بخش نخست/

فصل اول
پس‎منظر
مصاحبه‌ کلمۀ عربی است بر وزن مفاعِلَه، یعنی صحبتِ دوجانبه و همچنان در لغت به معنای صحبت کردن دو شخص آمده‌ است.
اگر به خلقت بنی‎آدم نظر ژرف انداخته‌ شود، زمانی‎که رب‌العالمین(ج) حضرت ابوالبشر و همسرش حوا(ع) را آفرید، در همان آغاز خلقت پرسش و پاسخ میان آن‎ها و رب‌العزت برقرار گشت. در قرآن مجید آمده است که:
پروردگارشان ندا داد: آیا شما را از آن درخت منع نکرده بودم و نگفته بودم که شیطان به آشکارا دشمن شماست؟
گفتند: ای پروردگار ما، به خود ستم‌ کردیم و اگر ما را نیامرزی و بر ما رحمت نیاوری، از زیان دیده‌گان خواهیم ‌بود.
گفت: فرو شوید، برخی دشمن برخی دیگر، و تا روز قیامت زمین قرارگاه و جای تمتع شما خواهد بود(سورۀ اعراف، ۲۲-۲۴).
این‌‌ آیه‎های قـرآنی نشـان‌دهنـدۀ آن است که مصـاحبـه از لحـظات خلـقت بنی‎آدم شکل گرفت و در آخرت هــم این مصاحبه جریان می‎داشته باشد.
حدیت شریف است که خدای عزوجل برای اهل بهشت می‎فرماید که:
«ای اهل بهشت!
می‎گویند: بلی، بلی پرودگارا! حاضریم بفرما و تمام خیرها در نزد توست.
می‎فرماید: آیا راضی شدید؟
می‎گویند: پروردگارا چرا راضی نشویم در حالی که به ما دادی آنچه که به هیچ یک از مخلوقات ندادی.
پس می‎فرماید: آیا بهتر از این به شما ندهم؟
می‎گویند: و چه بهتر از آن است؟
پس می‎فرماید: حلال شد برای شما رضای من و بعد از آن هرگز به شما خشم نمی‎کنم.»(نووی دمشقی، ۱۰۳۸)
عــلاوه بر آیات قرآنی فراوان که در آن پرسش و پاسخ آمده، احادیث زیادی در گفت‌‌و‌شنود نقل شده است که مصاحبۀ سرور کائنات‌(صل‌الله‌علیه‌و‌سلم)را نشان می‎دهد. مشهورترین این احادیث که از حضرت عمر بن‌ خطاب‌(رض)خلیفۀ دوم مسلمانان نقل شده، به نام حدیث جبرییل‌(ع) یاد می‎شود.
از حضرت عمر‌(رض)‌روایت است ‌که روزی ما نزد رسول‌الله‌صل‌الله‌علیه وسلم نشسته بودیم، مردی بر ما وارد شد که جامۀ او بسیار سفید و موی‌های سرش بسیار سیاه بود و کسی از ما او را نمی‎شناخت و هیچ اثر سفر بر او نبود که بگوییم از جایی دور آمده است، تا این‌که نزد پیامبر(صل الله علیه و سلم) نشست و دو زانوی خود را به دو زانوی پیامبر(صل الله علیه و سلم) چسپاند و دو دستش را بر دو ران آن حضرت نهاد و گفت:
ای محمد مرا از اسلام خبر ده؟
پیامبر بزرگوار اسلام‌(صل الله علیه و سلم) در پاسخ فرمود: اسلام عبارت است از این که گواهی دهی و یقین داشته باشی که معبودی برحق جز خدای یکتا نیست و آن که محمد فرستادۀ خداست و نماز برپا داری و زکات بدهی و روزۀ رمضان را بگیری و اگر توانایی انجام حج را داری آن را به جای آوری.
آن مرد گفت: راست گفتی.
ما به شگفت آمدیم که از رسول اکرم(صل الله علیه و سلم ) سؤال می‎کـند و تصدیق می‎نماید.
گفت: مرا از ایمان خبر ده؟
حضرت فرمود: ایمان عبارت است از این که ایمان بیاوری به یگانه‎گی خدا، ملایکه، کتاب‎های آسمانی، پیامبران، روز قیامت و قضا و قدر به خیر و شر آن.
آن مرد گفت: راست گفتی.
گفت مرا از احسان و نیکوکاری خبر ده؟
فرمود: نیکوکاری عبارت است از این که چنان خدا را بنده‎گی نمایی که گویی او را می‎بینی و اگر تو او را نمی‎بینی یقین بدان که او تو را می‎بیند.
گفت: مرا از روز قیامت خبر ده؟
فرمود: سؤال‌شونده از سؤال‌کننده داناتر نیست.
گفت: مرا از نشانه‎های قیامت باخبر ساز؟
فرمود: آن که کنیز آقایش را بزاید و آن که پا و تن برهنه‎گان بینوا و گوسفندان‎چران را ببینی که به برافراشتن کاخ بپردازند.
پس آن مرد رفت و من چندی نشستم.
آن حضرت فرمود: ای عمر می‎دانی که سؤال‌کننده چه کسی بود؟
گفتم خدا و رسول خدا بهتر می‎دانند.
فرمود: او جبرییل(ع) بود که آمده ‌بود تا دین‌تان را به شما بیاموزد. (نووی دمشقی، ۱۱۵)
پس دیده شد که مصاحبه در دین ما ذکر شده و تا قیامت هم این مصاحبه جریان می‎داشته باشد. ده‎ها آیۀ قرآنی موجود است که در آن‎ها سوال و جواب آمده و لغات یسئلون، سائل، سوال، ما أَدْراکَ … به‌کرات ذکر گردیده است و احادیث فراوان که نشان‌دهندۀ پرسش و پاسخ میان آن حضرت(صل الله علیه و سلم) و صحابۀ کرام(رضی‌الله عنهم) یا مشرکین می‎باشد در سیرت‎های معتبر و کتب احادیث یافت می‎شود.
به همین ترتیب، مصاحبه بخش اساسی گفتار روزانۀ ما را تشکیل می‎دهد. در خانه والدین از اطفال خُردسال و بزرگان می‎پرسند. در بازار دکان‌داران و مشتریان گفت‌وگو می‎کنند و در مکتب، مدرسه و دانشگاه همه روزه پرسش و پاسخ صورت می‎گیرد. به همین ترتیب، درمانگاه داکتر، محکمه، دفتر و دیوان… هم از پرسش و پاسخ به دور نیستند.
طوری‎که‌ گفتیم، پرسش و پاسخ در زنده‎گی ما هر لحظه اتفاق می‎افتد و همۀ اقشار جامعه و طیف‎های مردم با آن به گونه‎یی روبه‎رو هستند، اما هدفِ ما در این نوشتار مصاحبۀ رسانه‌یی یا خبری است که از تعریف‎ها شروع و به ارکان، ‌انواع و مسایل مربوط به آن پرداخته می‎شود.

تعریف‎ها
مصاحبۀ ژورنالستی مــانند سایــر علــوم، ده‎ها تعریف را به خود اختصاص داده و دانشمندان از دیدگاه‎های متفاوت به این فرایند نگریسته و تعریف‎های بایسته را نظر به برداشت و تعبیرشان بر این موضوع عنوان نموده‎اند.
عده‎یی مختصراً مصاحبه را پرسش و پاسخِ یک و یا چند ژورنالیست با یک شخــص یا اشخاص تعریف کرده‎اند و دیگــران مصاحبه را عبارت از به دست آوردنِ اطلاعات توسط خبرنگار برای هر مطلب و از جمله مطالب خبری و اطلاعاتی دانسته‎اند که نظر به این تعریف، تنها مصاحبه‎های خبری مورد بحث است. به همین ترتیب گفته شده که مصاحبه عبارت از به‌دست آوردن سخنان مصاحبه‎شونده به زبان خودش تا حقایق، ‌دلایل، قضاوت‌ها و افکارِ او را به ارتباط یک موضوع مشخص که گیرنده بتواند از آن نتیجۀ درست و واضح به دست بیاورد، می‎باشد.
اندیشمندان به این نظرند که مصاحبه فرایــندی است که به شــما اجازه می‌دهد تا اطلاعات مورد نیاز خــود را به‌طـور مسـتقیم از پاسخ دهنده‎گان دریافت کنید. همچنان تعریف نموده‎اند، مصاحبه پرسش و پاسخی‌ست که میان دو یا چند نفر به منظور انتقال یک پیام خبری یا غیرخبری، تحت تأثیر عوامل درون‌سازمانی و بیرون‌سازمانی صورت می‏گیرد. در تعریف ذکر شده این تحلیل می‏تواند درخور توجه باشد که شخص مصاحبه‎شونده اوضاع و مسایل داخلی یک جریان یا نهـاد و یا دولت را به بیرون واضح می‎سازد و یا هم نظر دولت، نهاد و یا سازمان را دربارۀ مسایل و موضوعات بیرونی انعکاس می‎دهد و به همین ترتیب، مصاحبه‎شونده‎گان یا کارشناسان از بیرون به قضایا نگاه می‎کنند و تبصره می‎نمایند و یا این که مسوولین امور از داخل به تشریح موضوعات و دیدگاه‎های‌شان می‎پردازند.