بخش دوازدهـم/

امام شافعى کتابى دارد به ‌نام «الأم» که در ضمن تفسیر آیۀ ۵۹ سورۀ النساء در باب این حدیث مى‌گوید:
قبایل عرب در عصر جاهلی، اطاعت از زمامدار را ذلت و خوارى مى‌انگاشتند و کسانى‌ که در مکه و اطراف آن زنده‌گى مى‌کردند، چیزى را به ‌نام زعامت نمى‌شناختند؛ زیرا پذیرش نظم و دسپلین برای آن قبایل کارى سخت دشوار بود. در عصر جاهلیت عربى، ابوسفیان خانِ قبیلۀ بنى‌امیه بود؛ عبدالمطلب، خانِ قبیلۀ بنى‌هاشم و ولید بن مغیره، خانِ قبیلۀ بنى مخزون بودند. پیامبر اسلام (^) براى آن‌که این قبایل پراکنده و متخاصم را در چهارچوب یک نظم و دسپلین قرار دهد، فرمودند که هر که از امیر اطاعت نکرده و یا خود را جزو جامعۀ سیاسى ما نداند، بدان مى‌ماند که در فضا و هوای جاهلیت قبیله‌یى و انارشیزم آن زیست می‌نماید.
رمضان از تربیت‌یافته‌گان مدرسۀ خویش مى‌طلبد تا برخیزند و از روى ادراک عمل کنند. مدرسۀ رمضان از پیروانِ خویش مى‌خواهد که قربانى دیو جاهلیتِ قبیله‌یى و تعصبِ قومى نشوند و از روى شعور و بر مبناى سنجش و محاسبه و منطق و برهان و عدل عمل نمایند.
این مبحث را رشته‌یى‌ست طولانى که خدا کند روزى بتوانیم حقِ آن را بیشتر ادا نماییم.

روزه؛ میراث فرهنگ جهانی
روزه جزوِ میراث و فرهنگ جهانی است که ریشه‌یی طولانی در ژرفای تاریخ بشر داشته و در میان کتله‌های مختلفِ انسانی پیوسته وجود داشته است. پیش از آمدن اسلام، در ادیانی چون یهودیت، مسیحیت، آیین هندو، آیین بودایی، کنفوسیوس و امثال آن، روزه‌داری متداول بوده است. نکتۀ جالب این‌که در زبان‌های عبری، آرامی، حبشی، عربی و شاید زبان‌های دیگری روزه را صوم (soum) گویند. قرآن ‌کریم خود به این فرهنگ کهن اشاره نموده می‌فرماید:
«اى کسانى‌که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما مقرر شده است همان‌گونه که بر کسانى‌ که پیش از شما بودند مقرر شده بود؛ باشد که پرهیزگارى کنید.»
روزه در ادیان مختلف به اشکال گوناگونی متداول بوده، برخی از خوردن پرهیز می‌نمودند، گروهی از خوردن و نوشیدن، دسته‌یی از حرف زدن، مجموعۀ‌ دیگری از اعمال خاصی؛ اما وجه مشترکِ روزه در تمامی این ادیان، پرهیز بوده است تا راه را برای پرهیزگاری دایمی در زنده‌گی هموار سازد، همان‌طور که قرآن ‌کریم به آن اشاره نموده است.
تورات و انجیل، از روزه یاد نموده‌اند. تورات از روزۀ چهل‌روزۀ موسی (؛) و انجیل متی از روزۀ چهل‌روزۀ عیسی (؛) یاد نموده و از ایشان نقل می‌کند که دیو تنها از راه دعا و روزه از جسم انسان بیرون می‌گردد. انجیل مرقص حکایت می‌کند که یوحنا خیلی روزه می‌گرفت «مرقص ۱۸/۲»، و انجیل متی می‌نویسد که عیسی گفت: یوحنا آمد در حالی که نه غذا می‌خورد و نه هم آب می‌نوشید و مردم گفتند که شیطانی در او حلول نموده است. «متی ۱۸/۱۱» انجیل حکایت می‌کند که یحیی (؛) پیوسته روزه می‌گرفت. با وجود آن‌که روزه در میان مسیحیان همیشه وجود داشته، ولی مذاهب مختلفِ مسیحیِ امروزی بر سر روزه و اشکال و اوقاتِ آن اتفاق نظر ندارند. کاتولیک‌ها حدود چهل‌روز روزه می‌گیرند و پروتستان‌ها به اشکال مختلفی روزه می‌گیرند؛ برخی از خوردن و نوشیدن اجتناب می‌نمایند، برخی دیگر تنها آب می‌نوشند و فرقۀ سومی از خوردن گوشت و یا غذاهای دیگری اجتناب می‌ورزند. روزۀ برخی فرقه‌های مسیحی کنونی خصوصاً پروتستانت‌ها به شوخی نزدیک‌تر است تا به روزه‌یی جدی که بتوان از آن نتیجه‌یی به‌دست آورد.
در میان سرخ‌پوستان امریکا نیز روزه رایج بوده است، همان‌طور که در میان قبایل افریقایی و آسترلیایی این امر دیده می‌شود. پرسش این است که چه چیزی همۀ این انسان‌ها را واداشته است که یکی در دل افریقا، دیگری در قلب امریکای شمالی و سومی در صحراهای آسترالیا و چهارمی در پهنای هند و چین روزه بگیرند؟ به باور من، این امر دلالت بر وحدت و یگانه‌گی ادیان و اصول مشترک‌شان می‌کند که در آغاز یکی بودند و سپس تغییراتی در میان‌شان ایجاد شده است.