بخش سوم و پایانی

-سانسور و بایکوت شدیدِ محصولات فرهنگی غرب، پایین بودن کیفیت برخی محصولات فرهنگی در شوروی، تلاش برای پیشبرد مصنوعی ایدۀ «ریالیسم اجتماعی» در هنر، و ترویج مصنوعی نوشتن شعر در وصف «گذشتۀ انقلاب»، لزوم دریافت مجوز از بالاترین مقامات حزب کمونیست برای انتشار هرگونه اطلاعات، کتاب و نمایش فلم و سانسور و کنترل شدید، باعث فاصله گرفتن نسل جوان شوروی از حکومت شده بود.
ـ ناآرامی‌های قومی و محلی به‌دلیل وصل سرزمین‌ها به صورت مصنوعی به یک‌دیگر
ـ بسته بودن مرزهای کشور به روی کالاها، اجناس، فرهنگ، نمادها و سمبول‌های غربی
ـ اقدامات حکومت در خصوص مذهب‌زدایی
ـ تبلیغ استندردهای زنده‌گی در غرب و افزایش توقعات اقتصادی مردم
ـ بیزاری مردم از رهبران و نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی
ـ عدم توانایی رسانه‌ها و مکاتب شوروی پس از مرگ لنین در معرفی نظام سوسیالیسم به نسل‌های جدید
ـ بی‌انگیزه‌گی و بی‌تفاوتی مدیران و دولت‌مردان در انجام کارهای محوله
ـ افزایش روزافزون مصرف مشروبات الکولی که مصرف آن در دو دهۀ پایانی کمونیسم سه برابر شده بود.
ـ اختلاف‌های داخلی در درون حزب کمونیسم و تشدید اختلاف نیروها در نظام شوروی و کشیده شدن اختلاف‌های درونی به بیرون.
ایدیولوژیک:
ـ مکتب کمونیسم با انکار وجود خدا، ارایۀ تعریف تک‌بعدی از انسان، بنا کردن روابط اجتماعی و اقتصادی بر مبانی نادرست، دیکتاتوری و خفقان برای اجرای آن‌ها، مبارزۀ مستمر با دین و مذهب و ارزش‌های معنوی، بحران‌ها و خلأهای بسیار زیادی را به‌وجود آورد که حزب کمونیست و ایدیولوژی سوسیالیسم به هیچ‌‍وجه توانایی پاسخ‌گویی به آن‌ها را نداشت. بی‌اعتقادی رهبران شوروی به ایدیولوژی کمونیستی و نفاق در گفتار و رفتار آنان، پایگاه مردمی نظام را به‌شدت تضعیف کرد.

ب‌ـ عوامل خارجی:
ـ سوق دادن شوروی به جنگ سرد، مسابقۀ تسلیحاتی، جنگ ستاره‌گان و گسترش ابعاد آن برای سوق دادنِ این کشور به توسعۀ تک‌بعدی و غافل ماندن از سایر ابعاد توسعه، باعث شد فاصلۀ سطح زنده‌گی مردم شوروی از کشورهای غربی بسیار زیاد شود. اگرچه در شوروی هیچ‌کس بدون خانه نبود، آموزش رایگان امری همه‌گیر شده بود و درصد بی‌سوادی نزدیک به صفر بود، اما سطح زنده‌گی، رفاه عمومی و دسترسی به امکانات دیگر، با مردم غرب قابل مقایسه نبود. محاصرۀ سیاسی – امنیتی شوروی توسط امریکا و غرب بر اساس دکترین‌های آیزنهاور، کندی، جانسون، نیکسون، کارتر و ریگان، ارتباط مردمیِ این کشور را با جهان غرب به‌کلی قطع کرد و از سوی دیگر تبلیغات نظام کمونیستی و سردمداران شوروی بر ضد غرب، کاملاً غیر واقعی بود؛ به گونه‌یی که پس از فروپاشی شوروی، مردم آن با واقعیت‌هایی مواجه شدند که ماهیت تبلیغات دولت‌مردانِ کشورشان را آشکار ساخت، تحریم‌های اقتصادی و صنعتی غرب برعلیه این کشور و نفوذ و تسلط غرب بر مؤسسات مالی بین‌الملل نظیر صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، مانع اعطای تسهیلات مالی این نهاد‌ها به اتحاد جماهیر شوروی و مجموعۀ اردوگاه شرق شد. جنگ‌های سلطه‌گرایانه و مداخلات نظامیِ شوروی نظیر جنگ کوریا، درگیری در چین، جنگ ویتنام، رقابت‌های نظامی در افریقا و اشغال افغانستان، که یکی پس از دیگری در گرفت، بنیۀ اقتصادی شوروی را تضعیف کرد. از آن‌جا که هزینۀ رقابت‌های وسیع نظامی عمدتاً بر عهدۀ مردم شوروی بود، هر روز بر دامنۀ نارضایتی‌های مردم افزوده می‌شد. به راه‌انداختن تهاجم فرهنگی، جنگ تبلیغاتی و روانی گسترده بر ضد اتحاد جماهیر شوروی توسط رسانه‌های غرب، برای تخریب چهرۀ آن کشور و پشتیبانی وسیع غرب از مخالفان نظام حاکم بر شوروی از یک طرف، و بی‌اعتبار کردن نهادهای قضایی، امنیتی و انتظامی شوروی از طرف دیگر، زمینه را برای ترویج هرج ومرج، آشوب و طغیان‌های اجتماعی فراهم کرد.

نتیجه‌گیری
بررسی عوامل فوق که به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منجر شد، همه‌گی حاکی از وجود بحران‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و… و نداشتن کمترین پشتوانۀ مردمی در این کشور بود. در بیان وضعیت اقتصادی و فقر مردم شوروی در زمان فروپاشی آن، همین بس که ارزش پول ملی روسیه به‌شدت در مقابل دالر کاهش یافت و بدهی‌های خارجی روسیه بالغ بر ۱۶۰ میلیارد دالر شده بود. روند کاهشی کارایی و بهره‌وری اقتصادی به‌دلیل بی‌انگیزه‌گی نیروی کار در انجام وظایف و ترویج روحیۀ تن‌پروری به دلیل سیستم غلط و غیررقابتی باعث کاهش رشد اقتصادی، بی‌کاری، تورم و ناتوانی دولت در تأمین نیازهای جامعه شد. به‌طوری که دولت قادر به بازسازی و تعمیر سیستم‌های آب‌رسانی و شبکۀ لوله‌های فرسوده، سیستم روشنایی، نیروگاه‌های هسته‌یی و غیرهسته‌یی تأمین انرژی (فاجعۀ چرنوبیل)، وسایل حمل و نقل، جاده‌ها، ساختمان‌ها و کارخانجاتِ کاملاً فرسوده نشد. این آثار تا چند سال پس از فروپاشی شوروی در کشورهای مشترک‌المنافع مشهود بود.

منابع:
۱-http://pe.rian.ru/spravka/20081106/118163215.html
۲-۱http://www.rooznamak.com/index.asp
۳-http://otvet.mail.ru/question/15146098
۴- http://www.nilacala.ru/politika/prichiny-raspada-sssr/
۵- http://siasi.porsemani.ir/node/2071
۶-http://www.aftabir.com/articles/