نگارشی، عدم وجود امنیت کافی، دو برابر شدنِ تأثیر منفی متونِ ادبیِ مسموم و…، نکتۀ مهم دیگری که وجود دارد این است که فضای مجازی به صورت کُلی خوب یا بد نیست. در اصل این شیوۀ استفاده از آن است که می‌تواند جنبه‌های مثبت یا منفی آن را بالفعل برساند.