خبر درگذشتِ مارشال محمدقسیم فهیم را مثل بسیاری‌ها از فیس‌بوک شـنیدم؛ خبری به‌شدت تکان‌دهنده و بی‌موقع. خبری که تقریباً اکثر نقاط کشور را در بهت و حیرت فرو برد. با این‌همه، از مرگ نمی‌توان گریخت و با این پدیده باید چونان واقعیتی انکارناپذیر برخورد کرد.
به هر صورت، مرگ مارشال، مرگِ یک فرد نبود که به همین ساده‌گی آن را بپذیریم. مرگ مارشالی بود که در چهار دهۀ پسین، نقش به‌سزا و تأثیرگذاری در افغانستان داشت. مرگِ یگانه‌مارشالِ کشور و معاون نخست رییس‌جمهور!
در این مقال، مسلماً مجال پرداختن به کار و کارنامۀ مارشال فهیم در هنگام جهاد و مقاومت وجود ندارد، اما این‌که او چه کارنامه‌یی را پس از دوازده سال سیاست‌ورزی با خود به حضیض خاک برده، کاملاً مشخص است.
جنرال فهیم، دقیقاً ۴۴ سال داشت که مقاومت مردمِ افغانستان به پیـروزی رسید. او به پاسِ رشادت‌ها و قهرمانی‌های دورۀ جهاد و مقاومت، رتبۀ مارشالی را از حکومتِ افغانستان کسب کرد. اما آن‌چه لقبِ «قهرمانِ رشادت‌های مردم افغانستان» را به او داد، رتبۀ مارشالی نبود، بل رفتار سیاسی‌یی بود که او در دوازده سالِ پسین از خود نشان داد.
مارشال فهیم در دورۀ انتقالی، معاون نخستِ رییس‌جمهور بود؛ پستی که بعداً در دور دومِ ریاست جمهوریِ آقای کرزی نیز آن را به عهده داشت. او با رفتار و موضع‌گیری‌هایش در هر دو دوره از معاونیت خود، یک چهرۀ قاطع، مصمم و دقیق از خود به نمایش گذاشت. نخستین ویژه‌گی‌یی که مارشال داشت، آن بود که از ارزش‌های نوین و دستاوردهای پس از سال ۲۰۰۱، سرسختانه حمایت می‌کرد و تا زمانی که در قید حیات بود، هرگز اجازه نداد آن ارزش‌ها به هدر روند.
او در یکی از سخنرانی‌هایش گفته بود که به هیچ‌وجه نمی‌گذارد انتخابات به دور دوم برود. اما افسوس که اجل مهلتش نداد تا به این وعدۀ خود به مردم نیـز جامۀ عمل بپوشاند.
او در ایامی که در حکومت نبود، به عنوان یک چهرۀ منـتقد در برابرِ آقای کرزی ظاهر شد و در ایامی که عضو ارشد رهبری جبهۀ ملی بود نیز از آقای کرزی به دلیل زدودنِ نقش مجاهدین از حکومت، سرسختانه انتقاد کرد.
در دوازده سال پسین هر گاه که سخن از حکومت و سیاست رفته، بدون نام مارشال فهیم، هیچ سیاستی شکل نگرفته و حکومت خالی از چالش نبوده است. به این معنا که مارشال یک وزنۀ کاملاً سنگین در سیاستِ افغانستان در دوازده سال پسین بوده است.
نقش مارشال در پیروزی آقای کرزی در انتخابات دور قبل، کاملاً روشن می‌نماید؛ این‌که او از جناب حامد کرزی پشتیبانی کرد و او را در دشوارترین شرایط سیاسی به پیـروزی رسانید. همکاری او با آقای کرزی به عنوان نمایندۀ شمال کشور ـ به ویژه تاجیکان ـ بود که دغدغۀ حکومت‌داری را برای آقای کرزی آسان ساخت.
نمی‌توان انکار کرد که مارشال فهیم از چهره‌های ضد طالبانی به شمار می‌رفت؛ اما با این همه، هرگز از جزمیتِ بیش از حد در برابر طالبان کار نگرفت و گاهی با پروسۀ صلح مخالفت نکرد. او در سال‌هایی که بخشی از ادارۀ کشور را به عهده داشت، تلاش کرد به هر نحوی که شده، پروسۀ صلح را به موفقیت برسـاند.
بی‌گمان که نقشِ مارشال در انتخابات بسیار تعیین‌کننده بود. به این معنا که اگر زنده‌گی مجال می‌داد، حمایتِ او از هر فردی می‌توانست او را نظیر آقای کرزی به پیـروزی برساند. بنابراین، کمبود او در انتخاباتی که پیش روست، به شدت احساس خواهد شد. زیرا وقتی یکی از چهره‌های تعیین‌کننده‌ در انتخابات وجود نداشته باشد، روشن است که آرای مردم پراکنده خواهد شد.
نکتۀ دیگری که پس از مرگ مارشال می‌تواند مهم بنماید، مقابلۀ او با جو ایجادشدۀ طالبانی‌ست که بسیاری از اراکینِ بلندپایۀ دولتی در آن نقشِ به‌سزا دارند. پیداست که از چند سال به این سو، بسا از حلقات داخل ارگ، به سود طالبان دست به یک سلسله رفتارهایی زده‌اند که در کل، منجر به ادغام بخشِ قابل توجه طالبان در نظام کنونی شده است. این رفتارها بسیار ماهرانه بوده و کمتر کسی توانسته آن را علناً اعلام کند. نمی‌توان انکار کرد که مارشال فهیم به عنوان یک چهرۀ ضد طالبانی، در مقابله با این رفتار سیاسی حکومت، نقش ایفا کرده است.
یکی از موانع عمده در برابر گسترش یافتن این روند، مارشال فهیم بود و اینک جای او خالی است. معلوم نیست که سرنوشت طالبانی شدنِ نظام به کجا خواهد کشید و در یک ماه دیگر که به پایان این حکومت باقی مانده، چه اتفاقاتی به سود طالبان به وقوع خواهد پیوست. افزون بر آن، روشن نیست که حکومت آینده چه‌قدر از این سیاست طالبانی ساختن نظام ـ که به یقین میراث آقای کرزی است ـ تبعیت خواهد کرد.
به هر صورت، آن‌چه روشن است، جای خالی مارشال محمد قسیم فهیم است که مطمیناً در این موقعِ حساس و سرنوشت‌ساز، پُر شدنی نیست و پیش‌بینی نمی‌شود که پس از مارشال، چهرۀ افغانستان چه‌گونه خواهد بود و سرنوشتِ این کشور به کجا خواهد کشید!