اتحاد جماهیر شوروی در اکتوبر ۱۹۵۷ ماهوارۀ اسپوتنیک را به فضا فرستاد. این ماه، شرکت بالکونی، مستند اسپوتنیک‌زده‌گی را در نیویارک، لاس‌آنجلس، سان فرانسیسکو، شیکاگو، بوستون و شهرهای دیگر امریکا به نمایش می‌گذارد. مستند دیوید هافمن نشان می‌دهد که پس از آن‌که اسپوتنیک شوروی، نخستین ماهوارۀ جهان در مدار زمین جای گرفت، ترس و بدبینی چه‌گونه به دل مردمِ امریکا راه یافت. در این زمان، موجی از احساسات برانگیخته شد که تا امروز بر سیاست و خط مشی امریکا تأثیر داشته است.
این رخداد به رقابت‌های جنگِ سرد میان ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی نه تنها در مسابقۀ پُرشور فتح فضا، که هم‌چنین به انباشتِ سلاح‌های کشتار جمعی انجامید و کم‌وبیش مفهوم «هولوکوست اتمی» را پدید آورد. اسپوتنیک‌زده‌گی فلم جذاب و نقطۀ مقابل مستند شناخته شده «در سایۀ ماه» است که مأموریت ناسا در کرۀ ماه و تلاش‌های دلاورانۀ فضانوردان امریکایی را پی می‌گیرد.
اسپوتنیک زده‌گی، مستند دیوید هافمن، که بر پایۀ کتاب پل دیکنسون با نام «شوک سده» ساخته شده، به بررسی این موضوع می‌پردازد که پرتاب ماهوارۀ اسپوتنیک از سوی روس‌ها در اکتوبر ۱۹۵۷ چه‌گونه به رقابت فضایی در جهان انجامید و موجب تأکید امریکا برگسترش و افزایش تسلیحات کشتار جمعی شد و گونه‌یی بدگمانیِ رو به رشد سیاسی و اجتماعی در روح امریکایی را دامن زد. در آغاز، این نخستین پرتاب ماهوارۀ شوروی به مدار زمین هم‌چون یک دستاورد علمی پدیده‌وار شناخته شد، اما ستایش‌های جهانی دیری نپایید و دولت‌مردان و رسانه‌های امریکایی، نگره‌یی دیگرگون به این پرتاب ماهواره پیدا کردند. مستند اسپوتنیک‌زده‌گی با گفته‌یی از لیندن بینزجانسون آغاز می‌شود که سپس سناتور تگزاس شد: «از دید جهانیان، نخستین دوران و دومین در فضا یعنی دومین در همه چیز».
این اوج جنگ سرد بود و چیزی نگذشت که امریکایی‌ها که از پرتاب ماهوارۀ شوروی شگفت‌زده شده بودند، به هراس افتادند. دولت امریکا و از جمله رییس جمهور دووایت د آیزنهاور و لیندون بینزجانسون ـ موفقیت روس‌ها را هم‌چون ضربه‌یی سخت به برتری امریکا هم‌چون رهبر جهان و به سان تهدیدی قریب‌الوقوع برای شیوۀ زنده‌گی امریکایی می‌دانستند. رسانه‌های امریکایی نیز دست کمی از دولت‌مردان این کشور نداشتند و به جای فرونشاندن هراس‌های پندارگونۀ مردم امریکا در این‌باره که روس‌ها قادر و در پی حمله به امریکا از آسمان‌ها و پرتاب بمب‌های اتمی بر روی مراکز شهری امریکا و ایجاد «هولوکوست اتمی» هستند، آتش این تنور رسانه‌یی را داغ‌تر می‌کردند. ارتش به منظور دفاع و مقابله به مثل مجموعۀ گسترده‌یی از سلاح‌های کشتار جمعی را گسترش داد که از جملۀ آن‌ها موشک‌های بالستیک میان قاره‌یی و استقرار آن‌ها در نزدیک شهرهای کلیدی در سراسر امریکا بود. طرح‌های تخلیۀ فوریتی به اجرا گذاشته شدند، پناهگاه‌های عمومی و خصوصی ساخته شدند، به کودکان مدارس آماده‌گی در برابر حمله‌های هوایی دشمن و تنفس با نقاب گاز آموزش داده می‌شد و بیشتر گفت‌وگوهای خانواده‌گی در این زمان دربارۀ چه‌گونه‌گی جان به‌در بردن از این حملات بود. افزون بر این، مواعظی مذهبی دربارۀ چگونگی مقاومت در برابر گرایش‌های بی‌خدایی اتحاد جماهیر شوروی کمونیستی ایراد می‌شد.
امریکا در این زمان ماهواره‌یی را آمادۀ پرواز کرده بود اما جالب است که آیزنهاور، رییس جمهور وقت امریکا، دربارۀ پرتاب ماهوارۀ امریکایی با احتیاط عمل می‌کرد، زیرا این ماهواره را ارتش امریکا می‌ساخت. شاید نگرانی از این بود که روس‌ها پرتاب ماهوارۀ امریکایی را عملی تهاجمی ارزیابی کنند. شهروندان امریکایی تقریباً هنگامی اعتماد به نفس خود را باز یافتند که امریکا ماهوارۀ «ونگارد» را به فضا فرستاد و از آن‌پس بود که امریکا از این رقابت فضایی پیروز بیرون آمد؛ چرا که فضانوردان امریکایی نخستین بار پا به کرۀ ماه نهادند. مجموعه‌تصاویر این رخداد را بیشتر در مستند «در سایۀ ماه» که با رویکرد دیگری ساخته شده، می‌توان دید.
مسابقۀ امریکا و شوروی برای غلبه بر فضا، فرصت‌های آموزشی ارزشمندی در اختیار امریکایی‌ها گذاشت اما این امر با گسترش و انباشت فزایندۀ موشک‌های بالستیک قاره‌پیما نیز همرا بود. ارتش امریکا این موشک‌ها را در مراکزی پنهان در پیرامون شهرهای امریکایی کار گذاشته بود تا به دفاع یا مقابله به مثل با حملات هوایی پیش‌بینی شدۀ شوروی برآید.
فلم برای کندوکاو در چارچوب ذهنی مردم امریکا در روزهای جنگ سرد، مجموعۀ گسترده‌یی از فلم‌های سیاه و سفید بایگانی و تصاویر خبری را نمایش می‌دهد که برخی از آنها دهه‌هاست دیده نشده اند. از میان این تصاویر می‌توان به کنفرانس‌های مطبوعاتی و گفت‌وگوها با سران دولتی، سران مذهبی، سیاست‌مداران و دانشمندان اشاره کرد. در این مستند پاره‌فلم‌هایی از سربازان امریکایی، زنان و کودکان، دانشمندان روس و سیاست‌مدارانی به نمایش درمی‌آید که دربارۀ رخدادهای زمان خود سخن می‌گویند و دیدگاه‌های خویش را در این‌باره بیان می‌دارند. یکی از پُرتوان‌ترین جنبه‌های این فلم، همین غنای تصاویر بایگانی آن است.
اسپوتنیک‌زده‌گی همانند فلم‌های روشن‌گرانه‌یی چون مه جنگ ساختۀ ارول موریس و دیگر مستندهای تاریخی نشان می‌دهد که چه‌گونه یک رخداد تاریخی می‌تواند یک رشته تصمیم‌ها و آن‌گاه زنجیره‌یی از رخدادها را به همراه آورد که به نوبۀ خود می‌توانند جهان را تا آستانۀ فاجعه بکشانند. در این باره، سیاست‌مداران صاحب نفوذ، افراطیون مذهبی و رسانه‌های فریب‌کار، مردم امریکا را به حالتی از بدگمانی فلج‌کننده کشانده بودند که چه بسا می‌توانست به یک ستیز آشکار جهانی بیانجامد.
روشن است که مستندها نیز بازنمودهای رسانه‌یی‌اند و همیشه این احتمال وجود دارد که فلم‌ساز پیش‌پنداشت یا دیدگاه فردی را هم‌چون حقیقت بنمایاند. اما اسپوتنیک زده‌گی از این کاستی به دور است. فلم دیوید هافمن از پژوهش ژرف و گسترده و توازن بیانیِ مناسبی برخوردار است که سبب می‌شود نتیجۀ کار رسانندۀ آگاهی و شناخت باشد و بیننده را بر آن می‌دارد تا دیدگاه فردی خود به موضوع را باز نگاه دارد. از این دیدگاه، هافمن روایت‌گری تواناست. صدای لیو شرایبر گویندۀ این مستند، بسیار اثرگذار و متقاعدکننده است و فلم‌نوشتۀ آن به هیچ رو در پی القای دیدگاه‌های فردی یا نتیجه‌گیری مورد نظر فلم‌ساز نیست.
ترس و بدگمانی‌یی که مردم امریکا در دوران جنگ سرد به خود دیدند، بی‌شباهت به چارچوب ذهنی کنونیِ مردم این کشور به‌ویژه پس از رخداد ۱۱ سپتمبر و رویدادهای پس از آن نیست. اسپوتنیک‌زده‌گی چه بسا اشاره‌یی زیرکانه‌ به این نکته دارد.
شناسۀ فلم به انگلیسی:
Sputink Mania Directed by David Hoffman
Writers: David Hoffman& Paul Dickson
Runtime: USA:92 min
Country: USA
Language: English