کودکان کوچه محمد را «محمد دیوانه» صدا می‌کنند. به او می‌خندند و او را ریشخند می‌کنند. محمد برای آن‌ها جواب دیگری ندارد، جز این که بگوید شما دیوانه هستید. چنین طرز برخورد با معلولان ذهنی در افغانستان عام است.
محمد، یک جوان افغان دچار معلولیت روانی است. او از آزار و اذیت کودکان و جوانان در کوچه شکایت دارد: «مرا کودکان دیوانه می‌گویند، خیلی تکلیف دارم».
مادر محمد می‌گوید که پسرش در دو سالگی دچار چنین مریضی شده است. داکتران به پدر و مادر محمد گفته اند در صورتی که پول زیاد داشته باشند، می‌توانند پسرشان را تداوی کنند.
مادر محمد می‌گوید به خاطر تکلیفی که پسرش دارد او را به مکتب نفرستاده و پولی در اختیار ندارد که پسرش را تداوی کند: «پیسه نداشتیم، او را به داکتر نبرده‌ایم. وقتی پیسه نباشد نمی‌شود».
خانواده محمد می‌گوید نمی‌خواهند برای پسرشان زن بگیرند. آن‌ها به این باورند که پسرشان قادر به تشکیل خانواده و تامین معیشت آن نیست. آنها گاهی محمد را به دلیل سروصدایی که در خانه راه می‌اندازد، از حویلی بیرون می‌کنند.
سو استفاده از بیماران روانی
به گزارش دویچه وله، همسایه‌‌ها و هم کوچگی‌های محمد از بیماری او سو استفاده کرده و از او کار می‌کشند. میرویس که هم کوچگی محمد است، می‌گوید مردم نه تنها او را تحقیر می‌کنند بلکه در بسا موارد صبح تا شام او را وادار به کارهای سنگین می‌کنند و در آخر روز برایش پول نا چیزی می‌دهند. او افزود: «بعضی‌ها سر او کار می‌کنند و در آخر روز برایش ۱۵ یا ده افغانی داده‌اند. این چشم دید خودم است». این در حالی است که یک کارگر عادی حداقل در برابر کار یک روز ۴۰۰ افغانی می‌گیرد.
اما دخترانی که معلولیت ذهنی دارند، نسبت به پسرها شرایط نگران کننده تری دارند. فرشته، دختری که معلولیت روانی دارد به این امید است که با مراجعه به شفاخانه صحت روانی، بهبود یابد.
مادر فرشته می‌گوید دخترش از کودکی به این مرض مبتلا بوده و حالا که صنف پنجم مکتب را نیز تمام کرده، تکلیفش نسبت به گذشته حادتر شده است.
مریضی فرشته زمانی شدت گرفت که همصنفانش او را دیوانه خطاب کرده و آزار و اذیت در مکتب و اجتماع را بر او بیشتر کردند. خانواده فرشته چند بار او را نزد داکتر و ملا برده و برای او دوا و تعویذ گرفته اند، اما این تلاش‌ها نتیجه‌یی در پی نداشته اند.
مادر فرشته می گوید: «پیش یک ملا بردم. ملا برایش کتاب باز کرد و گفت تعویذی می‌دهم که اعصابش آرام شود. وقتی تعویذ را دادم حالتش بدتر شد».
مادر فرشته می‌گوید با آن که دخترش خواستگار داشت، ولی به دلیل مریضی اش او را نامزاد نکرده است. او می‌گوید بودن فرشته در خانه مشکل خلق می‌کند و راضی است تا دخترش در شفاخانه بیماری‌های روانی، «مرستون» نگهداری شود.
یگانه مرکز تداوی بیماران روانی
شفاخانه صحت روانی در کابل یگانه مرکز برای تداوی بیماران روانی است. این شفاخانه حکومتی است و خدمات آن رایگان می‌باشد. در این مکان ده‌ها مریض روانی بستری هستند.
داکتر سیما یکی از داکتران معالج در این شفاخانه می‌گوید مریضانی که تکلیف خفیف و متوسط دارند تا اندازه یی قابل تداوی هستند؛ اما مریضان شدید قابل تداوی نیستند: «شکل شدید این مرض هرگز نمی توانند به مکتب بروند و شکل خفیف و متوسط با مشکل می توانند چیزی یاد بگیرند».
سیما می‌گوید حکومت و سازمان‌های غیردولتی هیچ برنامه‌یی برای تداوی اشخاص دارای عقب ماندگی ذهنی ندارد. بیماران روانی در این شفاخانه بستر نمی‌شوند و داکتران فقط شیوه‌های تداوی را به والدین این مریضان توصیه می‌کنند. در حال حاضر کسانی که دارای مریضی روانی حاد هستند از سوی اداره «سره میاشت» نگهداری می‌شوند. این اداره مریضان مرد را در هرات و مریضان زن را در کابل نگهداری می‌کند.
در همین حال، بخش حمایت از معلولان کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید حکومت و سازمان‌های غیردولتی برنامه‌ها و مراکز خاصی برای توانبخشی معلولان ذهنی ندارند.
محمد اسعد ساپی، مسوول بخش «حمایت از حقوق اشخاص دارای معلولیت» در کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می‌گوید در حال حاضر برنامه مشخصی برای توانبخشی معلولان ذهنی وجود ندارد.
او می‌گوید تلاش‌ها جریان دارد تا به معلولان ذهنی نیز مانند معلولان جسمی، معاش در نظر گرفته شود و در قانون معلولان چنین مریضانی از امتیازهای بیشتری برخوردار شوند.