عبیـدالله مهدی- دانشجوی دورۀ ماستری رشتۀ شهرسازی و مدیریت شهریِ دانشگاه پولی‌تکنیک فرانسوا ربیلی- فرانسه
یادآوری
چندی پیش رییس‌جمهور محمداشرف غنی، از طریق روزنامۀ ماندگار، خواهان ارایۀ طرحی برای ایجاد اصلاحاتِ همه‌جانبه و اساسی در شهر و شهرداری کابل شد. این نوشتار، پاسخی‌ست به آن درخواست؛ بدین ترتیب که نخست به گونۀ فشرده به چه‌گونه‌گیِ حالت کنونیِ شهرِ کابل، اشاره و سپس روی مشکلات و چالش‌های شهری، تمرکز و در پایان، پیشنهادهای نگارنده به عنوانِ راه‌حل‌های درازمدتِ علمی و اکادمیک تبیین شده است.
درآمد
زیر بنای شهر کابل، برای پنج‌صدهزار نفر باشنده در نظر گرفته شده است. اما طوری که آمارها نشان می‌دهند، در حال حاضر جمعیتِ این شهر حدود پنج میلیون نفر است. پس از سال ۲۰۰۱، بیش از چهار میلیون باشندۀ جدید از شهرهای اطرافِ کابل و نیز مهاجرین از خارج کشور به جانب این شهر سرازیر شدند. این جابه‌جایی جمعیت، باعث ایجاد چالش‌های عمیق در نظام مدیریت شهری، ترانسپورت، خدمات شهری و محیط زیست شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از نصف شهر کابل را ساحات غیر پلانی و به‌اصطلاح «زور آباد» تشکیل می‌دهد. در حدود ۷۵ درصدِ این ساحات در طی ۱۳ سال اخیر ساخته شده‌اند. ساحات غیر پلانی شهر کابل، در مناطقی اعمار شده‌اند که طبق ماستر پلان شهر، در آن‌جاها ساحات سبز، خدمات شهری و ساختمان‌های عام المنفعه در نظر گرفته شده بود. در حال حاضر، هر دو ساحات پلانی و غیر پلانی، فاقد خدمات اساسیِ شهری مانند ساحات سبز و تفریحگاه و ساختمان‌های جدید عام‌المنفعه می‌باشند. در طی ۱۳ سال اخیر، تعدادی ساختمان‌های عام‌المنفعه از جانب دولت ساخته شده اند که به تناسب نفوس، کافی نیستند. بیشتر ساختمان‌های عام‌المنفعه، از گذشته وجود داشته اند که در طی دورۀ جدید، بازسازی شده اند و یا توسعه یافته اند. از جانب دیگر، طی فرمان‌های پی در پی ریاست جمهوری گذشته، ساحات بسیار زیاد شهر کابل، از «ساحۀ سبز» به «ساحۀ تجارتی» تعدیل شده اند. این خود باعث ایجاد دو چالشِ عمده در پایتخت شده است: نخست این‌که ساحات سبز و تفریحی را از باشنده‌گان پایتخت گرفته است؛ دوم، ساختمان‌های تجارتی بیش از میزان مورد نیازِ کابل اند و باعث جذب مردم از سایر مناطق به کابل می‌شوند. این فرایند هنوز هم متوقف نشده است.
چالش‌های کنونی شهر کابل را ـ از زاویۀ شهرسازی و مدیریت شهری ـ می‌توانیم به این سه دستۀ اساسی تقسیم کنیم: محیط زیستی، اجتماعی، اداری.

مشکلات محیط زیستی
توقع می‌رود که نفوس شهر کابل تا سال۲۰۲۵ به هشت میلیون و تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ میلیون نزدیک شود. حالت کنونی شهر کابل، از ادارۀ دولت و شهرداری خارج شده است و اگر به همین ترتیب ادامه یابد، می‌تواند ابعاد مختلف زنده‌گی مردم را متأثر بسازد. در این بخش، مشکلات محیط زیستیِ شهر کابل را برمی‌شماریم:

۱ـ کم‌آبی و کانالیزاسیون
تحقیقاتی که در شهر کابل انجام شده‌ است، نشان می‌دهد که آب‌های سطحی و زیرزمینی کابل، در بهترین حالت برای پنج میلیون نفر کفایت می‌کند. همه‌ساله، به مقدار ۱۶۶ میلیون متر مکعب آب در شهر کابل استفاده می‌شود. اما این آب‌ها، به‌خاطر فعالیت‌های بشری در معرض آلوده‌گی جدی قرار دارند. به‌جز ساحات مشخص، تقریباً هیچ جای دیگری در شهر کابل سیستمِ کانالیزاسیون ندارد و تمام ساختمان‌ها و خانه‌ها، از چاه‌های جداگانه برای جمع‌آوری آب‌های مصرف شده استفاده می‌کنند. تعداد چاه‌های سپتیک و تشناب‌های سنتی، تقریباً با تعداد خانه‌های شهر کابل برابر است. این چاه‌ها، به‌سرعت در حال آلوده ساختن آب‌های زیر زمینی اند. مقدار آب در شهر کابل روی به کم شدن است و سطح آب‌های زیرزمینی همه‌ساله پایین‌تر می‌رود و چاه‌های زیادی در حال خشکیدن اند. برای جلوگیری از آلوده شدنِ بیشتر و نیز ضایع شدن آب، باید سیستم کانالیزاسیون ایجاد شود تا مردم از فاجعه‌‌یی که در یک دهۀ آینده آن‌ها را تهدید می‌کند، در امان بمانند. هر چند ساختن کانالیزاسیون، بسیار پُرهزینه و دشوار است، ولی راه دیگری برای حفظ صحتِ مردم وجود ندارد.
بسیاری از خانه‌ها، با مصارف شخصی پیاده‌روهای خود را ساخته‌اند؛ اما به‌خاطر آمدن کیبل برق، نل آب و کیبل انترنتِ فایبر نوری، این پیاده‌روها هر بار تخریب شده و دوباره ساخته شده‌اند ولی نه مانند حالت اول‌شان. در صورتی که کانالیزاسیون وجود داشته باشد، می‌توانیم همۀ ضرورت‌های خانه‌ها مانند آب گرم و سرد، برق، گاز، انترنت، آب باران، آب‌های مصرف شده و سپتیک و هر ضرورت دیگری که در آینده پیدا شود را از طریق همین کانالیزاسیون حل کنیم. پیشنهاد می‌گردد که دولت در یک برنامۀ بزرگ ملی، روی طرح ایجاد کانالیزاسیون کار کند. به هر اندازه‌ که دیرتر شروع به ساخت آن نماید، تأثیرات بد بیشتری به باشنده‌گان کابل خواهد داشت.