شناسه:
نام کتاب: نقدی بر کتاب «دیورند؛ مرز غیر رسمی» نوشتۀ عبدالحمید مبارز رییس اتحادیه ژورنالیستان افغانستان
پژوهش و نگارش از: غلام‌محمد محمدی معاون شورای عالی همبستگی تاجیکان
برگ‌آرایی: اکرام‌الدین سعیدی
ناشر: انتشارات سعید
سال نشر: تابستان ۱۳۹۷ هجری خورشیدی
تعداد صفحه‌ها: ۱۵۷
شابک: ۰-۰۱۵۰-۱-۹۹۳۶-۹۷۸
این کتاب با قطع و صحافت زیبا در ۱۵۷ صفحه و شش فصل تألیف گردیده است. در «سر سخن» تقریظی داکتر اکرم خپلواک وزیر وزارت اقوام و قبایل، پاسخ به تقریظ آقای خپلواک، پاسخ به یاداشت عبدالرحیم عاصم برگرداننده از فارسی به پشتو، پاسخ به دلایل و ادعاهای آقای مبارز در مقدمۀ کتاب به متن می‌رسیم.
در فصل نخستِ کتاب، پاسخ به مواردی است که آقای مبارز به آنها افتخار کرده است، در حالی که غصب و غارت از نظر تمام نویسنده‌گان و مورخان واقع‌بین و عدالت‌پسند مردود است. اگر آقای مبارز به لشکرکشی‌ها، قتل، غصب و غارت افتخار می‌کند و خود را حق به جانب می‌داند، پس اشغالگران و پایمال کننده‌گان وطن ما از سکندر مقدونی تا چنگیز، انگریز، روس، امریکا و پاکستان حق به جانب هستند.
در فصل دوم به امضای معاهدۀ دیورند پرداخته شده و نظریات آقای مبارز که بعد از پنج تا شش بار امضا و تصدیق معاهدۀ مرزی دیورند و چندین سند رسمی دیگر هنوز هم آن را قبول ندارد، با دلایل مستند رد گردیده است.
در فصل سوم که «ارزش سیاسی و حقوقی معاهدۀ دیورند» عنوان دارد به دلایل آقای مبارز که ساخت ذهن و عقاید خودش می‌باشد، دلایل مستند تاریخی و مقنع ارایه گردیده است. در این فصل که آقای مبارز قضیه هانکانگ و مکاو در چین را با قضیۀ مرز دیورند یکی گرفته بسیار خنده‌دار است، دو قضیه‌یی به گونۀ مقایسه یی آمده که ربطی با هم ندارند.
در فصل چهارم، دلایل آقای عبدالحمید مبارز مبنی بر این که «مرز دیورند بین‌المللی نیست» و دلایل نویسنده (غلام‌محمد محمدی) مبنی براین که مرز دیورند، مرز بین‌المللی است، دلایل و مدارک آورده شده، خواننده می‌تواند قضاوت کند.
در فصل پنجم، به بحث حقوقی معاهدۀ دیورند (نظر حقوقی آقای مبارز) و دلایل رد نظریات موصوف مستند با مدارک تاریخی وحقوقی ارایه شده است.
در فصل ششم، آقای مبارز به موضوع حساسیت مردم افغانستان در مورد بسته شدن مرز بین‌المللی دیورند پرداخته و حل معضلۀ ساخته‌گی دیورند را کار مردم دو طرف خوانده نه کار دولت‌ها؛ این دلایل شخصی و ذهنی آقای مبارز نیز رد شده است زیرا هیچ مردمی در جهان جمع نشده‌اند تا چندین میلیون بیایند و معاهده امضا کنند. امضای معاهدات کار دولت‌ها است و تصدیق آن به وسیلۀ پارلمان‌ها صورت می‌گیرد، در این اواخر مردم خیبر پشتونخواه به خواست خود، جز ایالت فدرال پاکستان شدند.
در آخر عناوین «با ادغام مناطق قبایلی (فاتا) در ایالت فدرال پاکستان» گاو شیری «وزارت اقوام و قبایل مرد» و مطلب نهایی زیرعنوان «آخرین میخ بر تابوت دیورند و داعیه‌طلبان آن» است که از آخرین تحولات در منطقۀ آن طرف دیورند (پاکستان) گزارش شده است.
کتاب تحفه‌یی به جعل‌کاران تاریخ! و نقدی بر کتابِ «دیورند؛ مرز غیررسمی» نوشتۀ آقای مبارز با ذکر منابع پژوهشی و زنده‌گی‌نامۀ مولف غلام‌محمد محمدی پایان می‌یابد؛ در پشتی آخر کتاب دلایل بین‌المللی بودن مرز دیورند مختصر از متن کتاب آمده است.