نگاهی به فقر و فقرزدایی از دیدگاه اســلام
- ۰۵ سنبله ۱۳۹۱
سید قاسم اخضراتی
بخش نهم
دیدگاه سوم (آخرت‌گرایانه)
این گروه جهت‌گیری اصلی و رسالت دین را حساس ساختن انسان نسبت به آخرت و تأمین نیک‌بختی آن‌جهانی وی می‌داند.
برخی از نویسنده‌گان معاصر نیز، با این بیان که «دین اصلاً در تدبیر دنیا دخالت نکرده و آن را به عقلا وانهاده است«، به تبیین این دیدگاه می‌پردازند. هرچند در این دیدگاه نیز توسعه و رفاه امری مطلوب به شمار می‌آید؛ ولی دین در این امر دخالت نمی‌کند و چاره کار به خود مردم واگذار شده است.
دیدگاه چهارم (قرآن و روایات)
در این دیدگاه با استفاده از آیات قرآن و روایات دینی به تبیین دو مطلب می‌پردازیم:
۱٫ آیا دین در حوزه دنیا و سعادت دنیوی انسان، دخالت کرده است؟
۲٫ رابطه دنیا و آخرت در دین چه‌گونه است؟
دربارۀ پرسش نخست، آیات و روایاتی که در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و… وارد شده است، به خوبی آشکار می‌سازد که دین اسلام، در این عرصه‌ها، نظام‌مند و دارای برنامه است و افزون بر سعادت اخروی انسان، برای کامیابی وی در این دنیا نیز اندیشیده است؛ زیرا سعادت اخروی از طریق دنیا امکانپذیر است. سیره پیشوایان دین، در ارایه رهنمود در امور دنیای مردم و تشکیل حکومت در صورت امکان، بر توجه دین به سعادت انسان در هر دو جهان گواهی می‌دهد. علامه طباطبایی در این‌‌باره می‌گوید: “… دین بعد از پیدایش، پیوسته کامل‌تر شده تا به حدی که قوانین آن شامل تمام احتیاجات زنده‌گی بشر بشود.”
پرسش دوم یعنی ارتباط دنیا و آخرت را می‌توان با توجه به آیات قرآن و احادیث، تحت عناوین زیر به بررسی نهاد. حاصل این جست‌وجو در سطح کلان، ویژه‌گی‌های جامعه توسعهیافته را نیز مشخّص می‌سازد.
۱٫ ارزشمند بودن دنیا
به‌‌رغم آن که برخی از نصوص دینی بر بی‌اعتباری دنیا، فریبنده‌گی آن و نیز تشویق به کناره‌گیری از آن تأکید می‌ورزد، دقّت در این عبارت‌ها، به ویژه با توجه به آیات و روایت‌هایی که زنده‌گی دنیا را ستوده است، بیان‌گر این است که دنیا به خودی خود ارزش دارد و مذمّت و نکوهش آن ممنوع است؛ ولی اگر موجب غفلت انسان و بازداشتن وی از هدف اصلی شود، مورد مذمت و نکوهش واقع می‌شود. بر اساس مجموعه آیات و روایات، دنیا تجارت‌خانه و سجده‌گاه دوستان خداست. بدیهی است که هوس‌‌پیشه‌گان و غافلان در این بازار به خرید کالاهای پر زرق و برق و لوکس می‌پردازند و از خرید کالاهایی‌که برای نیک‌بختی جاودان ضروری است، باز می‌مانند؛ در این صورت، به تعبیر حضرت علی (ع) این دنیا تبدیل به بازار زیان و خسارت می‌شود. بنابراین، دنیا اگر درست مورد بهره‌برداری قرار گیرد، سبب نجات و رستگاری انسان می‌گردد.
مال را گر بهر دین باشی حمول / نعم مال صالح خواندش رسول
آب در کشتی هلاک کشتی است / آب اندر زیر کشتی پشتی است.
به همین سبب، حضرت علی (ع) آن دسته از فریب خورده‌گان دنیا را، که به نکوهش آن لب می‌گشایند، مورد سرزنش قرار می‌دهد و می‌فرماید:
ای نکوهنده جهان، فریفته به نیرنگ آن، به دروغ‌هایش دل‌باخته و به نکوهش آن پرداخته‌ای، فریفته دنیایی و سرزنشش می‌نمایی؟ تو بر دنیا دعوی گناه داری یا دنیا باید بر تو دعوی کند که گنه‌کاری؟ دنیا کی سرگشته‌ات ساخت و چه‌سان به دام فریبت انداخت… دنیا خانه راستی است برای کسی که آن را راستگو انگاشت و خانۀ پند است برای آن‌‌که از او پندآموخت.
۲٫ فطری بودن دوستی دنیا
محبّت به دنیا نیز امری طبیعی و مطابق با فطرت آدمیان است؛ چنان‌که حضرت علی (ع) می‌فرماید: «مردم فرزندان دنیایند و نباید کسی را به سبب دوست داشتن مادرش، سرزنش کرد.»
علامه طباطبایی نیز دوستی دنیا و وابسته‌گی‌های آن را امری فطری و ضروری می‌داند و می‌نویسد:
“در غیر این صورت، بقای نوعی انسان با خطر مرگ و نیستی مبتلا می‌گشت.”
۳٫ ایجاد دنیای آبادان و توسعهیافته
بر خلاف تبلیغات گسترده‌یی که علیه اسلام صورت می‌گیرد و آن را ناسازگار با توسعه می‌نمایاند، در دیدگاه پیشوایان دین، خداوند دنیایی آباد برای انسان در نظر گرفته و تمام اسباب راحتی‌اش را در آن آماده ساخته‌است؛ چنان‌که می‌توان گفت: دنیا جلوه‌یی محدود از بهشت است و به قول علامه طباطبایی، نعمت بهشتی نعمت‌های تکامل‌یافته دنیاست.
ب) امنیت کامل
از ویژه‌گی‌های مشترک بهشت و جامعه حضرت مهدی، برقراری امنیت کامل است. در آن جامعه، بنده‌گان خدا هیچ نگرانی و هراسی ندارند و خدا را بر این امنیت سپاس می‌گویند.
و الله یدعو الی دارالسلام.
خداوند انسان‌ها را به خانۀ امن خود دعوت می‌کند.
ادخلوا الجنه لاخوف‌ٌ علیکم و لا انتم تحزنون.
الحمدللّه الذی اذهب عنا الحزن.
در زمان حضرت مهدی جامعه چنان امن می‌شود که هرگاه زنی به تنهایی از یک‌سوی دنیا به طرف دیگر برود، هیچ‌کس متعرض او نخواهد شد؛ این امنیت حتا از سوی جانوران نیز برقرار می‌شود.
اهداف توسعه
از آن‌جا که توسعه در اسلام تنها به معنای افزایش فیزیکی نیست و جنبه‌های معنوی و ارزشی نیز اهمیت بسیار دارد، جهت‌گیری سیاست‌های توسعه در اسلام به سمت اهداف خاصی است که این اهداف در راستای مقاصد نظام اقتصادی اسلام و در مجموع تأمین‌کننده هدف اصلی خلقت انسان است. این اهداف عبارت‌اند از:
۱٫ فزونی ایمان و تقوا
نزدیکی به خداوند متعال، هدف اصلی آفرینش انسان است و کمال او جز در این مسیر تحقق نمی‌یابد. تمام برنامه‌های شریعت، در جنبه‌های مختلف اعتقادی و حقوقی و اخلاقی برای رسیدن به این مقصود طراحی شده است. بنابراین، هدف اصلی توسعه در نظام اقتصادی اسلام، رساندن انسان به جوار قرب الهی است. بالا رفتن ایمان و تقوا، از مهم‌ترین شاخص‌های رسیدن به این هدف است. روایات بسیار، تقوا را شرف و خیر دنیا و آخرت خوانده‌اند. در جامعه آرمانی حضرت مهدی نیز هیچ مکانی یافت نمی‌شود، مگر این‌که در آن‌جا عبادت خداوند انجام می‌گیرد. تقوا و ایمان آثاری چون افزایش و برکت اموال را نیز در پی دارد.
۲٫ برقراری امنیت و سلامتی
همان‌طور که در بررسی راهبردهای توسعه گذشت، کارشناسان توسعه بر مساله توسعه منابع انسانی و تأمین نیازهای اساسی انسان تأکید می‌ورزند. یکی از شاخص‌های توسعه‌یافته‌گی، برخورداری از سطح مطلوبی از سلامتی و امنیت است. علاوه بر آن، تأمین امنیت اقتصادی یکی از عوامل اساسی جذب سرمایه‌های ملی به سوی تولید شمرده می‌شود. این امنیت ممکن است از جهات مختلف مورد تهدید واقع شود، مانند:
الف) تغییر نظام سیاسی؛
ب) اعمال زور و فشار به وسیله فرمانروایان؛
ج) تغییر قوانین اقتصادی کشور و وضع مالیات‌های سنگین و تطبیق قانون اساسی کشور.
بی‌تردید تحقق توسعه در نظام اسلام، بدون توجه به این دو هدف امکانپذیر نیست. ایمه دین نیز با تعابیر مختلفی از این اهداف یاد کرده‌اند. حضرت علی (ع) نعمت سلامتی را بالاترین نعمت‌ها می‌شمارد و رفاه و آسایش زنده‌گی را در سایه امنیت، قابل تحقق می‌داند.
Comments are closed.