زهرا رضاییان
ما و شما در جامعه‌یی متشکل از انسان های مختلف و در بین افکار، اندیشه‌ها و نگاه‌های متفاوت زنده‌گی می‌کنیم. آن‌چه در این میان اهمیت بسیاری دارد، میزان سلامت و درستیِ رابطه‌یی است که ما با آدم‌های اطراف‌مان و با اندیشه‌ها، نگرش‌ها و افکار آن‌ها داریم.
ما و شما در میان جمع و همراه با آن، باید راهی را برویم که پایان خوشی داشته باشد؛ ولی انسان های اطراف ما، همه با یک سرعت، به یک‌سو و به سمت یک هدف نمی‌روند؛ پس به یقین ما و شما هم با همۀ آن‌ها هم‌سو نخواهیم بود. اما مهم این است که بدانیم با چه کسانی هم‌سو هستیم و با چه کسانی مخالف. و این‌که بدانیم روابط ما با اطرافیان‌مان بر چه مبنایی و چه اصل و اساسی است. چرا دوستی می‌کنیم و چرا دشمن می‌شویم. با چه کسانی دوست هستیم و با چه کسانی دشمن. بی‌شک، هدفی که ما به آن چشم دوخته‌ایم، مقصدی که به سویش می‌رویم و راهی که در پیش گرفته‌ایم، مبنایی استوار در دوستی، همراهی و رابطۀ ما با انسان‌های اطراف‌مان خواهد بود…(۱)
پاک شمردن طعام اهل کتاب و مجاز شمردنِ معامله و دادوستد با ایشان و نهی از مجادله و درگیری‌های کلامی و یا اهانت به مقدسات و فرهنگ‌های ایشان را حرام دانستن، گام های اساسی اسلام و قرن برای ایجاد جامعۀ جهانی انسانی است. از نظر قرآن، همۀ انسان‌ها از یک مرد و زن آفریده شده‌اند (۲) و مردمان امتی واحد و یگانه بوده‌اند (۳) و تمایز رنگ و زبان آنان، نه مایۀ امتیاز و نه نشانۀ برتری است؛ بلکه نشانه‌های قدرت الهی است (۴) چندگونه‌گی قبیله‌یی و طایفه‌یی نیز راهی برای شناسایی بهتر و هماهنگی و هم‌گرایی است(۵).
هر ملتی به جهات چندی پدیدار می‌شود؛ چنان که امت‌ها و شرایع نیز به جهات شرایط زمانی و روحیات و مقتضیات روحی و روانی انسان پدید آمده است. بنابراین نمی‌توان به این مسایل به عنوان مسایل محوری نگریست؛ بلکه اموری عرضی هستند که با توجه به شرایط خاص و مقتضیات خاصی پدیدار می‌گردند.
تمایز رنگ و زبان آنان، نه مایۀ امتیاز و نه نشانۀ برتری است؛ بلکه نشانه‌های قدرت الهی است.
قرآن کریم می‌کوشد تا همۀ انسان‌ها را در نهایت در یک جامعۀ جهانی واحد، گرد آورد و جهانی شدن به عنوان یک فرآیند طبیعی و جهانی‌سازی به عنوان یک برنامۀ پروژۀ اسلامی، مورد تأکید و تأیید قرآن و اسلام است. اسلام و قرآن از مردمان می‌خواهد که در نهایت با حفظ اصول و اختلافات ملی و حتا شریعتی خود، در یک اجتماع کلان و واحد انسانی جهانی گرد هم آیند و به اصول و ارزش‌های مشترک توجه کنند؛ از این رو است که مردمان را به یگانه‌گی می‌خواند: «بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یک‌سان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم و بعضی از ما، بعضی دیگر را ـ غیر از خدای یگانه ـ به خدایی نپذیرد. هرگاه (از این دعوت) سرباز زنند، بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم»؛(۷) یعنی انسان‌ها می‌توانند و باید برای اصول مشترک و اهداف مشترک خود باهم منسجم گردند. هرچند این انسجام از لحاظ نظری فراهم است و همه در پی توحید و آسایش و آرامش هستند، ولی در مقام عمل عملیاتی نشده و انسجام خارجی نیافته و آثار آن ظاهر نشده است.
قرآن در کنار برنامه‌های تشریعی، پیروان شرایع مختلف را بر گرد آمدن بر نقاط مشترک با یک‌دیگر فرا می‌خواند (۸) و به این ترتیب، بنیاد جامعۀ جهانی آرام و امن همراه با احترام متقابل به فرهنگ‌ها و ملیت‌ها را پی می‌ریزد و خود را کتاب مصدق می‌نامند «و به آن‌چه نازل کرده ام [= قرآن] ایمان بیاورید که نشانه‌های آن، با آن‌چه در کتاب‌های شماست، مطابقت دارد و نخستین کافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید (و به خاطر درآمد مختصری، نشانه‌های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید) و تنها از من (و مخالفت دستورهایم) بترسید (نه از مردم)».(۹)
پاک شمردن طعام اهل کتاب(۱۰) و مجاز شمردن معامله و داد و ستد با ایشان(۱۱) و نهی از مجادله و درگیری‌های کلامی و یا اهانت به مقدسات و فرهنگ‌های ایشان را حرام دانستن(۱۲) گام‌های اساسی اسلام و قرآن برای ایجاد جامعۀ جهانی انسانی است.
پی‌نوشت‌ها:
۱. مجادله: ۲۲.
۲. حجرات: ۱۳.
۳. بقره: ۲۱۳.
۴. روم: ۲۲.
۵. حجرات: ۱۳.
۶. مائده: ۴۸.
۷. آل عمران: ۶۴.
۸. همان.
۹. بقره: ۴۱.
۱۰. مائده: ۵.
۱۱. ممتحنه: ۸.
۱۲. عنکبوت: ۴۶.