ادریس رحمانی ـ پژوهش‌گر افغانستانیِ مقیم امریکا

احتمالاً نتایج گفت‌وگوهای جان کری در کابل، به طرحِ یک پروسۀ سه مرحله‌یی خواهد انجامید:
مرحله اول: بازی را به دستِ حامد کرزی خواهد سپرد تا اگر خواسته باشد، از دست زدن به پروسۀ تفکیکِ آرا نه‌تنها جلوگیری کند، بلکه عملاً مهره‌های خود را زیر فشار قرار دهد تا این کار را به صورتِ صادقانه انجام بدهند. اگر حامد کرزی این کار را کرد (که احتمالاً نمی‌کند)، رییس ‌جمهور بر اساس آرای پاک‌ تعیین خواهد شد. در عین حال، با هر دو نامزد موافقت خواهد شد که پیشنهاد خود را برای ایجاد یک دولتِ ایتلافی با در نظرداشتِ این‌که رییس جمهور توسط آرای پاک تعیین گردد، ترتیب کنند. اما اگر حامد کرزی تصمیم گرفت که از تفکیک آرا به‌ صورتِ بی‌طرفانه جلوگیری کند (که خیلی محتمل است)، ایجاد حکومت ایتلافی ضرورت به قدرتِ رهبری دو نامزد در امر تعیین رییس جمهور دارد. احتمال خیلی ضعیف وجود دارد که امریکایی‌ها داکتر عبدالله را تشویق کنند در مقابل پست‌های کلیدی و یا هم تغییر در قانون اساسی، پست ریاستِ دولت را به داکتر اشرف‌غنی واگذارد. اما اگر این دو نامزد به نتیجۀ مطلوب رسیده نتوانستند و حامد کرزی از دست زدن کناره‌گیری نکند، مرحلۀ اول عملاً به بن‌بست می‌رسد.
مرحلۀ دوم: به محضِ این‌که ناکامیِ مرحلۀ اول محسوس گردد، امریکایی‌ها به ایجاد حکومت موقت سعی خواهند کرد. برای این کار انسجام و رهبری قوای مسلحِ افغانستان خیلی کلیدی است، اما تا حال در قبال هر دو فاکتور انسجام و رهبری سیاسی در سطح رهبری موجود قوای مسلح شک و تردید جدی وجود دارد. اشخاصی که بیرون از قوای مسلح و بیرون از دو تیم درایت سیاسیِ لازم را دارند و در رأس این حکومت موقت قرار گرفته می‌توانند، برای فعلاً خیلی انگشت‌شمار هستند و اکثریت‌شان با قوای مسلح نزدیکی لازم را ندارند. در ضمن اگر چنین دولتی ایجاد گردد، لازم است حامد کرزی را از قدرت خلع نموده و از ارگ خارج سازند. اما این کار در ذاتِ خود مشکل ایجاد می‌کند، از جمله محبوب شدن حامد کرزی در بین افراد معمولیِ جامعه را باعث خواهد شد. اگر چنین گردد، شاید او قبل از ایجاد حکومت موقت و یا کدام شورای نظامی، حالت اضطراری را اعلان نموده، قانون اساسی و پارلمان را عملاً خلعِ صلاحیت نماید. گزینه‌های مختلفِ دیگر هم ممکن است به‌وجود بیایند (وابسته به این‌که قوای مسلح چه‌گونه عمل خواهد کرد)، اما همۀ آن‌ها را نمی‌شود در این نبشتۀ کوتاه شرح داد.
مرحلۀ سوم: اگر مرحلۀ دوم نتیجۀ لازم را نداد (عملاً به بن‌بست گرفتار شد)، امریکایی‌ها ناچار خواهند شد برای مسیر طبیعی این روند آماده‌گی بگیرند. مسیر طبیعی، متأسفانه ایجاد دو حکومتِ مختلف در عین زمان به رهبری دو نامزد، و احتمالاً حکومت‌های دیگر توسط طالبان و حامد کرزی در نقاط دیگرِ کشور خواهد بود. اگر چنین شد، مرحلۀ سوم تنها دو سرنوشت در پیش خواهد داشت. یکی این‌که این حکومت‌ها تحت فشار بین‌المللی شروع کنند به ایجاد یک سیستم (عملاً فدرالی) سیاسی که یک شخص را به‌حیث رییس عمومیِ دولت در سطح کشور انتصاب کنند (احتمالاً بدون صلاحیت‌های اجراییه‌یی) تا یک‌پارچه‌گی کشور حفظ گردد. این گزینه بیشتر وقتی محتمل خواهد بود که قوای مسلحِ افغانستان عملاً به پروسۀ سیاسی داخل نشوند و یا هم منقسم نگردند. اما اگر طرفینِ سیاسی به زورگویی شروع کردند و قوای مسلح در بین‌شان انقسام کرد، پروسه عملاً می‌رود به سوی یک تجزیۀ خونین و پُر از معضلاتِ دوام‌دار که ادامۀ سال‌های ۹۰ به‌حساب خواهد آمد.
حالا این‌که این مسابقه به طرف قهقرا تا چه حد خواهد رفت و در کدام مرحله توقف خواهد یافت، به درجه اولِ تابع شعور و تعهد سیاسی کرزی به منافع علیای کشور وابسته است. به درجه دومِ تابع شعور و تعهد سیاسی دو نامزد ریاست جمهوری، به درجه سومِ شعور سیاسی و قدرت رهبری قوای مسلح، و به درجه آخر هم به شعور سیاسیِ مردم افغانستان.
اگر شعور سیاسی و تعهد در کرزی به قدر کافی موجود باشد، مرحلۀ اول کامیاب می‌شود و پروسه برمی‌گردد به حالت نورمال. اگر چنین تعهدی در او وجود نداشت، شعور سیاسی و قدرت رهبریِ قوای مسلح پروسه را در مرحلۀ دوم به نتیجه خواهد رساند. اما اگر کمبود شعور و تعهد سیاسی در کرزی رونما شد، با عین کمبود در رهبری قوای مسلح و دو نامزد ریاست جمهوری، مرحلۀ سوم شعور سیاسی جامعه را به معرض امتحان خواهد گذاشت.
اگر مردم از شعور سیاسی لازم برخوردار شده باشند، مرحلۀ سوم بدون جنگ به نتیجه می‌رسد. اما اگر مردم از نظر سیاسی هنوز هم عقب‌مانده باشند، این مرحله به صورت خیلی خونینِ آن به واقعیت خواهد پیوست.
حال باید منتظر ماند و دید که در کجا به کدام اندازه شعور و تعهد سیاسی وجود دارد.
عدم شعور سیاسی در طول تاریخ بشریت، جنگ، خون‌ریزی و ذلت را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است. ما و کشورِ ما از این امر طبیعتاً مستثنا نخواهیم بود.