سعید حقیقی

ولایت هرات در غرب افغانستان به دلایل متعددی جایگاه ژئواستراتژیکی و ژئواکانامیکی مهمی دارد. عوامل متعدد دست به دست هم داده و اهمیت این ولایت را متبارز ساخته است، اما به همان اندازه که این ولایت اهمیت دارد، به همان اندازه محراق توجه‌ کشورهای منطقه و بازی‌گرانی است که از ناامنی این ولایت سود می‌برند. در ادامه تلاش شده است تا به ابعاد اهمیت این ولایت از دیدگاه استراتژیک و اقتصادی پرداخته شده و سپس ناامنی‌ها در ولایت هرات، با توجه به همین ابعاد اهمیت تبیین شود.

• هرات و دو بندر اقتصادی مهم؛ یکی از عواملی که اهمیت هرات را برای افغانستان و کشورهای همسایه افزایش می‌دهد، این است که این ولایت دارای دو بندر اقتصادی مهم اسلام‌قلعه و تورغندی است. بندر اسلام‌قلعه هرات را به ایران وصل می‌کند و بندر تورغندی، نقطه‌ی اتصال هرات و ترکمنستان است. افغانستان دارای هفت بندر است که دو بندر آن در هرات موقعیت دارد، این مساله باعث اهمیت جایگاه اقتصادی این شهر برای اقتصاد افغانستان شده است، به گونه‌ای که بنابر آمار مرکز احصائیه‌ی افغانستان، نزدیک به نیمی از عواید دولتی افغانستان از بنادر هرات تامین می‌شوند.
• نقطه‌ی اتصال غرب آسیا و آسیای میانه؛ ولایت هرات دارای موقعیتی ژئواستراتژیک است. این ولایت از سمت شرق به ایران متصل است و از سمت شمال به ترکمنستان، به همین جهت نقطه‌ی اتصال میان ایران و تکمنستان، و به تعبیری نقطه‌ی اتصال میان غرب آسیا و آسیای میانه است. این ولایت می‌تواند کانالی برای انتقال مواد خام اولیه از آسیای میانه، به ایران باشد و از این جهت، دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است.
• هرات و بند سلما؛ بند سلما که سدی بر هریرود است، در ولسوالی چشت ولایت هرات موقعیت دارد. این بند در سال ۱۳۹۵ به بهره‌برداری رسید. بند سلما در سال‌‌هال اخیر محراق توجه گروه‌های مختلف از جمله طالبان بوده و بارها و بارها، مورد حمله قرار گرفته است. این سد از آن جهت که بر روی هریرود است، می‌تواند باعث کاهش انتقال آب به مرزهای شرقی افغانستان بشود.

ابعاد اهمیت هرات از دیدگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکانامیکی باعث آن شده است که ولایت با چالش‌های متعدد امنیتی مواجه بشود. با مروری بر تاریخ نیز می‌توان به این نتیجه رسید که امتیازات این ولایت، باعث دردسرهایی برای ساکنین محلی آن شده است. به عنوان مورد تاریخی، می‌توان به تصرف هرات در سال ۱۹۹۵ از سوی طالبان اشاره کرد. طالبان قبل از تصرف کابل، به تصرف هرات توجه کردند. علت این توجه هم برخورداری ولایت هرات از دو بندراقتصادی بود؛ بنادری که می‌توانست اقتصاد طالبان را تمویل کند. چنانچه ملا عبدالسلام ضعیف که خود از اعضای اصلی طالبان در زمان حاکمیت آنان بوده است، در کتاب (از قندهار تا مزار) به اهمیت تصرف هرات در تقویت اقتصاد طالبان اشاره می‌کند.

هرات می‌تواند نیمی از منابع اقتصادی دولت را تامین کند، به همین جهت برای دولت مرکزی، امنیت این ولایت از اهمیت زیادی برخوردار است، از سویی مخالفان دولت، در پی آن هستند تا با ناامن کردن هرات، به اقتصاد دولت مرکزی ضربه بزنند. چنانچه پس از آتش‌سوزی گسترده در بندر اسلام قلعه‌ی هرات در بیست و پنجم دلو سال پار، بسیاری از تحلیلگران احتمال عمدی بودن این حادثه برای ضربه به اقتصاد دولت مرکزی از سوی مخالفان دولت را مطرح کردند.  به همین بند سلما در هرات خود یکی از فاکتورهایی است که بر امنیت این ولایت تاثیر بسزایی دارد. بارها و بارها طالبان و شورشیان تلاش کرده‌اند تا با ایجاد ترس و وحشت در بند سلما، مانع تکمیل شدن این بند شوند. در بیست و هفتم جوزای سال روان نیز برخی منابع امنیتی از افزایش تهدیدات امنیتی در ولسوالی چشت و اطراف بند سلما خبر دادند. برعلاوه ولسوالی چشت که بند سلما در آن قرار دارد، پانزدهم سرطان سال جاری به دست طالبان سقوط کرد. گزارش‌های متعددی می‌رساند که طالبان از چند ماه بدین سو تلاش داشتند تا ولسوالی چشت را تصرف کنند. تلاش مستمر طالبان برای سقوط این ولسوالی، خود نشان‌دهنده‌ی اهمیت این ولسوالی برای مخالفان دولت است.

با توجه به فاکتورهایی که در مورد اهمیت هرات گفته شد، می‌توان به خوبی دریافت که همین اهمیت، باعث جلب توجه و ایجاد ناامنی از سوی مخالفان دولت شده و باید پالیسی‌های امنیتی مشخص و کارآمدی برای مقابله با ناامنی در این ولایت گرفته شود.