جان بس سفیر امریکا در افغانستان در پایان مأموریت خود، در مورد وضعیتِ این کشور و انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۸، سخنانِ مهم و قابل درنگی را مطرح کرد. او یکی از دیپلومات‌های کارکشته و توانمند امریکایی است که سال‌های زیادی را در افغانستان کار کرده و به‌خوبی با جریان‌ها و مسایلِ این کشور آشناست. آقای بس که با یکی از رسانه‌های کشور سخن می‌گفت، تحلیلِ خود از انتخابات ریاست جمهوری ششم میزان را به‌صورتِ بسیار سنجیده و محتاطانه بیان کرد. او گفت که با توجه به میزان مشارکتِ پایینِ مردم در انتخابات هر فردی که برندۀ آن اعلام شود، کمتر از یک میلیون رای خواهد داشت که این رقم با توجه به جمعیتِ بیش از سی میلیون افغانستان، رقم قابل توجهی نیست. او گفت کسی که در نتیجۀ انتخابات پیروز اعلام می‌شود، باید با انعطاف برخورد کند و شرایطی را به وجود آورد که مشارکتِ تمام نیروها و جریان‌ها را در قدرت جذب کند.
این سخنِ آقای بس دقیقاً در برابر آن اظهارات و سخنانی قرار می‌گیرد که اکثرا از زبان تیم «دولت‌ساز» پس از اعلام نتایج نخستین بیرون می‌شود. این تیم که از حالا خود را پیروز نهایی انتخابات می‌داند، بارها اعلام کرده که حکومتِ آینده فقط به این تیم تعلق خواهد داشت. شماری از سرانِ این تیم به شمول اشرف‌غنی از برخورد قاطعانه با جناح‌ها و نیروهای دیگر در حکومتِ آینده سخن گفته‌اند و حتا برخی از آن‌ها که در فضای مجازی مورد نقد و انتقاد قرار گرفته‌اند، اعلام کرده‌اند که چنین سخنانی را از یاد نخواهند برد و افرادی که در برابرشان سخنانِ انتقادآمیز مطرح می‌کنند را مورد مجازات قرار خواهند داد.
فکر می‌شود که آقای بس به عنوان سفیر کشوری که بیشترین نقش را در تحولاتِ افغانستان داشته و دارد، نگران این موضوع است که افغانستان در موجودیت تیم «دولت‌ساز» به سوی استبداد و تک‌محوری شدنِ قدرت پیش برود و زمینه برای شکاف‌های بیشتر سیاسی و اجتماعی در این کشور جنگ‌زده فراهم شود. آقای بس عملاً از نیات تیم «دولت‌ساز» ابراز نگرانی کرده است و همین‍‌طور از قدرت‌خواهی و قدرت‌طلبیِ بی‌حدوحصرِ آقای غنی که ممکن است به شخصیتی مستبد و انتقام‌جو مبدل شود. هرچند قدرت‌خواهی و قدرت‌طلبی آقای غنی از نخستین روزهای دست یافتنِ او به ارگ مشخص شد، ولی این نگرانی زمانی می‌تواند جدی‌تر باشد که او به‌تنهایی به قدرت سیاسی دست پیدا کند.
البته این نکته را نیز نباید از یاد برد که سخنانِ آقای بس می‌تواند به این معنا هم باشد که ممکن است در نتیجۀ نهایی انتخابات، تیم دولت‌ساز و هر تیم دیگری موفق نشوند که ۵۰ به علاوه یک را به‌دست آورند و به همین دلیل نیاز است که طرف‌های مختلف سیاستِ افغانستان و به‌ویژه نامزادان انتخابات، با انعطاف‌پذیری و سعۀ صدر برای ایجاد حکومتی با پایه‌های وسیعِ مردمی فکر کنند. به نظر می‌رسد این گزینه نیز از نظرِ امریکایی‌ها مردود شمرده نمی‌شود و باید متناسب به شرایط افغانستان، حکومتی را ایجاد کرد که برای تمام جناح‌های موجود قابل پذیرش و قبول باشد. در ضمن این نکته هم قابل مکث است که هنوز کار رسیده‌گی به شکایات انتخاباتی در کمیسیون شکایات انتخاباتی پایان نیافته و احتمال این‌که کمیسیون شکایات بتواند میزان قابل ملاحظه‌یی از تقلب‌های انتخاباتی را تشخیص دهد و آن‌ها را از آرایِ پاک بیرون سازد نیز وجود دارد.
فراموش نباید کرد که اندک تغییر در میزان آرای نامزدان انتخابات می‌تواند تأثیر تعیین‌کننده در نتیجۀ نهایی آن داشته باشد. از جانب دیگر، آقای بس در پایان مأموریتِ خود از سران افغانستان که در هجده سال گذشته به صورتِ عام و در پنج سال گذشته به صورتِ خاص قدرت را در اختیار داشته‌اند، ابراز ناخرسندی کرد و آن‌ها را رهبرانِ ناموفق خواند. آقای بس از موجودیت فساد، بی‌عدالتی، قانون‌شکنی و قوم‌گرایی در حکومت افغانستان انتقاد کرد و گفت که با وجود کمک‌های زیادی که از سوی جامعۀ جهانی و امریکا برای توسعه و ایجاد حکومت‌داری خوب در افغانستان صورت گرفت، ولی این کشور هنوز فاصلۀ زیاد با حکومت‌داری پاسخ‌گو دارد. او از برباد رفتنِ امکانات و کمک‌های جهانی در افغانستان به‌وسیلۀ مقام های این کشور به‌سختی انتقاد کرد و گفت که بدون ایجاد حکومتی پاسخ‌گو و مردمی، نمی‌توان آرامش و امنیت را به این کشور بازگرداند. آقای بس به موضوع صلح نیز اشاره کرد و گفت که امریکا در پی رسیدن به آتش‌بسِ یک‌جانبه با طالبان نیست و زمانی توافق‌نامۀ صلح با این گروه به امضا خواهد رسید که طالبان در کاهش خشونت‌ها در برابر مردم افغانستان و نیروهای امنیتی این کشور حُسن نیت نشان دهند.
به هر حال، از سخنان آقای بس چنین برمی‌آمد که امریکا نمی‌خواهد افغانستان را در میدان مذاکرات و جنگ به‌تنهایی و در شرایط سخت رها کند ولی در عینِ حال نیاز است در افغانستان نیز از سوی رهبرانِ این کشور سیاست‌های واقع‌گرایانه و مبتنی بر توافقِ جمعی اتخاذ شود تا اختلافات و شکاف‌های فعلیِ سیاسی ـ اجتماعی کاهش پیـدا کند. اگر سرانِ کشور از صحبت‌های آقای بس ـ که نوعی اتمام حجت به حساب می‌آید ـ پند بگیرند، این امیـدواری می‌تواند وجود داشته باشد که افغانستان از شرایط اسف‌بارِ کنونی به سوی اصلاحات و آغازی دوباره گام بردارد. در غیر این صورت، در نهایت امریکا و جامعۀ جهانی از اوضاعِ این کشور خسته و سرخورده خواهند شد و این سرخورده‌گی را در برنامۀ صلح عیـان خواهند ساخت!