با آغاز موج تازه خشونت‌ها کابوس نوظهور «فرار مغزها» در افغانستان در حال شکل گیری است.
جنگ در افغانستان شدت گرفته و موج خشونتها، هزاران افغانی را از کشور گریزان کرده است .
در این بحبوحه دو کشور ایران و پاکستان که پذیرای بیشترین تعداد مهاجران افغانستان هستند از سیاستهای قبلی شان در این زمینه فاصله گرفته اند و چون گذشته پذیرای آنها نیستند .
رانده شدن این افغانها از دو کشور پاکستان و ایران، موجی از مهاجران را به سمت مرزهای اروپایی رانده است، آن هم در شرایطی که این قاره خود گرفتار بحران ورود پناهنده‌گان به خصوص از کشور سوریه است.
به نظر می رسد که موج مهاجران، چندان نظر تصمیم سازان سیاسی غرب را به خود جلب نکرده است و از عمق غم و اندوه مردم افغانستان و چالش‌های آنها بی خبرند.
کابوس نوظهور مردم افغانستان در حال پدیدارشدن است .
این کابوس، احیاء موج عظیم فرار مغزهای افغانستان است که اول بار در دهه ۱۹۷۰ اتفاق افتاد و همه نخبگانی را که ستون سازنده‌گی این کشور در آینده هستند را از کشور گریزان کرد .
موج جدید مهاجرت افغانها امسال با از سرگرفته شدن حملات طالبان آغاز شد و با سیر صعودی این درگیریها در نقاط مهم همچون «قندوز» به اوج خود رسید.
ماه گذشته اداره صدور گذرنامه افغانستان اعلام کرد که به طور میانگین روزانه حدود ۲ هزار گذرنامه صادر کرده است که سه برابر آمار مشابه در شش ماه قبل است.
عمده سیل مهاجرت افغانها در دهه های اخیر رو به جانب پاکستان بوده است که در حال حاضر پذیرای سه میلیون شهروند افغانستان است . طبق اعلام «سازمان بین المللی مهاجرت» فقط از ماه جنوری امسال تاکنون تعداد ۹۰ هزار افغانی مقیم پاکستان شده اند .
این مهاجران گلایه دارند که امسال دولت پاکستان آنها را برای بازگشت به وطن تحت فشار قرار داده است . دولت پاکستان از تمدید اعتبار اوراق هویت ۵/۱ میلیون مهاجر افغانی در کشور خودداری ورزیده است . جمع کثیری از این افغانستانی ها چندین دهه است که ساکن پاکستان اند و مهلت اقامتشان آخر امسال به اتمام می رسد .
دولت ایران هم مهاجران را به وطنشان بازگردانده است .
پاره ای از اخراج شده‌گان در اردوگاههای سازمان ملل در حومه «جلال آباد» اسکان داده می شوند که از دژهای مستحکم سابق آن دسته از «طالبان» است که امروز به «داعش» پیوسته اند .
خطر به خصوص برای «اقوام هزاره» که از مسلمانان شیعه مذهب هستند بسیار بالاست. اغلب این هزاره ها از دست کشتار و ذبح شدن به دست طالبان به پاکستان گریخته اند .
این افغانهای بازگشته به وطن با توجه به شرایط موجود ، چشم انتظار کمکهای دولت متبوع خود نیستند.
دولت آمریکا در گزارشی اعلام کرده است که وزارت خارجه آمریکا برنامه آموزش به وزارت «مهاجران و بازگشت افغانها» را سال گذشته قطع کرد چون متوجه موارد عدیده یی فساد و بی کفایتی در این وزارتخانه شده بود.
کمک کردن به مهاجران، چالش ساده ای برای پاکستان نیست چراکه دولت اسلام آباد هم اکنون نیز گرفتار معضل هزاران آواره پاکستانی در داخل کشور است که برای خلاص شدن از شر خشونتها و ستیزه در مناطق مرزی کشور خانه وکاشانه خود را رها کرده و آواره شده اند .
با مشکلات برشمرده در دو کشور پاکستان و ایران، موج مهاجرت دسته جمعی افغانها به جانب مرزهای اروپایی روان شده است و این مهاجران با عبور از مرزهای کشورهای ایران ، ترکیه و کشورهای حاشیه مدیترانه راهی اروپا می شوند .
طبق آمارهای سازمان ملل و اتحادیه اروپا افزون بر ۲۰ درصد از حدود ۵۰۰ هزار مهاجری که امسال از طریق مدیترانه وارد خاک اروپا شده اند را افغانستانی ها تشکیل می دهند .
این موج، اروپا را با چالشهایی جدید مواجه ساخته است در حالیکه اروپا هم اکنون نیز خود گرفتار بزرگ ترین بحران پناهندگان بعد از «جنگ جهانی دوم» است و بیش از این میل ندارد خود را سپر بلای حملات سیاستمداران ضد مهاجرت سازد .
اگر اروپا مرزهایش را به روی مهاجران ببندد ؛ فقط این موج را مجددا روانه پاکستان کرده است. پاکستان در انتظار ورود سیل جدیدی از مهاجران افغانستانی است.
این در حالیست که حتی در شرایط طبیعی هم مرزهای دو کشور افغانستان و پاکستان همه روزه شاهد تردد دهها هزار افغانستانی است افغان‌هایی که عموماٌ ویزای قانونی دارند.
با شدت گرفتن موج تردد افغانهای سرخورده از مرزهای پر خلل و فرج افغانستان، معضل قاچاق انسان از مرزها هم حادتر خواهد شد و به تبع آن نارضایتی عمومی از مهاجران افغانستانی در کشورهای همسایه شدیدتر خواهد شد زیرا بسیاری از پاکستانی ها با این افاغنه در کار تروریسم، قاچاق موادر مخدر و برهم زدن نظم اقتصادی کشور همدست هستند .
جهان باید توجه بیشتری به واقعیات تلخ موجود در افغانستان داشته باشد. دولت کابل در محاصره جنگ و معضل بی کفایتی است و بدیهی است که قدرت و کفایت لازم برای مدیریت این بحران را ندارد .
دو همسایه بزرگتر آن هم رفته رفته حساسیت خود را نسبت به معضل مهاجرات افغانستانی ها از دست داده اند .
وانگهی، غیرواقع بینانه است که از کشور پاکستان انتظار داشته باشیم حاضر به پذیرش شماری بیشتر از مهاجران افغان باشد، اما به هر روی اسلام آباد حداقل این امکان را دارد که سطح کمکهایش به مهاجران افغان حاضر در کشور را ارتقاء بخشد.
و اما کشور آمریکا هم می تواند در رفع مشکل اثر بخش باشد.
باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا باید بر نواز شریف نخست وزیر پاکستان فشار آورد تا مهلت اعتبار اوراق هویت مهاجران افغانستانی را تمدید کند.
لازم است اوباما این موضوع بسیار مهم را در دیدارهایش با رهبران افغانستان مطرح کند .
نواز شریف لازم است یک فرایند تدریجی و انسانی تری را برای بارگشت مهاجران افغان در پیش بگیرد.
اوباما باید به شریف اطمینان دهد که آمریکا همچنان متعهد به حمایت های مالی از برنامه بین المللی کمک به مهاجران افغان در پاکستان و ایران است . این برنامه از لحاظ اعتبار بودجه در مضیقه قرار دارد .
ایران که بعد از پاکستان بزرگ ترین میزبان مهاجران افغان است، مهلت اعتبار اوراق هویت ۴۵۰ هزار افغانستانی را تمدید کرده است .
غرب و همه کشورهای اروپایی که در ماموریت «ناتو» در افغانستان مشارکت دارند باید مهاجران افغان را هم در سهمیه بندی اتحادیه اروپا برای اسکان پناهندگان شامل سازند .
واشنگتن هم باید مهلت ویزای ویژه افغانهایی را که برای دولت و یا دستگاه نظامی آمریکا کار کرده اند تمدید کند . در ماه سپتامبر، دست کم ۱۳ هزار تبعه افغانستان و عراق در همین شرایط منتظر تمدید ویزا و اوراق هویت خود مانده اند .
در صورت تضمین امنیت این افغانها در بازگشت به کشور، سازمانهای بین المللی امداد رسانی باید کار ایجاد مناطق امن درون کشورهایی را که درگیر جنگ نیستند شتاب بخشد .
سازمان ملل می گوید که جمعیت کل شهروندانی که داخل کشور آواره شده اند نزدیک به یک میلیون نفر است .این افراد نیازمند مشوق هایی برای ماندن در افغانستان هستند .
پاره یی از دیگر همسایگان افغانستان هم باید در این برنامه کمک و یاری مشارکت کنند .
کشورهای همجوار افغانستان در آسیای میانه در امتداد روسیه، چین و ایران همه نیازمند ثبات افغانستان هستند و از هیولای سیل سنگین هجوم پناهندگان به کشورشان در هراسند و نیازمند حمایت مالی برای تشکیل مناطق دائمی ایمن داخل افغانستان هستند. استانهایی مانند «بومیان » که نسبتا آرام و باثبات است برای ایجاد این مناطق مناسب است.
از آنجایی که هماهنگی های فوری برای فرو نشاندن خشونت ها و مهار فساد و نابسامانی اقتصادی در کشور به حد کافی وجود ندارد، ایجاد مناطق امن بهترین مشوق ممکن برای ماندن افغان ها در کشور است.
البته همه اینها صرفا چاره اندیشی موقت است، اما به هر تقدیر امکان دارد برای مهار یک بحران خطرناک کاملا سودمند باشد .