بخش دوم

روزه و جوامع استهلاکی

فروشگاه‌ها و مغازه‌های عصرِ ما حکم نمایشگاه‌هایی را دارند که هر آن‌چه به ذهن آدمی خطور کند، آن‌جا پیدا می‌شود. این از یک‌سو و تسهیلات قرض‌دهیِ بانک‌ها و کریدت‌کارت‌ها (کارت‌های اعتباری) از سوی دیگر، انسان عصر ما را بردۀ بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ مالی ساخته است. ولی اگر نیک نگریسته شود، این برده‌گی بانکی در برده‌گی نفس ریشه دارد؛ نفسی‌که با دیدن هر چیز جالب، لعاب از دهان فرو می‌آورد. آقای «داکتر کاثمن» از دانشگاه برنستون معتقد است که عدم قناعت و ناتوانی در لجام گذاشتن بر هوس‌های نفس، یکی از علل و انگیزه‌های اساسی افسرده‌گی روانی می‌باشد.

آن‌چه از انفجار رغبت‌های سیری‌ناپذیر و شهوت‌های ویران‌گر و افزون‌طلبی‌ها و طغیان غریزۀ تملک آدمی نشأت می‌گیرد، مشکلات فراوان مالی و روانی را برای انسان دورانِ ما به ارمغان آورده است. روزه ما را در تقویت نیروی اراده و بیرون راندنِ اندیشه‌های شکست در برابر نفس کمک می‌کند. یکی از دانشمندان دانشگاه ستانفورد به‌نام «بیری شوارتز» را باور بر این است که بیماری خسته‌گی روانی و روحی و دل‌تنگی و ناامیدی و عدم قناعت و ندانستن راهی برای کنترل رغبت‌ها و افزون‌طلبی‌ها مشکل بزرگ روان آدمی است.
حـکومتِ غـریزه و سیـطرۀ شـهـوت نفـس، خطـرناک‌تـرین حـکومت‌ها به حساب آمده و هر ذلت و پستی و حقارت و رذیلتِ دیگر از همین نقطه آغاز می‌شود. روزۀ رمضان، ما را در پایان بخشیدن به حکومت هوا و سیطرۀ هوس و استیلای ابر تیره‌گی و غبار کدورت بر دستگاه روانی و عصبی و فکریِ ما کمک می‌نماید. عمر بن‌الخطاب در نصیحتی به جابر بن عبدالله ـ صحابی مشهور ـ فرموده است:
«أکل ما إشتهیتم إشتریتم؟!»
یعنی: آیا هر آن‌چه را که نفس‌تان اشتها نمود، به خرید آن می‌پردازید؟!
روزه؛ راهی به‌سوی بلوغ شخصیتی
در روان‌شناسی، اصطلاحی است که به‌نام «دیلید فولفلمنت» یاد شده و تأخیر در برآورده شدنِ خواهش‌های نفسی را معنی می‌دهد. به‌طور مثال اگر کودکی را وعده دهی که در صورت موفقیت در کاری و یا درسی برایش فلان چیز را خریداری می‌کنی، بیشتر کودکان پس از چند دقیقه شروع می‌کنند به گریه که بیا برویم و همان چیز را خریداری نماییم. اما اگر شخص بزرگ‌سالی را چنین وعده‌یی بدهی، او تا همان وقت موعود منتظر می‌ماند. روان‌شناسان می‌گویند که همین «دیلید فولفلمنت» معیاری است که یک کودک را از یک بزرگ‌سال و یک آدم پخته را از یک انسانِ خام متمایز می‌سازد. اگر کودکی از تو چیزی خواست و خواهشش را در همان لحظه لبیک نگفتی، آه و ناله‌اش بالا گرفته و آب چشمش روان می‌شود؛ ولی هنگامی‌که این کودک بزرگ می‌شود، تحمل چنین امری برایش آسان می‌نماید. قدرت چنین تحمل و صبر در وجود افراد مختلف به درجه‌های مختلف دیده می‌شود که معیاری است بر پخته‌گی عاطفی و روانی افراد بشر. انتظار انسان روزه‌دار تا لحظات غروب آفتاب، تمرینی است در همین راستا و رمضان برنامه‌یی است که ما را در مسیر پخته شدنِ عاطفی و سایکولوجی کمک نموده و انسان را در کورۀ سوزانِ خود پخته می‌سازد. آیا «رمضان» خود از واژۀ «رمض» یعنی «جوشیدن» اشتقاق نیافته است؟