کتاب و روز‌نامه فروشیهای شهر این روزها حکایت‌ غم‌انگیزی دارند. غم‌انگیز از آن جهت که خواننده و خریداری ندارند.
قفسه‌های بزرگی از کتاب، روزنامه و مجله اطراف دکان‌های کتاب و روزنامه فروشی‌های این شهر را مزین ساخته است؛ اما روزها و حتا ماه‌ها از میان جمعیت پنج میلیونی، شمار معدودی از آدم‌ها به کتاب‌فروشی و روزنامه‌فروشی‌ها سر می‌زنند.
در حالی که شماررسانه‌های چاپی در افغانستان طی چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است، اما گفته می‌شود که فرهنگ استفاده از نشریه‌های چاپی به‌خصوص روزنامه در افغانستان در مقایسه به گذشته‌کاهش یافته است.
در کنار این، کتاب‌فروشان شهر کابل نیز از نبود مردمان کتاب‌خوان و روزنامه‌خوان به شدت شکایت دارند و می‌گویند که مردمان این سرزمین، اصلاً نیاز به کتاب و مطالعه را درک نمی‌کنند.
شماری از باشنده‌گان کابل در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار می‌گویند، در حالی‌که می‌خواهند از موضوعات داغ روز باخبر شوند، اما عوامل مختلفی وجود دارد که آنان را از خوانش روزنامه و کتاب بازمانده ‌است.
به نظر می‌رسد که به رغم ایجاد بنیاد‌ها و مراکز فرهنگی بی‌شمار، فرهنگ کتاب خوانی و روزنامه‌خوانی در بین جوانان رونق نیافته است. هرچند افغانستان در جریان سال‌های جنگ بسیاری از بنیاد‌ها و مراکز فرهنگی خود را از دست داد، اما بعد از سقوط رژیم طالبان این بنیاد‌ها به شمول کتاب‌خانه‌های عامۀ کابل دوباره‌سازی گردیده‌اند.
کتاب‌خانۀ عامۀ کابل از جملۀ مراکز فرهنگی است که در سال ۱۳۴۵ به حیث یک مرکز فعال و مستقل آغاز به فعالیت کرد. اکنون روزانه شمار کمی از جوانان آن‌هم دانشجو که یا برای نوشتن پایان‌نامه و یا هم سمینارهای دانشگاهی برای یافتن کتاب‌های مورد نیازشان به آن مراجعه می‌کنند.
گفته می‌شود که مردم افغانستان در مقایسه به کشورهای دیگر کمتر علاقه به خوانش کتاب و روزنامه دارند.
جادۀ آسمایی و جوی‌شیر از مشهورترین مکان‌های فروش کتاب و روزنامه در شهر کابل است. برای این‌که بدانیم روزانه به چه تعداد کتاب و روزنامه در بازار‌های این منطقه به فروش می‌رسد به این‌جا سر زدیم.
عزیزالله عثمانی از فروشنده‌گان کتاب در این منطقه از نبود مشتری شکایت کرده می‌گوید،کتاب یکی از نیازهای مهم و اساسی هر جامعه است، اما در کشور ما این نیاز از نیاز‌های نهایی و آخری به حساب می‌آید. هرگاه کسی از نگاه اقتصادی و اجتماعی مشکلی نداشت، رجوع می‌کند به خواندن کتاب، اگر درصدی بشماریم تقریباً سی درصد از مشتریان خود را در این روزها از دست داده‌ایم.
او یکی از دلایل کاهش در فروش کتاب و روزنامه را در فرار جوانان از کشور دانسته می‌افزاید:»تنها آن‌شمار از افراد که در دانشگاه به منابع نیازمند می‌شوند، رجوع می‌کند به خرید کتاب، دیگران همه به دلیل فقر و نداشتن پول یا از هم دانشگاهی خود را به عاریت می‌گیرد و یا هم کتاب را کپی می‌کند تا برای‌شان اقتصادی تمام شود».
آقای عثمانی ادامه داد: در گذشته روند خرید کتاب و روزنامه به مانند حالا نبود، مردم کتاب‌های متنوع اعم از حقوقی، سیاسی، ادبیات و روان‌شناسی تا رومان و داستان کوتاه و غیره…، اما یک سال است که به دلیل نبود مشتری کتاب تازه وارد، چاپ و نشر نکرده‌ایم.
آقای عثمانی علت کاهش در فروش روزنامه و کتاب را فقر و بی‌کاری دانسته به این باور است که مردم تلاش می‌کنند پولی را که به دست می‌آورند صرف غذا و نان برای فامیل کنند.
اوادامه می‌دهد: روزانه حتا ده عنوان کتاب هم به فروش نمی‌رسانم در حالی که در گذشته روزانه تا صدو پنجاه عنوان کتاب به فروش می‌رساندم.
انشارت سعید یکی از پُر آمد و شدترین کتاب فروشی‌های شهر کابل است که به گفتۀ مدیر فروش این انتشارات، روزانه حدوداً دوصد الی سه صد متقاضی کتاب آن‌جا مراجه می‌کنند.
دبیر احمد سعیدی مدیر فروش انتشارات سعید می‌گوید، در طول سال متقاضیان برای خرید کتاب و روزنامه متفاوت می‌شود و در شروع سال و با آغاز دانشگاه‌ها شمار این متقاضیان نیز افزایش پیدا می‌کنند.
او می‌گوید: اوضاع سیاسی جاری در کشور همان‌گونه که در سایر بخش‌های تجاری و اقتصادی اثر گذاشه این بالای کتاب هم بی اثر نبوده بسبت به سال‌های گذشته مشتری‌های زیادر زا از دست داده‌ایم.
آقای سعیدی علت کاهش مشتریان را در ناامنی‌ها و فرار جوانان دانسته بیان می‌دارد: «وقتی روان مردم آرام نباشد و وقتی کسی در این کشور نباشد، کتاب فروش و خواندن کتاب معنی نمی‌داشته باشد، عدۀ به خاطر ناتوانی دولت در ایجاد شغل و تأمین امنیت فرار کردن و کسانی که باقی مانده اند آرامش امنیتی باشد کنار حتا آرامش روانی ندارند بناً کتاب خواندن اصلاً در ذهش شان خطور نمی کند چون هزار دغدغۀ دیگر دارند.»
محمد سردار روزنامه فروش در پارک تیمور شاهی شهر کابل است. سردار مدت سی و پنج سال است که به اهل فرهنگ و هنر خدمت می‌کند. او از علاقۀ مردم افغانستان به فرهنگ کتاب‌خوانی و روزنامه خوانی توصیف می‌کند اما این‌که چرا این روزها کسی به دکان روزنامه سری نمی‌زند، می‌افزاید: اقتصاد مردم روز به روز کاهش پیدا می‌کند؛ آن‌چه پیدا می‌کنند، مصرف روزانۀ شان می‌شود. از سویی هم نهادهای مسوول برای ترویج فرهنگ روزنامه خوانی و کتاب‌خوانی کارهای در خوری انجام نداده اند تا مردم علاقه‌مند شوند.
او با شکایت از کاهش مشتریان روزنامه می‌افزاید: کسانی‌که حداقل پولی را برای خرید روزنامه و کتاب اختصاص داده بودند، همه بیکار شده‌اند و نمی‌توانند کتاب بخرند.
او حکومت به ویژه وزارت اطلاعات و فرهنگ را مخاطب قرار داده خاطر نشان می‌کند: اگر می‌خواهید استعداد جوانان کشور از لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بلند برود، در نقاط مختلف شهر غرفه‌هایی از روزنامه‌فروشی ایجاد کنید تا هم برای مردم نردیک و قابل دسترس باشد و هم از این طریق عایدی برای دولت به دست آید.
در سوی دیگر، محمد فهیم صابر گزارشگر ارشد نهاد نی یا حمایت‌کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان به این باور است: در کشور ما فرهنگ روزنامه‌خوانی به شدت آسیب دیده است؛ جوانان در این کشور کم‌تر علاقه‌مند خواندن روزنامه‌ها هستند.حتا به تناسب کشورهای همسایۀ مثل ایران، و پاکستان، فرهنگ روزنامه‌خوانی در افغانستان بسیار پایین است و کمتر کسانی را متوجه می‌شوید روزنامه بخواند.
آقای صابر در پاسخ به این پرسش که آیا مردم علاقه دارند تا صبح پیش از صبحانه بخوانند، اظهار داشت: شهروندان افغانستان حتا در جریان روز علاقه‌مند خواندن روزنامه‌ها نیستند، چه رسد به آنکه پیش از صبحانه روزنامه بخوانند، اندک افرادی را می‌شود سراغ کرد که پیش از صبحانه روزنامه بخوانند، آن‌هم افراد مسن و کهن‌سالانی که به انترنت دسترسی نداشته باشند.
او در پاسخ به این پرسش که چرا روزنامه‌خوانی مهم است، بیان داشت: روزنامه‌ها میتوانند اطلاعات را خوب‌تر و به شیوه‌های خوب روزنامه‌نگاری در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. در کشورهای دیگر به‌ویژه در هند، پاکستان و ایران، ‌روزنامه‌ها از اعتماد ویژۀ برخوردار هستند، با وجودیکه فناوری معلوماتی و رسانه‌های اجتماعی و انترنت در این کشور‌ها عمومیت بیشتر پیدا کرده است، اما باز هم اهمیت روزنامه‌ها و رسانه‌های چاپی به همان شدتی که پیش سال‌های قبل وجود داشت، حفظ است.
او برای رشد فرهنگ روزنامهخوانی پیشنهاد می‌کند: اقداماتی که از سوی خود مسوولان و روزنامه‌نگاران رسانه‌های چاپی باید در نظر گرفته شود این است که باید مخاطب‌شناسی کنند و در یک نظرسنجی عمومی از مخاطبان‌شان بپرسند که دوست دارند چه چیزی در روزنامه‌ها بخوانند؟ ژانر‌های خبرنگاری و روزنامه‌نگاری نوین باید از سوی روزنامه‌نگاران فرا گرفته شوند، فیچر نویسی که یک بخش بسیار مهم روزنامه‌نگاری است، باید در رسانه‌های چاپی ما بیشتر گردد.
هم‌چنان، سعیده مژگان مصطفوی، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز می‌گوید: با وجودی که ما نشریات زیادی در کشور داریم، اما فرهنگ روزنامه‌خوانی آن چنانی‌که باید رشد نکرده است.
او به این باور است: عمده‌ترین دلیل در این قسمت ناهنجاری‌هایی است که از زمان جنک‌های طولانی مانده و به ما صدمه زده است.
او پایین بودن سطح سواد در میان خانواده‌ها را دلیل دیگر کاهش روزنامه و کتاب‌خوانی عنوان کرده بیان داشت: در کشور ما فرهنگ در میان خانواده جا نیافتاده است تا مردم به ویژه جوانان تشویق به خوانده شودند.
او اظهار داشت: یک تعداد از جوانان ما که حداقلِ سواد را دارند، رو آورده‌اند به شبکه‌های اجتماعی که سبب شده است تا روزنامه کمتر بخوانند.
پایین بودن سطح سواد و به این سبب رو آوردن مردم به رسانه‌های شنیداری و دیداری از علت‌های دیگر کاهش روزنامه‌خوانی در کشور است که با نو مصطفوی به آن اشاره می‌کند.
معین نشرات وزارت فرهنگ همچنان در مورد برنامه‌های این وزارت در قسمت تشویق مردم به خواندن روزنامه می‌افزاید: کاری را که ما می‌توانیم انجام بدهیم این است که تعداد روزنامه‌هایی را که در شهر‌های بزرگ تجمع کرده را در مناطق سرحدی و دور افتاده مطابق با مصوبۀ شورای وزیران افزایش بدهیم.
افزایش تعداد نشریات با تیراژهای بلند که به دست‌رس همه برسد از کارهای دیگری است که به باور بانو مصطفوی می‌شود به افزایش روزنامه‌خوانی کمک کند.
او بیان داشت: ما برنامه داریم تا در سال آینده تعداد کتاب‌خانه‌ها و مراکز فروش روزنامه را افزایش بدهیم، بازار درستی را برای آن ایجاد کنیم و کتاب‌خانه‌های مجهز را در سراسر شهر و ولایات داشته باشیم.
فروش کتاب و روزنامه در روزهای اخیردر پهلوی فقر اقتصادی و فقر فرهنگی باعث شده است که مردم کمتر به کتاب و رزونامه‌خوانی رو بیاورند.
اما برخی از مردم به این عقیده اندکه رقابت‌های ناسالم رسانه‌های چاپی تحت یک نام و یک حزب و انعکاس تعصبات قومی و مذهبی و توجه کمتر روزنامه‌نگاران به نشر مطالب جالب در شماری از این نشریه‌ها سبب شده است تا این فرهنگ ضعیف شده و مردم از خواندن روزنامه خودداری کنند.