بخش دوم و پایانی

دکتر غلام‌حسین قائدی
محققان معتقدند تهییج و برانگیخته‌گی، شادی و رضایت‌مندی، سرخوشی و شور اشتیاقِ شدید که از ویژه‌گی‌های عشق آتشین است، نتیجۀ عمل‌کرد مادۀ شیمیایی مغز است؛ نوراپی نفرین، دوپامین و به خصوص فنیل اتیل آمین.
این مواد شیمیایی که از آن‌ها به عنوان انتقال دهنده‌های عصبی یاد می‌شود، به سلول‌های مغز اجازه می‌دهند با یکدیگر در تعامل باشند و فرایندهای شیمیایی مانند آمفتامین‌ها ایجاد کنند، تأثیراتی شبیه تاثیرات آمفتامین‌ها مانند سرخوشی، گیجی، شادی و اشتیاق زیاد.
تأثیرات شبه آمفتامین‌ها و متعاقب آن، برانگیخته‌گی بالای جنسی نسبت به عشق شدید، دوام چندانی ندارد، شاید به این دلیل که بدن در نهایت خود را با میزان مشخصی از فنیل اتیل آمین و سایر انتقال دهنده‌های عصبی سازگار می‌کند. دقیقاً همان طور که بدن به آمفتامین‌ها عادت می‌کند، هیجان و شور و اشتیاق بالایی که در آغاز یک رابطه مشاهده می‌شود، در نهایت کاهش می‌یابد. چنین مشاهدات دقیقی، تبیین زیست‌شناختیِ دقیقی از این مسأله ارایه می‌دهند که چرا عشق‌های آتشین یا رمانتیک عمر کوتاهی دارند.
محققان چه می گویند
محققان معتقدند اضطراب، آشفته‌گی و درد و ناراحتی‌یی که به دنبال از بین رفتن یک رابطۀ عاشقانه ایجاد می‌شود، دقیقاً شبیه چیزی است که یک فرد معتاد به آمفتامین در دورۀ ترک تجربه می‌کند. در هر دو مورد چنین حالاتی در نتیجه فقدان فرایندهایی شیمیایی خواهد بود که تا قبل از این وجود داشته است. سایر فرایندهایی شیمیایی که در مغز اتفاق می‌افتد، به فرد کمک می‌کند تا بتواند سایر روابط عاشقانه را با وجود علایمی که شبیه عشق آتشین دارد، ولی طولانی مدت است، توجیه و تبیین کند.
معمولاً در عشق‌های بادوام، شاهد پیشرفت مداومِ حالت شیدایی و شیفته‌گی به حالتی از دل‌بسته‌گی عمیق و عاطفی هستیم؛ این فرایند حداقل تا حدی به دلیل فرایند تدریجیِ انتقال دهندۀ عصبی دیگری است که «اندورفین» نامیده می‌شود. این انتقال دهندۀ شبه‌مورفینی، به عنوان یک مادۀ شیمیایی کاهش‌دهندۀ درد و تسکین دهنده عمل و کمک می‌کند تا احساس خوشی، رضایت، امنیت و آسوده‌گی داشت. بنابراین به ما اجازه می‌دهد وقتی با فردی که دوستش داریم هستیم، احساس خوبی داشته باشیم. به علاوه، چنین چیزی دلیلی دیگری است بر ترس و هراسی که فرد نسبت به از دست دادن رابطۀ عاشقانه دارد، زیرا آن‌ها را از دوز یک احساس (شیمیایی) خوب بودن و آرامش محروم می‌کند. شاید در آیندۀ نزدیک علم به کمکِ ما آمده و بتوانیم از طریق مداخلاتِ پزشکی سطح این انتقال‌دهنده‌های عصبی را افزایش دهیم و بتوانیم به افرادی که در نتیجۀ شکست عشقی دچار مشکلات خلقی یا حتا حملات قلبی عروقی شده‌اند، کمک کنیم.
نقش دوپامین در شیمی عشق
دوپامین و اکسی توسین مواد شیمیایی در مغز هستند که به برانگیخته‌گی جنسی و شکل‌گیری احساساتِ عاشقانه کمک می‌کنند. مطالعات متعدد به خصوص نقش دوپامین را در مبحث شیمی عشق نشان داده‌اند. دراین مطالعات با استفاده از fMRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی از فعالیت‌های مغز)، به اسکن کردن مغز زنان و مردان هنگام تماشای عکس‌هایی از عشاق و دوستان پرداخته شد. نتایج نشان می‌داد سطح دوپامین در برخی نقاط مغز هنگام دیدن عکس عشاق (و نه دوستان) افزایش پیدا می‌کرد. مطالعات دیگر حتا نشان داده‌اند که عاشق شدن با تولید انتقال دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و اکسی توکسین همراه است. تحقیقات تا بدان‌جا پیش رفته‌اند که محققان معتقدند استفاده از روش هورمونی کنترل بارداری ممکن است باعث کاهش جذابیت جنسیِ زنان برای همسران عاشق‌شان شود.
به نظر می‌رسد هنگامی که زنان، باردار یا در دورۀ تخمک‌گذاری هستند، پیام‌های شیمیایی خاصی را ارسال می‌کنند که باعث جذابیت جنسی می‌شود. در صورت استفاده از روش‌های کنترل بارداری هورمونی، چنین فرایندهایی شیمیایی کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین به نظر می‌رسد قُرص‌ها و تزریقاتِ ضدبارداری ممکن است فرایند شیمیایی جذابیت جنسی را که نقش مهمی در شکل دادن به یک رابطۀ عاشقانه دارد، کاهش دهد.