احمد عمران/ چهارشنبه ۳۰ ثور ۱۳۹۴

دولت افغانستان تصمیم گرفته به آن عده از طالبانی که در گفت‌وگوهای صلح شرکت می‌کنند، پاسپورت توزیع کند. آن‌گونه که گفته می‌شود، این تصمیم به دنبال آخرین سفر نوازشریف نخست‌وزیر پاکستان به کابل گرفته شده است.
سفر نوازشریف به افغانستان افزون بر این‌که بحث توزیع پاسپورت به طالبان را در پی داشت، به امضای تفاهم‌نامۀ استخباراتی با آی‌اس‌آی نیز انجامید؛ تفاهم‌نامه‌یی که جنجال‌های تازه‌یی را پدید آورد و بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی و استخباراتی، آن را اقدامی مغایر با منافع ملی کشور توصیف کردند.
به گفتۀ تحلیل‌گران، امضای تفاهم‌نامۀ استخباراتی با کشوری که عملاً در ناامنی‌های افغانستان دخالت مستقیم دارد، چیزی جز باج‌دهی و تبدیل کردنِ رویای نظامیانِ پاکستان به واقعیت بوده نمی‌تواند. اما از سوی دیگر، توزیع پاسپورت به آن عده افرادی که از نامِ گروه طالبان می‌خواهند وارد گفت‌وگوهای صلح شوند نیز کمتر از امضای تفاهم‌نامۀ استخباراتی با پاکستان نیست.
دولت افغانستان در سیزده سال گذشته، در مسالۀ گفت‌وگوهای صلح با مخالفان مسلح، همواره دچار اشتباه‌های تاریخی و استراتژیک شده است. گاهی دکانداری از کویتۀ پاکستان را منشی ملا عمر رهبرِ گروه طالبان فرض کرده و از او در ارگ ریاست‌جمهوری میزبانی کرده و با پول‌های هنگفت دوباره رخصت کرده است. گاهی زندانیانِ طالبان را که دست به قتل و آدم‌کشی زده‌اند، به نشانۀ حسنِ نیت برای آغاز گفت‌وگوهای صلح رها کرده و گاهی نیز باج‌های کلان به دولت و نظامیانِ پاکستان داده است.
با یک مرور کوتاه، می‌توان تمام تلاش‌های دولت افغانستان را در سیزده سال گذشته در مورد گفت‌وگوهای صلح، ناکام و بدون دستاورد خواند. حالا هم وقتی دولت افغانستان تصمیم به توزیع پاسپورت به افراد گروه طالبان گرفته، می‌تواند این سوال را به ذهن متبادر سازد که بر اساس چه ضمانتی قرار است چنین پاسپورت‌هایی به این افراد توزیع شود؟… تا جایی که مشخص است، در طول سیزده سال گذشته، سران و افراد ارشد گروه طالبان و یا هر گروه دیگری که در جنگ با دولت افغانستان قرار دارند، این امکان را داشته‌اند که به کشورهای دیگر سفر کنند. همین چندی پیش، برخی از افراد طالبان به قطر سفر کردند و در گفت‌وگوهای غیرمستقیم با اعضای شورای عالی صلح شرکت کردند. آیا این افراد نیاز به پاسپورتِ افغانستان داشتند که توانستند به چنین سفری اقدام کنند؟!
بدون شک پاسخ منفی است؛ زیرا گروه‌های شورشی که در آن سوی مرز حضور دارند، امکاناتی از سوی دولتِ میزبان در اختیار آن‌ها گذاشته شده که به‌ساده‌گی می‌توانند به هر کشوری که خواستند، بروند و یا در کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت ورزند. بر اساس برخی گزارش‌ها، نماینده‌گان طالبان در یک دهۀ گذشته، در عرصۀ بین‌المللی فعال بوده و همواره در حال رفت‌وآمد به کشورهای اروپایی و عربی بوده‌اند. این افراد از چه نامی استفاده می‌کردند و با کدام هویت وارد کشورهای دیگر می‌شدند؟!
گفته می‌شود دولت پاکستان به عنوان اصلی‌ترین حامی طالبان، همواره زمینۀ سفر و توزیع اسناد به نماینده‌گان طالبان را مساعد کرده است. این کشور در طول سیزده سال گذشته، به طالبان نه تنها اسناد سفر داده، بل زمینۀ شرکتِ آن‌ها را در کنفرانس‌های مهمی که امروز به هویت‌بخشیِ تازه به این گروه انجامیده نیز پرداخته است.
توزیع پاسپورت افغانستان به نماینده‌گان به‌اصطلاح طالبان، می‌تواند چند مشکلِ جدی را به وجود آورد که احتمالاً دولت‌مردانِ جدید کمتر به آن اندیشیده‌اند.
نخست بحث هویتِ این افراد مطرح است. دولت افغانستان از کجا می‌تواند مطمین شود که واقعاً به نماینده‌گان طالبانِ افغانستان پاسپورت توزیع کرده است. تا جایی که مشخص است، دولت افغانستان هیچ شناختِ دقیقی از طالبان ندارد و نسبت به هویتِ آن‌ها همواره دچار اشتباه شده است. نمونۀ روشن آن، همان قصۀ دکانداری اهل کویتۀ پاکستان می‌تواند باشد. از کجا معلوم کسانی که پاسپورت افغانستان را به‌دست می‌آورند و می‌توانند از آن در سفر به کشورهای دیگر استفاده کنند، به گروه‌های دهشت‌افکنِ دیگر تعلق نداشته باشند؟
فراموش نباید کرد که امروز در پاکستان اتباع ده‌ها کشور حضور دارند که زیر نام جهاد و اسلام فعالیت می‌کنند. اکثر این افراد و گروه‌ها از نام اسلام و جهاد استفادۀ ابرازی می‌کنند و به دلایلِ دیگری و از جمله قاچاق مواد مخدر در پاکستان حضور یافته‌اند و یا این‌که در کشورهای خود مرتکبِ جرایمِ جنایی شده‌اند. شاید پاکستان بخواهد با استفاده از پاسپورت‌های افغانستان، به چنین افرادی هویت‌های تازه ببخشد و عملاً بار مسوولیتِ خود را کم سازد.
دوم این‌که: توزیع پاسپورت افغانستان به نماینده‌گان طالبان، می‌تواند فرصتِ تازه‌یی در اختیارِ این گروه قرار دهد که بازهم به فعالیت‌های دهشت‌افکنانۀ خود در کشور ادامه دهد. طالبان از چنین موقعیت‌هایی به نفع برنامه‌های نظامی خود استفاده کرده و این بار هم محتمل است که از نظر تبلیغاتی و روانی در سطح جامعه از پاسپورت‌های جدید به عنوان یک امتیاز سود ببرند.
سوم این‌که: پاکستان و برخی حلقات حامی طالبان، می‌خواهند نشان دهند که طالبان پروژۀ افغانستان است و این گروه ریشه در این کشور دارد. حال آن‌که ممکن است افرادی که پاسپورت‌های افغانستان را به‌دست می‌آورند، هیچ تعلقی به این آب و خاک نداشته باشند.