پیشینۀ کشت کوکنار
کشت کوکنار در افغانستان سابقۀ طولانی دارد. در گذشته‌های دور حتا در زمان حاکمیتِ شاه و جمهوری داوودخان نیز در برخی از نقاط افغانستان به‌صورتِ محدود کشت می‌شد، ولی در آن‌زمان فقط برای مصارفِ داخلی بود و محصولاتِ آن نیز توسط دهقانان و یا «خوجیین»های محلی به فروش می‌رسید. بعد از کودتای ثور و سقوط برخی محلات به‌دستِ برخی تنظیم‌های جهادی که مرکزیت‌شان در پاکستان بود، به تشویقِ آی‌اس‌آی پاکستان و نیز سازمان‌های امنیتیِ غربی کشت کوکنار رونقِ بیشتر گرفت. اما در سال ۱۹۹۴ زمانی که طالبان برای اولین‌بار موجودیتِ خود را با تصرفِ سپین‌بولدک قندهار اعلام داشتند و بعدتر در ولایات هلمند و قندهار سیطرۀ خود را تأمین نمودند، کشتِ کوکنار سیر صعودی را پیمود؛ چنان‌که در سال ۱۹۹۹ در مناطق تحت تسلط طالبان، ۴۶۰۰ تن تریاک تولید گردید.

حضورِ غرب و ترویج بی‌سابقۀ کشت کوکنار
ایالات متحدۀ امریکا و متحدینِ آن زیر نامِ مبارزه با تروریسم و مواد مخدر به افغانستان لشکرکشی کردند؛ ولی حقایق و گزارش‌های منتشره از جانب ملل متحد نشان می‌دهد که تولید مواد مخدر در افغانستان پس از ورود ایالات متحده و متحدین غربی آن، سیر صعودی را پیموده و ۳۵ بار افزایش یافته است. بریتانیا که از آغاز تشکیل حکومت موقت در سال ۲۰۰۲ مسوولیتِ مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر را داشت و قطعات نظامی این کشور در ولایت هلمند (مرکز اصلی کشت کوکنار در افغانستان) جابه‌جا گردیده بود؛ نه‌تنها به نابودی یا حداقل به کاهشِ کشت کوکنار کمک نکرد، بلکه برعکس در مدت حضور آن‌ها در این ولایت، زمین‌های بیشتری تحت کشت کوکنار رفت و تولید تریاک سرسام‌آور بالا گرفت.
ارقام نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۱ (قبل از ورود نظامیان بریتانیایی به هلمند) در افغانستان صرفاً ۱۸۵ تن تریاک تولید گردیده و این رقم در سال ۲۰۰۲ به ۳۲۰۰ تن و در سال ۲۰۰۴ به ۴۶۰۰ تن رسیده و بالاخره در سال ۲۰۰۴، افغانستان ۸۷% مواد مخدر جهان را تولید کرده است. در سال ۲۰۱۴ در افغانستان ۶۴۰۰ تن تریاک تولید شده و این کشور مقام اولِ تولید مواد مخدر در جهان را کسب کرده است.
ارقام منتشرۀ ادارۀ مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، گویای این حقیقت است که در مدت حضور نیروهای بین‌المللی در افغانستان، مزارع بیشتری تحت کشت کوکنار قرار گرفته است. مثلاً در سال ۱۹۹۴ حدود ۷۱۰۰ هکتار زمین تحت کشت قرار داشت و این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۲۲۴۰۰ هکتار رسید که بیش از سه برابر ازدیاد را نشان می‌دهد.
حدود ۸۹% تریاک در مناطق جنوب، شرق و جنوب غربی افغانستان تولید می‌گردد که بر اساس ارقام منتشرۀ ملل متحد ولایات هلمند، قندهار، فراه و ننگرهار به ترتیب ولایاتی‌اند که بیشترین کشت کوکنار در این ولایات صورت می‌گیرد.

چه کسانی از کشت کوکنار سود می‌برند؟
فروش مواد مخدر بعد از تجارت سلاح و نفت، سومین منبع عایداتی بزرگِ کارتل‌های بین‌المللی محسوب می‌شود. عایدات سالانۀ مافیای بین‌المللی مواد مخدر، حدود ۳۹۰ تا۵۰۰ میلیارد دالر تخمین شده است. بر اساس تخمین‌های صندوق وجهی بین‌المللی(IMF)، سالانه از ۵۰۰ بیلیون تا ۱٫۵ تریلیون دالر از درک مواد مخدر پول‌شویی شده و وارد بانک‌های جهان می‌شود که ۲٫۵% عاید خالص کل جهان را تشکیل می‌دهد. بدین ترتیب، قاچاقچیان بین‌المللی مواد مخدر پنجمین قدرت مالی جهان را می‌سازند.
قاچاق‌برانِ افغانی سالانه ۱٫۳ تا ۱٫۵ میلیارد دالر سود برده‌اند. بر اساس ارقام منتشرۀ بانک جهانی حدود ۲٫۶ تا ۲٫۷ ملیارد دالر سالانه از مدرک مواد مخدر به بانک‌های افغانی واریز می‌گردد که۲۷% عاید ناخالص ملی (GDP) کشور را می‌سازد.
«در تجارت و قاچاق مواد مخدر نه تنها قاچاق‌بران افغانی و بین‌المللی، بلکه شبکه وسیعی از قوماندانان و تفنگ‌سالاران محلی، پولیس و قوماندانان نیروهای سرحدی، بلکه مقاماتِ ارشد دولتی در مرکز و محلات افغانستان شریک و ذی‌نفع اند.» برخی از تحلیل‌گران بین‌المللی را عقیده بر این است که ۷۰% مقامات دولتی افغانستان در تولید و قاچاق مواد مخدر سهیم‎اند.
بر اساس آمار و ارقام ارایه شده، بیشترین مفاد از کشت مواد مخدر را مافیای داخلی و بین‌المللی به جیب می‌زنند و کمترین عاید نصیبِ دهقانان می‌شود.

مبارزه با مواد مخدر یا ترویج مواد مخدر؟
از آغاز تشکیل دولت تحتِ حمایت غرب و ایالات متحده در کابل، هم دولت افغانستان و هم متحدین بین‌المللی آن، یکی از اساسی‌ترین وظایفِ خود را مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر نامیدند و به تشکیل وزارتی به نامِ وزارت مبارزه با مواد مخدر، اقدام و میلیون‌ها دالر را در این عرصه به مصرف رسانیدند.
قرار ار قام منتشره از طریق سیگار و سایر منابع امریکایی، در این مدت ایالات متحده بیش از هشت میلیارد دالر را جهت مبارزه علیه مواد مخدر به مصرف رسانیده است. منابع بریتانیایی که بیشتر مسوول مبارزه با کشت کوکنار و نیز مسوولِ تأمین امنیت در ولایت هلمند هستند، می‌گویند که در این مدت حدود ۱۰٫۷ بیلیون پوند را در این رابطه به مصرف رسانده‌اند.
اما با این‌همه مصارف و حتا مرگ هزاران سرباز افغانستانی، بریتانیایی و امریکایی، ارقام بیانگرِ این حقیقت‌اند که کشت و تولید تریاک ده‌ها بار بیشتر شده است!
دلایل فراوانی در این زمینه وجود دارد، ولی اساسی‌ترین آن‌ها قرار ذیل‌اند:
– از بین رفتنِ زیرساخت‌های اقتصادیِ کشور طی حدود چهار دهه جنگِ اعلام‌ناشده و تشنجات داخلی؛
– بی‌کاری، فقر اقتصادی و عقب‌مانده‌گی اجتماعی در میان دهقانان؛
– کم هزینه بودنِ کشت تریاک در مقایسه با سایر محصولات زراعتی؛
– به‌دست آوردن عاید بهتر از کشت کوکنار در مقایسه با سایر محصولات زراعتی؛
– تشویق و حتا تطمیع و تهدید دهقانان به کشت تریاک توسط گروه‌های مسلح محلی، تروریستان، مافیای داخلی و بین‌المللیِ دست‌اندرکارِ تجارت مواد مخدر؛
– دست داشتن ارگان‌های عالی‌رتبۀ محلی و مرکزی افغانستان در کشت و قاچاق مواد مخدر؛
– مهم‌تر از همه، نبود یک راهکار درست و ارادۀ سیاسی برای مبارزۀ جدی با کشت کوکنار و تجارت مواد مخدر توسط رهبری دولت افغانستان و حامیان بین‌المللی آن.

مواد مخدر و اعتیاد
بر اساس ارقام منتشرۀ سازمان ملل در سال گذشته حدود ۲۴۶ میلیون انسان از مواد مخدر استفاده کرده‌اند که بخش عظیمی از این افراد را معتادان تشکیل می‌دهند. در افغانستان نیز حدود دو تا دو و نیم میلیون انسان که اکثر آن‌ها را جوانان تشکیل می‌دهند، معتاد به مود مخدر شده‌اند. اگر نفوس کشور را ۳۵ میلیون فرض کنیم، حدود ۷ درصد نفوس افغانستان در این مدت معتاد به مواد مخدر شده اند. این مسأله خطرناک‌ترین بعد تولید کوکنار است که نه تنها امروز بلکه آیندۀ کشور را تهدید می‎کند. افراد معتاد نه تنها بر لشکر بی‌کاران کشور افزوده می‌شوند بلکه نیروی آماده‌یی اند برای جذب در گروه‌های تروریستی و جنایتکار.

افغانستان و جنگِ تریاک
کشت کوکنار و تولید تریاک، عامل اساسی تداوم جنگِ دو دهۀ اخیر در افغانستان است. تجربۀ جهانی از کشورهای «هلال طلایی» تا کشورهای امریکای لاتین به‌خصوص کولمبیا نشان می‌دهد: تا دولت‌ها نتوانند کشتزارهای مواد مخدر را نابود کنند، جنگ داخلی در کشورشان ختم نمی‌شود.
طالبان و گروه‌های دهشت‌افکن و مافیای داخلی و بین‌المللی، همه در تولید و تجارت مواد مخدر ذی‌نفع‌اند. اگر کشت تریاک ختم شود، سرچشمۀ حیات و تمویلِ گروپ‌های تروریستی قطع خواهد گردید. معلوم است که گروه‌های تروریستی و دهشت‌افکن در افغانستان برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود سالانه به صدها میلیون دالر ضرورت دارند، که منبع اصلی درآمد ایشان از درکِ کشت و قاچاق مواد مخدر است.
اکثر آگاهان امنیت بین‌المللی را عقیده بر آن است که فساد اداری در افغانستان ریشه در کشت و قاچاقِ مواد مخدر و در یک کلام در «اقتصاد تریاکی» افغانستان دارد. مسلماً مافیای مواد مخدر در تار و پود دولت افغانستان ریشه دوانیده و عملاً بر مراکز قدرت و ثروت حاکمیت دارد.
تروریسـم، تعصب (بنیادگرایی) و تریاک همزاد همدیگرند. با این مثلثِ شوم و مخرب (ت، ت،ت) باید هم‌زمان مبارزه صورت گیرد. آنانی که فکر می‌کنند با تروریسم و بنیادگرایی مبارزه می‌کنند ولی به ترغیب کشت تریاک و تجارت مواد مخدر نیز می‌پردازند، باید بدانند که این راه به سراب می‌انجامد.
جنگ در افغانستان ریشه در کشت تریاک و قاچاق مواد مخدر دارد. تا زمانی که منبع تمویل جنگ که همانا کشت کوکنار و تولید تریاک و هرویین است نابود نگردد، جنگ ختم نخواهد شد. اگر رهبری دولت افغانستان و متحدین بین‌المللی ایشان به‌خصوص ایالات متحده به صلح در افغانستان می‌اندیشند، بهتر است قبل از هر کار دیگری، ارادۀ سیاسی برای محو کشتزارهای کوکنار داشته باشند و برنامه‌های بدیل و عملی را در این زمینه اتخاذ نمایند.

پانوشت:
– برعکس در مناطقی که فرمانده مسعود تسلط داشت، نه تنها کشت کوکنار و بنگ ممنوع بود، بلکه هرگونه استفاده از مواد مخدر و دخانیات به شمول سگرت نیز ممنوعیت داشت.
– Afghan Opium Production Increases 35-Fold Since U.S. Invasion مراجع شود به:
http://www.breitbart.com/national-security/2015/02/10/afghan-opium-production-increases-35-fold-since-u-s-invasion/
– مراجعه شود به: International Affairs Review, Narco-Terrorism in Afghanistan: Counternarcotics and Counterinsurgency, http://www.iar-gwu.org/node/39

– نگاه کنید به: The DEplomat, The Narco-State of Afghanistan
http://thediplomat.com/2015/02/the-narco-state-of-afghanistan/
The worst Narco- State in History?
http://www.democracynow.org/2014/12/29/the_worst_narco_state_in_history
– مجید بوالوردی- بررسی تأثیرات تولید مواد مخدر بر دولت ملی افغانستان