نویسنده: محمود علی
منبع: بنیاد تحقیقاتی البدیل
برگردان: سید اسلام ده‌نمکی

چند روز پیش، نشستِ چهارجانبۀ افغانستان، پاکستان، چین و ایالات متحده، به‌منظور بررسیِ چگونه‌گی برقراری صلح و پایان دادن به جنگِ پانزده‌سالۀ افغانستان، در کابل برگزار شد. شرکت‌کننده‌گان، فضای موجود در نشست را مثبت توصیف نمودند و اظهار امیدواری کردند که گفت‌وگوهای مستقیم میان کابل و طالبان تا پایان ماه فبروری آغاز می‌گردد.
کشورهای حاضر در نشست چهارجانبه، مدت‌هاست که روی ترتیب آجندای گفت‌وگوی صلح با طالبان متمر کز شده‌اند. این در حالی‌ست که طالبان در ماه‌های اخیر، حملاتِ گسترده و بی‌سابقه‌یی را علیه اهداف ملکی و نظامی به‌راه انداخته‌اند و بخش‌های زیادی از اراضی افغانستان را زیر پوششِ جنگ گرفته‌اند. به نظر صاحب‌نظران، شدت عملِ نظامی طالبان در تصرف اراضی، بیشتر به‌هدفِ امتیازگیری از دولت افغانستان برنامه‌ریزی شده است.
سال گذشته، پس از این‌که خبر مرگ ملا محمد عمر رهبر طالبان علنی شد، تلاش‌های صلح‌جویانه به بن‌بست رسید. اعلام مرگ ملا محمد عمر باعث شد که طالبان به دسته‌های موافق و مخالفِ گفت‌وگو با دولت افغانستان تقسیم شوند. خبر مرگ ملا محمد عمر، شکست گفت‌وگوهای صلح را سرعت بخشید و باعث انشعابِ این گروه و پیوستن شماری از فرماندهان طالبان به دولت اسلامی «داعش» گردید.

خواست طالبان
در گذشته، طالبان خواسته‌هایی را مانند خط خوردنِ نام این گروه از فهرستِ سیاه سازمان ملل، اعتراف رسمی به دفتر سیاسی طالبان در دوحه، آزادی زندانیان، تعدیل بعضی از ماده‌های قانون اساسی مرتبط به زنده‌گی اجتماعی، امور دینی و حقوقِ زن منحیث پیش‌شرط پیوستن به روند صلح مطرح نموده بودند. اما رییس‌جمهور افغانستان محمد اشرف‌غنی، آن را با قاطعیت رد کرد و گفت: «طالبان ناگزیرند که با عقاید گذشتۀ خود در قبال حقوق زن، آزادی‌های فردی و ارزش‌های معاصرِ اجتماعی وداع گفته و خود را به قبول حقیقت‌های شکل گرفته در جامعۀ معاصر افغانستان آماده کنند».

فرصت‌های پیش رو
به نظر تحلیل‌گران امور افغانستان، همیشه گفت‌وگو میان دولت افغانستان و طالبان به سبب زیاده‌خواهی‌های نامعقولِ این گروه به موانع برخورده و غالباً با بن‌بست مواجه شده است. اما شماری به این عقیده هستند که فرصت به ثمر نشستنِ گفت‌وگوهای صلح در حال حاضر نسبت به گذشته‌ها مساعدتر شده است. حکومت افغانستان و طالبان هر دو از ظهور داعش احساس خطر می‌کنند و اوضاع فعلیِ افغانستان این را می‌طلبد که هر دو طرف آمادۀ عدول از بعضی پیش‌شرط‌های خود باشند.
عامل دیگری که نسبت به پروسۀ صلح در میان افغان‌ها خوش‌بینی ایجاد کرده، بهبود در روابط کابل و اسلام‌آباد است. از زمان اعلان آماده‌گی‌های برای نشست چهارجانبۀ سال ۲۰۱۶ جهت بررسیِ راه‌های حل بحران افغانستان، در میان افراد نزدیک به مراکز تصمیم‌گیری دولت‌های ذی‌دخل در صلح افغانستان، زمزمۀ تحول مثبت در روابط طالبان و دولت افغانستان بالا گرفته است؛ چنان‌که دیدارِ چند ماه قبل رییس ارکان ارتش پاکستان (راحل شریف) با رییس جمهور افغانستان نیز در راستای تقریب دیدگاه میان حکومت افغانستان و طالبان برنامه‌ریزی شده بود.
نیاز حیاتی پاکستان به کنترول مرزهایش با افغانستان، عامل دیگری است که می‌تواند در موفقیت گفت‌وگوهای صلح افغانستان موثر واقع شود؛ به‌خصوص پس از گسترش فعالیت جریان‌های تروریستی و بالا رفتن میزان خشونت در مناطق مرزی این کشور با افغانستان، مقام‌های پاکستانی به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر قادر به کنترول وضعیت رقم‌خورده در این مناطق نیستند. ویژه‌گی دیگری که می‌تواند نقش پاکستان را در حل بحران افغانستان بااهمیت جلوه دهد، این است که این کشور یکی از کشورهایی‌ست که امارت اسلامی طالبان را بین سال‌های ۱۹۹۶ ۲۰۰۱ به رسمیت می‌شناخت و همیشه متهم به حمایت از طالبان و ایجاد پایگاه‌های امن در خاک خود برای فرماندهان این گروه بوده است.
به نظر می‌رسد که بازیگران منطقه‌یی دخیل در بحران افغانستان نیز به ضرورت پیش راندنِ برنامۀ صلح افغانستان پی برده‌اند. ایران علاقه‌مند کنترول مرزهای خود با افغانستان می‌باشد، قاچاق مواد مخدر و اسلحه از افغانستان به ایران، آسیب‌های زیادی به این کشور زده است؛ ورود مجدد روسیه به حیاط افغانستان از طریق ارسال کمک‌های نظامی به ارتش این کشور، موجباتِ نگرانیِ ایالات متحده را فراهم کرده است؛ امریکا بازی روسیه با کارت صلح افغانستان را برنمی‌تابد، و این نگرانی تحرکات جدید امریکا را به‌خاطر تسریع روند صلح در افغانستان شکل داده است. حضور چین در نشست چهارجانبه که نگران نفوذ افراط‌گرایی در قلمرو خویش است نیز در امر برقراری صلح در افغانستان می‌تواند مفید واقع شود.

دیدگاه حکومت افغانستان
رییس‌جمهور افغانستان اقدام به نشست و دیدارهای جداگانه با نماینده‌گان پارلمان، هیأت رهبری شوای عالی صلح و فرماندهان جهادی کرده و در مورد پیشرفت‌های حاصل‌شده در پروسۀ صلح اطلاع‌رسانی نموده است. در این دیدارها اشرف‌غنی تصریح کرده است که دولت به‌رغم این‌که نسبت به آیندۀ صلح در افغانستان امیدوار است، ولی بازهم نمی‌تواند نگرانی خود را در این زمینه پنهان کند. غنی معتقد است دولت افغانستان توانسته است شرط‌های خود را در پروسۀ صلح گره بزند. به زعم او، اتفاق روی پیش‌شرط‌های دولتِ افغانستان در خلال نشست‌های دوجانبه، سه‌جانبه و چهارجانبه با پاکستان، ایالات متحدۀ امریکا و چین صورت گرفته است.