بخش سوم/

بروس کارترز، وندی نلسون
ترجمه و تلخیص: شایسته مدنی/

برخی از معناهای متفاوت که پول به‌دست می‌آورد، به پتانسیل جهانیِ آن بسته‌گی دارد: پول در گردش است. جهتی که پول طی می‌کند و معنای اجتماعی مکان‌هایی که پول در آن‌ها در حرکت است، بر معنای پول تأثیر می‌گذارد: خود پول می‌تواند به لحاظ اخلاقی پاک یا فاسد شود. اصطلاحی مثل “پول کثیف” و موضوع “پول‌شویی” این را مطرح می‌کند که پول ممکن است در میان چنین تبادلات صدمه نبیند. این‌که آیا پول از جایی که بوده و یا به جایی که می‌رود، رنگ می‌گیرد، یک نتیجه‌گیری از پیش واقع شده نیست.
وضعیت پول می‌تواند توسط مکان شبکه‌یی که در آن جریان دارد، تحت تأثیر قرار گیرد. پول تحت تأثیر “منابع مستقیم نزدیک”، “منبع نهایی” و “جهتی که در آینده طی می‌کند”، مشخص می‌شود. وضعیت این‌که پول از کجا می‌آید و به کجا می‌رود مهم است. اولین منبع نزدیک پول را در نظر بگیرید. پول خاص از کجا می‌آید؟ اگر منبع، درگیر برخی از انواع نابسامانی، به لحاظ اجتماعی رسمی یا به لحاظ اخلاقی مشکل‌دار باشد (دزدی، فروش داروهای غیرقانونی) یا فرد را به صورت غیرقانونی درگیر کند (کلاه‌برداری، دزدی)، ممکن است پول کثیف شده و به عنوان “پول حرام” توصیف شود. البته پول قابل تعویض و متجانس بوده و به‌سختی قابل پی‌گیری است و به‌مشکل می‌توان تعیین کرد که پول از کجا آمده است. ولی اغلب منابع پولی می‌توانند پی‌گیری شوند.
معنای پول از آن‌چه ما به عنوان “منبع نهایی” می‌نامیم، مشتق می‌شود (برعکس منبع نزدیک). چه کسی یا چه چیزی پول را می‌آفریند و پخش می‌کند؟ آیا پول توسط دولت حاکم، توسط بانک خصوصی، توسط یک اجتماع محلی یا توسط یک فرد رواج یافته؟ چون پول نمادین بوده یا بازنمایی آن توسط رواج دهنده‌اش انجام می‌شود، خصوصیات آن بر این‌که چه طور دیده شود و مورد عمل قرار گیرد، تأثیر می‌گذارد. ارزش پول به مروج آن بسته‌گی دارد. پول ارتباطی با تاریخ و سیاستِ حاکم داشته است. شاهان و قانون‌گذاران صورت‌شان را روی سکه‌ها می‌گذاشتند و اغلب قانون را انحصاری می‌کردند تا پول جدید ضرب کنند. یکی از دلایکی که قانون‌گذاران حاکم علامتِ خود را بر روی پول می‌زنند این است که پول می‎تواند چونان ابزار کنترل باشد. برای مثال، حاکمان منابع را تجهیز می‌کنند و آن را به صورت مالیات و پیشکش هدایت می‌کنند. سعی می‌کنند تولیدات و فعالیت‌های اقتصادی را پی‌گیری کنند. پی‌گیری پول که با انتقال اقتصادی درگیر است، از دیده‌بانی معاملات اقتصادی ساده‌تر است. واحدهای غیردولتی هم می‌توانند مروج پول باشند. قبل از جنگ شهری، بانک‌های خصوصی پول کاغذی را رواج دادند. انواع بانک‌ها به این معناست که هر نوع پول که ارزشی دارد، به شهرت بانک مروج آن پول بسته‌گی دارد. پول می‌تواند منبع شخصی داشته باشد. چک‌های شخصی کارکردی مانند پول دارند و ارزش آن‌ها بسته‌گی به شخصی دارد که آن را می‌نویسد.
پول و عدم تبادل: محدودیت‌های جریان پول
معنای پول کارکردی است، این‌که پول کجا جریان ندارد و چرا جریان ندارد. چه فضاهای اجتماعی، فعالیت‌ها یا تبادلاتی است که از پول مستثنا است؟ چه طور جریانِ آن ممنوع می‌شود؟ داگلاس (۱۹۷۶) خاطرنشان کرد که حتا پول مدرن توسط مرزهای ملی محدود می‌شود: قدرت خرید آن توسط کشور محدود می‌شود ولی سعی برای خارج کردن آن به جای دیگر مشکلاتِ جدی به‌وجود می‌آورد. ممنوعیت “فضاهای مبادله” یک ابتذال انسان‌شناختی است که انعکاس‌دهندۀ مرزهای اجتماعی‌ست که بر تبادلات ممکن قرار دارند: عمومیت دادن همۀ اهداف پول در حوزۀ اقتصاد تبادل کارکردی ندارد.
پول مدرن ممکن است کاملاً از زمینه‌های اجتماعی یا تبادلات ناشی نشود، ولی استفاده از آن با محدودیت بالایی همراه است. بهترین مثال برای روابط پولی، تبادل هدیه است. هدیه دادن جهانی است، الگو و معنای آن از هر فرهنگ به فرهنگِ دیگر تغییر می‌کند. در جامعۀ غرب، تبادل هدیه مسأله‌یی شخصی و نوع‌دوستانه است و قابل مقایسه با تبادل کالاهای غیرشخصی نیست. تبادل هدیه بر پایۀ یک رابطۀ اجتماعی بین گیرنده و دهنده قرار دارد. یک هدیه بر یک اجبار، رابطه‌یی از بدهکاری، وضعیتی متفاوت یا حتا فرمان‌برداری استناد می‎کند.
هنجارهای ساختاری بازار پنج شکل دارند: ۱- غیرشخصی بودن؛ ۲- خودخواهانه؛ ۳- انحصاری؛ ۴- موضوع‌دار؛ و ۵ـ نمایشی. پول در جامعه به‌شدت با تبادل بازار پیوند خورده است. در بسیاری از شرایط استفاده از پول، بی‌حرمت می‌کند و روح هدیه دادن را به خطر می‌اندازد. در نتیجه، پول به عنوان هدیه نامناسب است و حتا وقتی چنین استفاده‌یی از آن می‌شود، همۀ ممنوعیت‌ها، چارچوب‌بندی، بازی‌ها و تفسیر مجدد وارد بازی می‌شود. عادات و رسوم هدیه به‌شدت بر معاملاتِ بازار تأثیر می‌گذارد. غرب معاصر، بیشتر به سمت کارهای فرهنگی رفته است، مانند اهدای خون که به عنوان یک هدیه است. خون دادن به وضعیت اهدا کننده راجع است، وضعیتی که اگر شخص خونش را بفروشد، به‌دست می‌آید. اهدای اعضا (گُرده، قلب، کبد) برای فروش نیست. ولی در ایالات متحده برخی از اجزای خون می‌تواند با پول معاوضه شود. فروش خون از حساسیت‌ها دربارۀ یک‌پارچه‌گی بدن انسان تخطی می‌کند (هم به لحاظ اخلاقی و هم فیزیکی)، مبادلۀ پلاسمای خون با پول واقعاً مسأله‌ساز است.
البته تفاوت بین هدیه و کالا به لحاظ شیء بودن بسیار کم است، ولی به لحاظ نقشی که بازی می‌کنند و این‌که چه‌طور درک می‌شوند، متفاوت هستند. اشیا می‌توانند از کالا به هدیه تبدیل شوند و برعکس. کتابی که برای هدیۀ تولد خریده می‌شود و یک امضا دارد و یا یک کارت به آن الصاق شده و قیمت آن کنده شده، شخصی می‌شود، اشیا اساساً هدیه یا کالا نیستند، وضعیتی که به آن‌ها بخشیده می‌شود، بسته‌گی به استفاده‌یی که از آن می‌شود، دارد. گرچه اشیا می‌توانند از حالت کالا به هدیه تبدیل شوند، بسیاری از هدایای مبادله شده جدا از اقتصاد پولی باقی می‌مانند. مهمانی که هدیه‌اش دعوت به شام است، مدیون می‌شود و ممکن است بعداً به صورت میزبان تلافی کند. ولی مهمانانِ با ادب هرگز تصور هم نمی‌کنند که پولی برای غذای شام پرداخت کنند. این یک دین شخصی است و سیستم امکان انتقال به دیگران را ندارد. چنین محدودیت هایی در استفاده از پول در تبادل به‌طور تغییر ناپذیر در مقولات فرهنگی بی‌زمان و غیر قابل تغییر گسترده شده است. هنجارهای تبادل رشد می‌کنند و آن‌چه ممکن است نامناسب فرض شود، بعداً ممکن است قابل قبول باشد.
در جوامعی که در آن اقتصاد پولی شده کاملاً از فضاهای اجتماعی جداست، حضور پول در تبادلات غیر پولی می‌تواند در سطح بالایی مسأله‌ساز باشد. پول به همراه خودش مقدار زیادی اخلاق می‌آورد و اعضای جامعه می‌کوشند پول را از تبادلات دور نگه دارند، ولی طبیعت مسأله‌دار پول، یک پدیدۀ جهانی نیست. پول در مدیریت و بقای پیوندهای اجتماعی قاطع بوده، ولی نقش کوچکی در جدایی یا استقلال فضای اقتصادی بازی کرده است. این‌که چه مقدار از پول در تبادلات استفاده می‌شود و چطور استفاده می‌شود، هر دو به ساختار معنایی باز می‌گردد. این‌که چطور از یک فعالیت به فعالیتِ دیگر جریان می‌یابد، پول می‌تواند خوب یا بد، مناسب یا مناسب، قانونی یا غیرقانونی باشد. با گذشت زمان به نظر می‌رسد که پول کمتر مادی می‌شود. از یک تکه فلز تا تکه کاغذهایی که نشان‌دهندۀ پول است، تا حساب‌های الکترونیک، پول به طرز فزاینده‌یی ناملموس است.