احمد عمران

رضوان اختر رییس استخبارات پاکستان، روز یک‌شنبه به کابل آمد و با رییس‌جمهور غنی دیدار و گفت‌وگو کرد.
محور اصلی گفت‌وگوهای دو طرف، بر اساس خبرنامۀ ارگ ریاست‌جمهوری، مبارزۀ مشترک با تروریسم و گفت‌وگوهای صلح خوانده شده است.
پاکستان از آغاز تشکیل دولت وحدت ملی در افغانستان به صورت کم‌سابقه‌یی خود را فعال نشان می‌دهد و تلاش‌های گسترده‌یی را به هدف نزدیکی با مقام‌های کشور به‌راه انداخته است. مقام‌های این کشور بارها طی سه ماه گذشته به کابل سفر کرده‌اند و اخیراً نیز هیأتی از احزاب سیاسیِ نه چندان مطرح پاکستان، مهمان رییس‌جمهوری افغانستان بود.
آقای غنی نیز در یک سفرِ رسمی پس از آغاز به کار، به پاکستان رفت و با همتای پاکستانی خود در مورد آیندۀ روابط دو کشور گفت‌وگو کرد. در همین حال گفته می‌شود به‌زودی رییس اجراییۀ دولت وحدت ملی نیز به پاکستان سفر خواهد کرد. آقای عبدالله نیز در سفرِ قریب‌الوقوع می‌خواهد بحث صلح و امنیتِ منطقه را با رهبران پاکستان مطرح کند.
این‌ها همه نشانه‌های تازه از روابط پُرتنش میان دو کشور افغانستان و پاکستان می‌تواند باشد؛ دو کشوری که به دلیل جبر جغرافیا یکدیگر را تحمل می‌کنند و به یکدیگر با دیدۀ شک می‌نگرند. پاکستانی‌ها نگرانِ نزدیکی‌های افغانستان با دشمن تاریخیِ خود هند اند و دولت‌مردان افغانستان دغدغۀ تروریسم و جنگ را دارند که به باورشان از آن سوی مرزها رهبری و حمایت می‌شود.
بحث حمایت از تروریسم، دیگر تنها به یک اتهام واهی از جانب رهبرانِ افغانستان محدود نمانده است. گزارش اخیر وزارت دفاع امریکا پرده از بسیاری رازها برافکند و نشان داد که این موضوع برای غربی‌ها به عنوان متحدان استراتژیکِ پاکستان نیز دردسرساز شده است. اما حمله به یک مکتب زیر حمایتِ نظامیان پاکستان که منجر به مرگ نزدیک به ۱۴۰ تن شد، فاجعه‌یی را که در برابرِ این کشور قرار دارد و به‌نحوی خود در پرورش و بزرگ کردنِ آن دخیل بوده است، در برابر چشم همه‌گان آورد.
به دنبال این حملۀ مرگ‌بار، رییس ستاد ارتش پاکستان به افغانستان سفر کرد و بر تعهد این کشور در مبارزۀ مشترک با تروریسم تأکید ورزید.
سفرها و سخنان مقام‌های پاکستانی هرچند در حلقاتی از ارگ توانسته خوش‌بینی‌هایی را نسبت به آیندۀ همکاری‌های مشترکِ دو کشور در امر مبارزه با دهشت‌افکنی به وجود آورد، اما در سطح کلان و در درون جامعه هنوز به این حرکت‌ها با شک و تردید نگریسته می‌شود. هنوز بسیاری‌ها در افغانستان این سوال را دارند که چه‌گونه نظامیان پاکستان حاضر خواهند شد پروژۀ کلانِ منطقه‌یی خود را در رابطه با افغانستان بدون هرگونه دستاورد و نتیجۀ خاص ببندند.
پاکستان در سیاست‌گذاری‌های سه دهۀ اخیر نشان داده که به چیزی فراتر از منافع خود نمی‌اندیشد. تغییر در سیاست‌های این کشور نیز مبتنی بر منافع آن رقم خورده است. پاکستان در سیاست‌های منطقه‌یی و جهانی خود، هوشیارتر از آن برخورد کرده که به‌ساده‌گی دستخوش عواطف و احساسات شود. این کشور همه چیز را در محور منافعِ خود تعریف می‌کند. اگر گاهی رهبرانِ این کشور گلایه دارند که افغانستان بیشتر با هند احساس نزدیکی می‌کند تا با پاکستان، این برداشت دقیقاً منافع آن را بازتاب می‌دهد.
در جنگ با تروریسـم نیز پاکستان منافعِ خود را در اولویت قرار داد و بدون آن‌که دورنمای روشنی از وضعیت ترسیم کند، خلاف ارادۀ جهانی به تروریسم به گونه ریشه‌یی «نه» نگفت. پاکستان گروه‌های تروریستی را به گروه‌های بد و خوب بخش کرد و آن‌هایی را که آتش جنگِ افغانستان را هم‌چنان گرم نگه می‌دارند، تروریست‌های خوب نامید و عملاً از آن‌ها حمایت کرد.
سیاست دوگانۀ پاکستان در مبارزه با تروریسم به‌شدت افغانستان را متأثر کرده است. اگر جامعۀ افغانستان تغییر در سیاست‌های این کشور را نمی‌تواند باور کند، چندان به بیراهه هم نرفته است.
چه تغییر بنیادی در عمل‌کرد پاکستان در مبارزه با تروریسم به چشم می‌خورد؟
بسیاری از کارشناسان مسایل سیاسی، اظهارات اخیر مقام‌های پاکستانی را در راستای مبارزۀ مشترک و راستین با افراط‌گرایی و تروریسم، ترفند تازۀ این کشور برای انطباق با شرایط جدید بین‌المللی و اتفاقات سیاسیِ تازه در افغانستان تفسیر می‌کنند. بسیاری‌ها باور دارند که نظامیان پاکستان در حال اغفال دولت‌مردان جدید افغانستان استند. آن‌ها می‌گویند پاکستان هیچ گام عملی برای کاهش حملات و ناامنی‌ها در افغانستان برنداشته و آن‌چه که امروز مایۀ نگرانی این کشور شده، نوع برخورد گروه‌های تروریستی با اهداف‌شان است. پاکستان نگران است که پس از این، به عنوان هدف در برابر گروه‌های تروریستی قرار بگیرد.
از جانب دیگر، گفت‌وگوهای صلح نیز هم‌چنان در هاله‌یی از ابهام قرار دارد و مشخص نیست که پاکستان حاضر شود گفت‌وگوهای واقعی را برای پایان دادن به رویارویی‌های نظامی فراهم کند. بسیاری‌ها در افغانستان نگرانِ این هستند که دولت‌مردانِ کشور یک بار دیگر طعمۀ سیاست‌های فریبنده و مخوفِ پاکستان نشوند و بیهوده راهی را نپیمایند که پیش از آن‌ها دیگران آن را پیموده‌اند.
بسیاری‌ها در افغانستان در سخنان امروزی دولت‌مردان و نظامیان پاکستان، سراب می‌بینند و از آن‌ها در هراس‌اند. بسیاری‌ها نگران‌اند که پاکستان چهرۀ دیگری از خود را نشان نداده باشد. به‌راستی پرسشِ مهم و اصلی برای دولت‌مردان کشور این است که چه‌گونه تعامل دو کشور در مبارزه با تروریسم شکل می‌گیرد؟ آیا هر دو کشور می‌توانند زبانِ یکدیگر را بفهمند و تهدیدهای مشترک را حس کنند؟ چه چیزی را امروز پاکستان به عنوان تهدید می‌شناسد؟
این سوال‌های کلیدی‌ست که پیش‌شرطِ هرگونه تعاملِ تازه با پاکستان می‌تواند باشد.