بخش سوم و پایانی/

از دههٔ هشتاد به این‌سو، داستان‌نویسان افغانستان در داخل و خارج، کارهای بزرگ‌تر و قابل توجهی را انجام می‌دهند. ما در این سال‌ها، رمان «سایه‌های هول» از نبی عظیمی (۱۳۸۰)، «عقاب‌های پامیر» از احمدشاه فرزان (۱۳۸۰)، «سلام مرجان» از پروین پژواک (۱۳۸۲)، و رمان یک‌هزار و چهار صد و پنجاه صفحهٔ دکتر اکرم عثمان را داریم.
در همین حال، محمدحسین محمدی با نوشتن چندین داستان، از جمله داستان «انجنیرهای سرخ‌مزار» در سال ۱۳۸۳ برندهٔ چند جایزهٔ ادبیِ معتبر: از جمله جایزهٔ گلشیری، جایزهٔ ادبی اصفهان و همچنان جایزهٔ ادبی صلح در کابل می‌گردد. دو رمان عتیق رحیمی، یکی به‌نام «هزار خانه خواب و اختناق» در سال ۱۳۸۱ منتشر شد و به دوازده زبان ترجمه گردید، همین‌طور رمان «خاک و خاکستر» از همین نویسنده که پیش از آن نوشته بود با ترجمه‌های پیهم، توجه جهان را به ادبیات داستانی افغانستان جلب کرد. از آن‌جایی که توان داستان‌نویسی در افغانستان برای همه‌گان از جمله به همسایه‌گان ما نیز ناشناخته مانده بود، کتاب «خاک و خاکستر» عتیق رحیمی، بعد از آنکه به ۲۷ زبان دیگر دنیا ترجمه گردید، در ایران نیز اقبال چاپ یافت و خوشبختانه جایزهٔ ادبی «یلدا» را در سال ۱۳۸۲ هـ ش در ایران از آن خود ساخت. این اقدامات توجه و علاقه‌مندی ادب‌ دوستانِ ایرانی را به فرهنگ و ادبیات افغانستان بیش از پیش میسر ساخت؛ هر چند تلاش‌های زیادی پیش از این‌ها نیز وجود داشته است که قابل تمجید می‌باشد.
در همین جا لازم است که از تلاش گردآورنده‌گان داستان‌های افغانستان یادآوری کنم که بعد از نگارش مطالبی پیرامون ادبیات داستانی توسط داکتر اسدالله حبیب، رهنورد زریاب و مقالات و گفتارهای لطیف ناظمی، سید اسحاق شجاعی در امر داستان‌نویسی و گردآوری داستان‌های افغانستان تلاش‌های زیادی کرده که بارزترین اثرش «میراث شهرزاد در افغانستان» در تدوین پنجاه و یک اثر داستانی معاصر، کار ارزنده و مهمی بوده است. همچنان داستان‌نویسِ نام‌آشنایِ کشور، محمد حسین محمدی، طی فعالیت‌هایش در این دو دههٔ اخیر و تأسیس انتشارت «تاک» توانسته است مجموعهٔ کاملی از سیر داستان‌نویسی افغانستان را منتشر کند؛ محمدی با چاپ کتاب «فرهنگ داستان‌نویسی افغانستان» در عرصهٔ داستان‌نویسی سنگ تمام گذاشته و داستان افغانستان را به جامعهٔ فارسی‌زبانان به خوبی معرفی کرده است. علاوه بر آن، با تقسیم‌بندی داستان‌های نویسنده‌گان کشور، اعم از زنان و مردان، مجموعه‌یی چند جلدی را با نام «روایت»، در بازشناسی هرچه بهتر داستان امروز افغانستان منتشر کرده است. لازم به یادآوری است که کارهای محمدحسین محمدی، چه داستان‌هایش و چه تذکره‌های داستانی‌اش، مورد توجه دانشوران فارسی زبان نیز قرار گرفته است. کار جالب‌تر محمدحسین محمدی این است که انتشار جلد چهارم کتاب «روایت» را به بانوان داستان‌نویس افغانستان اختصاص داده است. او در این کتاب از شمار زیادی بانوان نویسنده و آثارشان نام برده و برخی داستان‌های‌شان را تحلیل و طبقه‌بندی کرده است و به‌علاوه، آثار داستانیِ داستان‌نویسانِ زن افغانستان را در یک مجموعهٔ سنگین توسط انتشارات «تاک» در کابل منتشر کرده است.
گفتنی‌ است که انتشارات تاک به عنوان یکی از بهترین نشرهای ادبی در جامعۀ داخل و خارج افغانستان شناخته شده است که در طول سال‌های اخیر آثار گران‌سنگ نویسنده‌گان را منتشر کرده و بسیاری از آثاری که در سال‌های پیش با کیفیت پایین منتشر شده بود، مجدداً با کیفیت عالی منتشر شده است.
خلاصه، بعد از روی کار آمدنِ حکومت حامد کرزی در افغانستان، امید و تلاش و تکاپو در تمام عرصه‌ها به وجود آمد. بسیاری از نویسنده‌گان بزرگ افغانستان، از عالم مهاجرت و آواره‌گی دوباره به افغانستان برگشتند و در طول این دو دهه نهادها و تشکل‌های خصوصی بسیاری در افغانستان ایجاد گردید؛ با اینکه هنوز هم توجه شایسته‌‌یی از طرف دولت افغانستان برای نویسنده‌گان و فرهنگیان صورت نگرفته و وزارت فرهنگ هم هیچ کاری نکرده است، نهادها و تشکل‌های خصوصی با حمایت داخلی و خارجی کارهای شایسته و در خور توجهی را انجام داده‌اند. گاهی از طرف همین نهادهای خصوصی، نشست‌ها و همایش‌های بزرگ بین‌المللی برگزار شده که ثمرات خوبی را به دنبال داشته است؛ همچنین همین تشکل‌ها آثار نویسنده‌گان را منتشر کرده که در فضای افغانستان کار بزرگی است: آثار نویسنده‌گان در این دو دهه بازتاب‌دهندهٔ حرکت به یک مسیر روشن و گاهی محرومیت‌های اجتماعی و مشکلات موجود جامعهٔ افغانستان بوده است.
همچنان پس از روی کار آمدن حکومت کرزی در افغانستان، برخورد کشورهای همسایه و بقیهٔ کشورهای جهان با هم‌وطنان ما کاملاً عوض گردید؛ به عنوان مثال در ایران، فرصت‌های خوبی برای مهاجرین ما به وجود آمد: نویسنده‌گان مهاجر از این فرصت استفاده کردند و در طول این دو دهه حجم بسیاری از آثار نویسنده‌گان ما در ایران منتشر شد و همچنین کانون‌های ادبی مهاجر فعال‌تر و پویاتر شد و محافل نقد ادبی جدی‌تر به فعالیت‌های‌شان ادامه دادند که امروز یک نسل توان‌مند نویسنده‌گان ما در ایران پرورش یافته است و در جامعۀ ادبی کشور ما قلم و قدم می‌زند.
در یک کلام می‌توان گفت، با وجود بحران‌ها و مشکلات بسیاری که هنوز دامن‌گیر افغانستان و افغانستانی‌ها است، ادبیات و فرهنگ ما روند روبه‌رشد و شکوفایی دارد.
اکرم عثمان
به سال ۱۳۱۶ در شهر باستانی هرات متولد شده است. او دکترای حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه تهران دارد و سال‌ها به عنوان گوینده و نویسندهٔ برنامه‌های اجتماعی در رادیو تلویزیونِ افغانستان فعالیت کرده است و مدتی هم در اکادمی علوم افغانستان بوده و پس از آن در پست‌های مختلف وزارت خارجۀ افغانستان فعالیت کرده است. او مدتی به عنوان کنسول افغانستان در کشور تاجیکستان و مدتی هم به عنوان کاردار سفارت افغانستان در ایران کار کرده است. او پس از سقوط رژیم کمونیستی، به کشور سویدن پناهنده شد و تا پایان زنده‌گی‌اش در همین کشور به سر می‌برد.
آثار داستانی:
رمان:
۱ –«مرد آ ره قول اس»، کابل انجمن نویسنده‌گان افغانستان، ۱۳۶۷
۲ –«کوچهٔ ما»، رمان دوجلدی، تهران، انتشارات عرفان، محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی، ۱۳۸۸
داستان‌های کوتاه:
۱ –«وقتی نی‌ها گُل می‌کنند»، انجمن نویسنده‌گان افغانستان، ۱۳۶۴
۲ –«در دیوار»، مؤسسهٔ چاپ بیهقی، ۱۳۶۶
۳ –«قحط‌سالی»، سویدن، «کلوپ قلم افغان‌ها» ۱۳۸۲
آثار پژوهشی:
۱ –«شیوهٔ تولید آسیایی و نظریهٔ فرمانسیونی تاریخ»، اکادمی علوم افغانستان، ۱۳۶۸
۲ –«روابط دیپلماسی افغانستان و اتحاد شوروی»، پایان‌نامۀ دکتری، تهران، دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران ۱۳۵۲
۳ –«مقدمه‌یی بر چگونگی نهضت مشروطه‌خواهی»، امریکا، هفته‌نامهٔ امید، ۱۳۶۷
۴ –»چگونگی تحول تاریخ در خاورزمین» هلند، دو هفته‌نامهٔ صریر، ۱۳۷۵ (همینطور امریکا، هفته‌نامهٔ امید)
رهنورد زریاب
به سال ۱۳۲۳ در شهر کابل متولد شده است. زریاب یکی از بزرگ‌ترین داستان‌نویسان افغانستان است. او در کابل کارشناسی خبرنگاری خوانده است و از دانشگاه «ویلز جنوبی» کشور بریتانیا فوق لیسانس گرفته است. او در این سمت‌ها ایفای وظیفه کرده است:
۱ – خبرنگار در هفته‌نامهٔ ژوندون
۲ – مدیر عمومی خبرنگاران روزنامه اصلاح – انیس
۳ – مدیر فصل‌نامۀ «آریانا افغانستان» که به زبان انگلیسی منتشر می‌شد.
۴ – مدیر عمومی دفتر معرفی افغانستان
۵- مسوول بخش هنر در وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان
۶ – دبیر روزنامه «کابل نیوز تایمز»
۷ – دبیر بخش داستان‌نویسی اتحادیۀ نویسنده‌گان
۸ – آخرین مأموریتش به حیث رییس اتحادیۀ نویسنده‌گان افغانستان از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۰ خورشیدی
آثار داستانی
رمان:
۱ –«گلنار و آیینه»، انتشارات تاک، کابل
۲- «چار گرد قلا»، انتشارات تاک، کابل
۳ –«شورشی که آدمی زاده‌گکان و جانورکان به پا کردند» انتشارات زریاب، کابل
داستان‌های کوتاه:
۱ –«آوازی از میان قرن‌ها»
۲ –«دوستی از شهر دور»
۳- «مرد کوهستان»
۴- «نقش‌ها و پندارها»
۵ –«پیراهن‌ها»، (ترجمهٔ چند داستان از چند نویسندهٔ جهان)
۶- «داستایت» (داستان کوتاه – حکایت) داستانک‌های کوتاه
۷ –«داستان‌ها» (مجموعهٔ پنج جلدی داستان‌های کوتاه)، انتشارات زریاب، کابل
آثار پژوهشی:
۱ –«حاشیه‌ها»، مجموعهٔ مقالات پژوهشی
۲ –«چه ها که نوشتیم»، مقالات پژوهشی، یادواره‌ها
۳ –«پایانِ کار سه روئین تن»، مجموعه مقاله‌های پژوهشی
۴- «گنگ خواب‌دیده»، مجموعه مقاله‌های پژوهشی
سپوژمی زریاب
به سال ۱۳۲۹ در شهر کابل متولد شده است و پس از فارغ شدن از دبیرستانِ «ملالی» وارد دانشکدۀ زبان فرانسه شد. پس از فراغت از آنجا، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. سپوژمی پس از برگشت فرانسه به وطن، معلم زبان فرانسه شد و سال‌های جنگ و خون‌ریزی ۱۳۶۰ را در کابل سپری کرد. در سال ۱۳۶۹ دوباره به فرانسه برگشت و تا اکنون در آنجا زنده‌گی می‌کند.
آثار داستانی:
۱ –«دشت قابیل»
۲ –«شرنگ شرنگ زنگ‌ها» ۱۳۶۳
«در کشور دیگر» (رمان) ۱۳۶۷
عتیق رحیمی
به سال ۱۳۴۰ ه – خورشیدی در کابل متولد شده است. او در دبیرستان فرانسوی در کابل تحصیل را آغاز کرد و از همان دوره زبان فرانسوی را فراگرفت. او در زمان جنگ‌های داخلی از افغانستان به پاکستان رفت و از آنجا درخواست پناهنده‌گی به فرانسه داد. او پس از درخواست پناهنده‌گی از سفارت فرانسه به پاریس رفت. رحیمی پس از ورود به فرانسه در دانشگاه رووان، به تحصیل ادبیات مدرن فرانسه پرداخت و پس از آن، مدرک دکترایش را در رشتۀ سینما از سوربن دریافت کرد. او نخستین رمان خود را به‌‌نام «خاکستر و خاک» در سال ۱۹۹۶ منتشر کرد؛ این رمان در سال ۲۰۰۰ توسط سابرینا نوری به فرانسه ترجمه شد و در همان سال انتشار یافت. رمان‌های خاکستر و خواب و سنگ صبور را خود نویسنده کارگردانی کرده و فیلم ساخته است؛ که هر کدام این فیلم‌ها جوایزی را هم گرفته است.
به‌علاوه، عتیق رحیمی جایزۀ ادبی یلدا را به عنوان نویسندۀ برتر غیر ایرانی (فارسی‌زبان) از آن خود کرده است.
رمان‌ها:
۱ –«خاکستر و خاک»۱۹۹۶
۲ –«۱۰۰۰ خانه خواب و اختناق» ۲۰۰۲
۳ –«سنگ‌صبور»، ۲۰۰۸
۴ –«لعنت بر داستایوفسکی»، ۲۰۱۳
خالد حسینی
به سال ۱۳۴۴ ه – خورشیدی از پدر و مادر هراتی در شهر کابل متولد شده است. مادرش معلم فارسی و تاریخ در یک دبیرستان بزرگ دخترانه در شهر کابل بود. در سال ۱۳۵۵ پدر خالد حسینی از طرف وزارت خارجۀ افغانستان به پاریس اعزام شد. خالد به همراه پدر و خانواده به مرکز فرانسه رفت. در سال ۱۳۵۹ پدر خالد حسینی از سفارت افغانستان برکنار شد و در نتیجه به ایالت متحدۀ امریکا درخواست پناهنده‌گی سیاسی دادند و پذیرفته شدند. خالد در امریکا پزشکی خوانده است. رمان بادبادک‌باز در سال ۲۰۰۳ میلادی منتشر شد که جزء پُرفروش‌ترین کتاب‌های همان سال بود.
رمان‌ها:
۱ –«بادبادک‌باز» ۲۰۰۳ میلادی، امریکا
۲ –«هزار خورشید تابان»
۳ –«و کوه طنین انداخت»
محمد آصف سلطان‌زاده
به سال ۱۳۴۳ در شهر کابل متولد شده است. سلطان‌زاده یکی از نویسنده‌گان برجستهٔ افغانستان است که فعلاً در دنمارک زنده‌گی می‌کند. از این نویسندهْ مجموعه‌های «در گریز گُم می‌شویم» برندۀ دورۀ ۱ ۱۳۷۹، تک داستان نوروز فقط در کابل باصفاست از مجموعۀ «نوروز فقط در کابل باصفاست» برندۀ دورۀ ۴ ۱۳۸۳، «عسکرگریز» برندۀ دورۀ هفتم ۱۳۸۶ جایزۀ هوشنگ گلشیری شناخته شده است.
رمان:
۱ –«دوزخ عدن» ۲ جلد
۲ –«دریغا ملا عمر»
۳ –«سِفر خروج»
۴ –«سیمناگر شهر نقره»
داستان کوتاه:
۱ –«در گریز گُم می‌شویم»
۲ –«نوروز فقط در کابل باصفاست»
۳ –«عسکرگریز»
۴ –«اینک دانمارک»
۵ –«تویی که اینجا سرزمین‌ات نیست»
پی‌نوشت‌ها:
۱ – سید اسحاق شجاعی، انعکاس صدای تفنگ در ادبیات داستانی، مجلۀ کرامت، صفحۀ ۱۲۳
۲ – همان اثر صفحۀ ۱۲۴
۳ – اسدالله حبیب، ادبیات دری، درنیمۀ اول سده بیستم، کابل، انتشارات دانشگاه کابل، چاپ اول ۱۳۶۶، ص ۱۲۵
۴ – حسن انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی در افغانستان، جلد ۳، ص ۲۸۳
۵ – حسن فضایلی، تأثیر نظام‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان بر ادبیات دری، ص ۱۸۹
۶ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، ص ۲۳
۷ – حسن انوشه، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در افغانستان، جلد ۳، ص ۳۸۶- ۳۸۷
۸ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، ص ۲۳ – ۲۴
۹ – همان اثر، ص ۲۴
۱۰ – حسن فضایلی، تأثیر نظام‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان بر ادبیات دری، ص ۲۲۹
۱۱ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، صص ۲۶ – ۲۷
۱۲ – حسن فضایلی، تأثیر نظام‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان بر ادبیات دری، ص ۲۲۷.
۱۳ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، ص ۲۷
۱۴ – حسن انوشه، دانش‌نامۀ ادب فارسی در افغانستان، ج ۳، ص ۳۸۹.
۱۵ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، ص ۲۹ – ۳۶
۱۶ – همان اثر، ص ۲۹
۱۷ – سید اسحاق شجاعی، میراث شهرزاد در افغانستان، ص ۳۰