اگر جلو فساد در وزارت تحصیلات عالی و مداخلات اعضای شورای ملی، زورمندان محلی و … در پروسۀ کانکور گرفته نشود، در آینده ما با سیلی از سندداران بی‎سواد مواجه خواهیم بود.
شماری از نماینده‌گان مجلس، استادان دانشگاه و آگاهان با بیان این مطلب می‎گویند که عدم مدیریت در وزارت تحصیلات عالی، عدم شفافیت، مداخلۀ زورمندان، نبود تدریس معیاری در دانشگاه‌ها و وجود تبعیض جنسیتی، قومی، لسانی از مشکلات عمدۀ نظام تحصیلات عالی افغانستان است.
اما وزارت تحصیلات عالی می‌‎گوید امسال تدابیری را روی دست گرفته اند که از نفوذ زورمندان در آزمون کانکور جلوگیری خواهد کرد.

اما آگاهان باور دارند که در آزمون کانکور عدالت رعایت نگردیده و این پروسه با مشکلات زیادی روبرو است.
این آگاهان از رهبران دولت وحدت ملی می‌خواهند تا در رهبری وزارت تحصیلات عالی تصمیم جدی گرفته و افرادی را به این پُست بگمارند که مسلکی بوده و با پُشت کار پروسۀ کانکور را مدیریت کنند تا جوانان کشور متأثر نشوند.
نقیب الله فایق عضو مجلس نماینده‌گان به روزنامۀ ماندگارمی‌گوید: «ما در پارلمان در پیوند به برگزاری آزمون کانکور دو نظر داشتیم؛ یکی این که روند کنونی ادامه یابد و حوزۀ کانکور در افغانستان یکی باشد، مشکلاتی که در کانکور وجود دارد از میان برداشته شود. نظر دوم این بود که باید حوزه‌های ولایتی برای اخذ کانکور ساخته شود و بر اساس بخش‌بندی ولایات سهمیه داده شود؛ تا رقابت در سطح ولایات میان دانش‌آموزان صورت گیرد که این مورد رقابت ملی در میان دانش‌آموزان را از میان می‌برد؛ در حالی که افغانستان باید توان‌مندی رقابت میان کشورهای منطقه را داشته باشد. نظر دوم مورد واکنش قرار گرفت و توسط پارلمان رد شد که حالا دوباره این رقابت در سطح کشور است.»
آقای فایق از وجود مشکلات در پروسۀ برگزاری آزمون کانکور سخن زده، افزود: معمولاً برگزاری کانکور در افغانستان با فصل زمستان یک‌جا فرا می‌رسد که سرما در بسیاری از ولایات برای کسانی که آزمون سپری می‌کنند، مشکل‌ساز می‌شود، زیرا برای یک دانش‌آموز در زمان آزمون باید فضای خوب، لباس گرم آماده باشد تا او با حواس آرام بتواند ثمر زحمات چندین ساله‌یی خود را ببیند. اما در بسیاری از ولایات افغانستان این مشکل به شدت وجود دارد.
این عضو مجلس هم‌چنان می‌افزاید: «در شماری از ولایات آزمون کانکور عقده‌مندانه گرفته می‌شود؛ استادان با شاگردان پرخاش می‌کنند، گپ ها تُند می‌گویند و روحیۀ شاگردان را ضعیف می‌سازند.و سخت‌گیری‌ و تمرکز بیشتر صورت می‌گیرد و حتا داوطلبان آن‌جا قصداً ناکام می‌گردند اما در شماری از ولایات این آزمون بسیار آسان برگزار می‌گردد.»
آقای فایق با بیان این‌که نظر به مشکلات امنیتی سطح آموزش در شماری از ولایات ضعیف است، می‌گوید: در بسیاری از ولایات جنوبی مکاتب بسته است و اگر بسته هم نباشد بسیاری از دانش‌آموزان به صنف‌ها نمی‌روند؛ فقط نمرات شان تنظیم می‌شود و در آزمون کانکور اشتراک می‌کنند که سویه‌یی شان پایین می‌باشد، اما در ولایات مرکزی و شمالی چون امنیت خوب است مردم نیز علاقه دارند و آماده‌گی‌های بیشتری را می‌گیرند.
در این حال، شهلا فرید استاد دانشکدۀ حقوق در دانشگاه کابل می‌گوید: عمده‌ترین مشکل در آزمون کانکور افغانستان، عدم مدیریت درست این پروسه است.
او می‌افزاید: «باوجود این که مسوول پیش‌برد این پروسه وزارت معارف و تحصیلات عالی است؛ اما عدم مدیریت سبب شده است تا در پروسۀ کانکور دخالت کنند. مثلاً از جمله وکلای پارلمان به عنوانی که این پروسه را همکاری می‌کنند تا شفاف و عادلانه باشد. در چند سال اخیر، فشارهای آن‌ها سبب شده است تا آزمون کانکور به بی‎راهه کشانده شود. وکلا فشارهای را بالای وزارت تحصیلات عالی آورده اند که در شماری از ولایات به‌حدی سهولت‌ها را برای اشتراک کننده‌گان مهیا کرده اند که آن‌هایی که لیاقت کامیاب شدن را نداشته اند کامیاب شده اند.»
بانو شهلا فرید تأکید می‌کند: وزارت تحصیلات عالی در پیوند به شفافیت پروسۀ کانکور متعهد نبوده است با وجودی که تعهد ظاهری داشته اند اما در بسیاری از مواقع عملکرد خود این‌ها سبب می‌شود تا شفافیت کانکور از میان برود.
این استاد دانشگاه اذعان می‌دارد: کسانی که مستقیم روی این پروسه در وزارت تحصیلات عالی کار می‌کنند اشخاصی هستند که همواره حضور دارند و هیچ‌گاهی تصمیم گرفته نشده است تا این چهره‌ها تغییر کنند.
بانو فرید می‌افزاید: کسانی که شامل پروسۀ کانکور می‌شوند از پیش باید برای شان آگاهی‌های لازم داده شود تا بپذیرند که حق شان تلف نمی‌شود و زمانی که جوان وارد صحنه کانکور می‌شود بسیار با بی‌باوری می‌رود و معتقد نیست که کامیاب می‌شود.
او مداخلۀ فرماندهان محلی، والی‌ها و ریش‌سفیدان را از مشکلات دیگر برگزاری آزمون کانکور دانسته، می‌گوید: اینان فشار وارد می‌کنند تا فرزندانِ شان به دانشگاه‌ها راه یابند که وزارت تحصیلات عالی در گذشته نیز به نحوی با آنان توافق داشته است.
این استاد دانشگاه کابل می‌افزاید: تدریس در دانشگاه‌های افغانستان معیاری نیست و رهبری وزارت تحصیلات عالی تا هنوز نتوانسته که سیستم کریدت را پیاده کند و در قسمت ظرفیت‌سازی استادان نیز عادلانه عمل نکرده اند.
او می‌گوید: تبعیض جنسیتی، قومی، لسانی در تمام دانشکده‌ها و دانشگاه‌های افغانستان به اوج خود رسیده است.
هم‌چنان، محمد اکرام اندیش‌مند یکی از پژوهش‌گرانی که در زمینۀ آموزش و پرورش در افغانستان، کتاب و چندین مقاله نوشته است، عمده‌ترین مشکلات را در نظام معارف افغانستان دانسته، می گوید: اساس آموزش و پرورش در افغانستان به شدت نیازمند اصلاحات است.
آقای اندیش‌مند تغییرات اساسی در نظام معارف را نیازمند زمان طولانی و داشتنِ بودجه هنگفت دانسته، می‌افزاید: «اما پیش از آن، باید روی پروسۀ کانکور کار جدی صورت گیرد، در کشورهای جهان زمانی که پروسۀ آزمون ورود دانشگاه مطرح می‌شود وقت برگزاری این آزمون در سراسر آن کشور تفاوت ندارد که در افغانستان زمان برگزاری و حتا پرسش‌هایی که در این آزمون مطرح می‌شود، چالش برانگیز بوده است.»
آقای اندیش‌مند با بیان این که در فرستادن سوالات به شماری از ولایت‌ها تبعیض در نظر گفته می‌شود، می‌گوید: حتا استادانی که فرستاده می‌شوند و شیوۀ اخذ آزمون در حوزۀ‌هایی که برگزار می‌گردد، از هم‌دگر تفاوت دارند؛ در بسیاری جاها زمینه نقل و سوء استفاده توسط هیأت‌های فرستاده شده مطرح می‌شود و در بسیار از جاها این وضعیت وجود ندارد.
اکرام اندیش‌مند تأکید می‌کند: عدم پاسخ‌گویی حکومت‌گران سبب شده است تا آنان به مشکلاتی که زیاد وقت‌گیر هم نیست اصلاحات نیاورند.
سندداران بی‌سواد
شماری از این آگاهان هم‌چنان می‌گویند، کامیاب ساختن شماری از کسانی که لیاقت ندارند و یا هم خلاف رشته کامیاب شده اند، سبب گردیده تا بازده تحصیلات عالی در افغانستان ضعیف باشد.
شهلا فرید استاد دانشگاه کابل می‌گوید: در روزهای نخست زمانی که به صنف‌ها می‌رویم ارزیابی می‌کنیم که حداقل ۴۰ درصد از دانشجویان لیاقت دارند و باقی بسیار ضعیف هستند اما در آزمون نمره گرفته و شامل دانشگاه شده اند.
او می‌گوید: «دانشجویی‌که انتخاب اولش طب و یا انجنیری بوده است با تفاوت یک و یا دو نمره در دانشکدۀ حقوق کامیاب شده که لیاقت دارد اما هیچ‌گونه علاقه‌یی برای پیش‌برد درس در این دانشکده ندارد و خانواده‌اش هم برایش گفته است که سال دیگر کامیاب نمی‌شوی و همین دانشکده را بخوان؛ دانشجویی که به رشته‌یی توافق ندارد تا آن را بخواند، استعدادش را که باید در راهی که دوست دارد به مصرف نرسیده در راه دیگر مصرف شده است.»
بانو فرید اذعان می‌دارد: یک راهی که می‌تواند داوطلبان کانکور را کمتر زیان برساند این است که از صنف دهم مکتب رشتۀ ساینس و اجتماعیات جدا شود و کسانی که به هر بخشی علاقه دارند استعداد و تلاش خود را هزینه کنند و به موفقیت برسند. چون انتخاب رشته به ذوق خودِ داوطلب بسیار اهمیت دارد.
این استاد دانشگاه با ابراز نگرانی از ادامۀ این وضعیت می‌گوید: با وجود چنین وضعیتی در آینده ما با سیلی از بی‌سوادانی که سند دارند اما از کیفیت درسی مستفید نشده‌اند مواجه خواهیم بود؛ اینان زمانی که به بازار کارهم می‌روند کار بی کیفیت انجام می‌دهند.
این استاد دانشگاه با بیان این که فساد در سطح رهبری وزارت تحصیلات عالی به اوج خود رسیده که روی شخصیت استادان و دانشجویان تأثیر منفی گذاشته است، می‌گوید: «زمانی‌که من در جامعه می‌گردم کسانی هستند که می‌گویند: فلانی نفر در وزارت تحصیلات رشوه گرفت و فرزند مرا برد به فلانی دانشکده شامل کرد که بالای شخصیت کاری من که یک استاد هستم تأثیر منفی وارد می‌کند و یا زمانی‌که ما در نصف سمستر هستیم کسی از یکی از دانشگاه‌های اطراف افغانستان موفق شده و توانسته به همان معیار نمره اخذ کند؛ با واسطه‌یی که دارد بعد از گذشت مدت زمانی، با دانشجوی دانشگاه کابل می‌نشیند که از لحاظ روانی و کیفیت کار تأثیرات منفی می‌گذارد.»
در این حال، محمد اکرام اندیش‌مند مشکل دیگر در پروسۀ اخذ آزمون ورود به دانشگاه را انتخاب رشته توسط داوطلبان دانسته می‌گوید: «انتخاب رشته کاملاً مخالف عدالت و شبیه به قمار بازی است. زمانی که یک داوطلب رشته‌یی را انتخاب کرده است و با تفاوت یک و یا دو نمره به همان رشته در دانشگاه کابل کامیاب نمی‌شود، زمینه‌یی وجود ندارد تا با همان نمره به یکی از دانشگاه‌های دیگر راه یابد و این داوطلب با گرفتن نمرات خوب بی‌نتیجه می‌ماند و کس دیگری که نمرات پایین گرفته است در یکی از دانشکده‌ها درس می‌خواند که این‌گونه برخورد یک نوع ظلم است.»
آقای اندیش‌مند می‌افزاید: کسانی که این‌گونه کامیاب ساخته می‌شوند رغبتی به ادامۀ آموزش ندارند که سبب پایین آمدن آموزش عالی در کشور نیز گردیده است.
امسال ناهنجاری‌های گذشته وجود نخواهد داشت
اما وزارت تحصیلات عالی می‎گوید که آنان امسال به زورمندان اجازه مداخلۀ در پروسۀ کانکور را نخواهند داد.
عظیم نوربخش سخنگوی وزارت تحصیلات عالی می‌گوید: آنان امسال حمایت دولت وحدت ملی را برای برگزاری آزمون کانکور دارند و در این زمینه گفت‌و گوهای زیادی با رهبران دولت داشته اند.
آقای نوربخش می‌گوید: هیچ‌گونه دغدغه‌یی در پیوند به ناهنجاری‌هایی‌که در گذشته وجود داشت، وجود ندارد. ما روی نکات ضعیف خود کار کردیم و خود را قوی ساخته‌ایم. هیأت ممتحن ما از صلاحیت بالایی برخوردار است و به هیچ‌گونه زمینۀ دخالت افراد زورگو وجود ندارد و ما حمایت تمامی نهادهایی را ‌که در کمیسیون مشترک حضور دارند، داریم.
او گفت: امسال حدود چهارصد هزار داوطلب در آزمون کانکور اشتراک خواهند کرد.
به گفتۀ او، آزمون کانکور در بیشتر از چهل حوزه گرفته می‌شود و تا اکنون در بیشتر از ده ولایت این آزمون برگزار گردیده است.
او می‌گوید: ظرفیت جذب دانشگاه‌ها امسال به پنجاه و پنج هزار نفر رسیده است.
آقای نوربخش می‌گوید که امسال آنان بانک سوالات کانکور را غنی ساخته و سوالات آزمون از نصاب آموزشی جدید انتخاب شده است.
همه‌ساله آزمون کانکور در افغانستان با مشکلاتی مواجه می‌شود.
فورم‎های آزمون قبل از برگزاری امتحان کشیده می‎شود و در شماری از مناطق زورمندان در این پروسه نفوذ می‌‎کنند.