شماری از رهبران و فرماندهان جهادی می‌گویند، حکومت وحدت ملی از بدو تأسیس تا کنون، قوم‌گرایی، نفاق و بحث‌های حزبی و سمتی را دامن زده و در بخش تأمین امنیت برای شهروندان نیز کوتاه آمده است.
آنان که به روز پنج‌شنبه، ۲۱ ثور در نشست مشورتی-سیاسی حزب وحدت در تالار لویه جرگه گرهم آمده بودند، وضعیت سیاسی کشور را شکننده خواندند و گفتند که اگر تنوع قومی در کشور به رسمیت شناخته نشود، بحران نه‌تنها حل نمی‌شود، بلکه پیچیده‌تر نیز خواهد شد.
به باور آنان، محمد اشرف غنی و حلقۀ دور او اشخاص تک‌محور هستند و به مشوره و دیدگاه احزاب و سایر گروه‌های سیاسی توجه نمی‌کنند.
جنگ نیابتی قدرت‌ها
محمد کریم خلیلی، رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان در این نشست از ادامۀ جنگ در کشور ابراز نگرانی کرده گفت: تداوم جنگ در افغانستان کشور را به سوی جنگ نیابتی می‌کشاند.
آقای خلیلی افزود: «نگذاریم افغانستان به عرصۀ جنگ‌های نیابتی و رقابتی کشورهای منطقه و جهان تبدیل شود. نگذاریم افغانستان به سوریه دیگر و کشورهای خاورمیانه دیگر تبدیل شود.»
او از ‌احزاب سیاسی و رهبران جهادی خواست که با ایجاد گفت‌وگوهای صلح و هم‌دیگرپذیری، نگذارند افغانستان میدان رقابت “بیگانه‌گان” شده و به سوریۀ دوم مبدل شود.
معاون پیشین ریاست‌جمهوری برای رسیدن به صلح و پایان جنگ در کشور، به وحدت میان اقوام و مذاهب مختلف تأکید کرد و افزود که برای تأمین وحدت، باید عدالت در همه عرصه‌ها، بازسازی و انکشاف و حضور مردم در ادارات کشور تأمین شود.
از سویی هم، محمد عمر داودزی، عضو ارشد شورای حراست و ثبات، در مورد افزایش شمار سربازان امریکایی در افغانستان گفت: “امریکا شریک بزرگ افغانستان است، اما ما متکی به کمک‌های این کشور شده‌ایم، آنان عساکرشان را دوباره افزایش می‌دهند و به فرماندهان‌شان صلاحیت کامل داده می‌شود که اگر عسکرشان در خطر باشد، همان منطقه را بمب باران کنند و این کار جنگ در افغانستان را به درازا می‌کشاند.”
در عین حال، کریم امین، نمایندۀ حزب اسلامی در این نشست بر دست یافتن به صلح پایدار در کشور تأکید کرده و خطاب به گروه تحریک طالبان بیان کرد: “ما هر خواست مشروع طالبان را می‌پذیریم، اما به دست آوردن قدرت از طریق زور قابل قبول مردم افغانستان نیست”.
به گفتۀ نمایندۀ گلیدین حکمتیار، تا زمانی که گروه طالبان دیدگاه تکفیری نسبت به مردم افغانستان را کنار نگذارند، هر نوع تلاش برای دست‌یابی به صلح بی‌نتیجه خواهد ماند.
حکومت قومی و تک محور
رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان در قسمتی از سخنانش بیان داشت که ایجاد هماهنگی سیاسی میان احزاب و رهبران جهادی، مخالفت با حکومت نبوده و نباید به تلاشی برای تخریب حکومت تعبیر شود، زیرا آغاز این‌گونه گفت‌وگوها و هماهنگی‌ها، حکومت را متوجه پدیده‌های منفی که در درون حکومت ایجاد شده خواهد کرد.
همزمان با این، صبغت‌الله مجددی، رهبر حزب نجات ملی در این نشست خطاب به محمد اشرف غنی گفت: “کسانی که تو را به تخت نشاندند، تو را از تخت کنار هم زده می‌توانند، اما ما این را نمی‌خواهیم. ما می‌خواهیم اصلاحات عمیق و حقیقی به میان آید.”
آقای مجددی با بیان این‌که اشرف غنی فردِ و حواریونش تک‌رو هستند و به مشوره‌های بزرگان و سران جهادی توجهی نمی‌کند، افزود: “وضعیت افغانستان اکنون بسیار خراب است و همه مردم از ادامۀ این وضعیت نگران هستند. خداوند رییس‌ حکومت وحدت ملی را هدایت کند. سبب نود درصد کامیابی‌اش من بودم. گفته بود که اگر پایم را کج گذاشتم، زبانِ تیزم من را راست می‌کند. امروز درک ندارد(اشرف غنی). او گپ‌ها را فراموش کرده.”
در عین حال، محمد یونس قانونی، معاون پیشین ریاست‌جمهوری و از رهبران جهادی در این نشست بیان داشت که احترام به تکثرِ قومی و اجتماعی در جامعۀ افغانستان، از ضروریات مهم است، زیرا از گذشته تجربه شده که رویکرد قوم‌گرایی نتیجۀ‎ مطلوب برای کشور ما نداشته است.
آقای قانونی افزود که افغانستان به یک بحران بزرگ روبه‌رو است و تا زمانی که تنوع‌پذیری و کثرت‌گرایی در کشور شکل نگیرد، عبور از این بحران نا ممکن خواهد بود.
معاون پیشین ریاست‌جمهوری بیان داشت: “حل معضل افغانستان بدون اتکا بر مبانی فکری، عقلانی و کاربرد تیوری‌های کاربردی متناسب با شرایط افغانستان، ممکن نیست و باید تکثر قومی و مذهبی به عنوان یک اصل پذیرفته شود و تلاش‌ها برای کثرت‌گرایی شدت یابد.”
این رهبر جهادی در قسمتی از سخنانش، ناامنی، وضعیت نامناسب اقتصادی و عدم ثبات سیاسی را از نگرانی‌های عمدۀ مردم دانست و افزود: افغانستان متشکل از اقوام و مذهب‌های مختلف است و نادیده گرفتنِ حتا یک قوم و یا پیرو یکی از مذاهب، نه‌تنها مشکلات را حل نمی‌کند، بلکه افغانستان را به انحطاط و شکست سوق خواهد داد.
آقای قانونی گفت که هرچند تنوعات قومی، نژادی و مذهبی  در کنفرانس «بن» به عنوان یک اصل پذیرفته شد، اما این اصل در افغانستان رعایت نشده است. او گفت: “گذشته قابل تغییر نیست و اشتباهات گذشته باید تحلیل و تفسیر شود. یادآوری از اشتباهات گذشته نه‌تنها در حل بحران افغانستان کمک نمی‌کند، بلکه ریشه‌های این بحران را قوی‌تر می‌کند و مردم افغانستان با عبرت از آن باید زمینه‌های ثبات و امنیت دایمی را فراهم کند.”
آقای قانونی هم‌چنان اظهار داشت: باید این تنوع‌ها پذیرفته شود و یگانه راه بیرون رفت از بحران موجود پذیرفتن “کثرت‌گرایی” است و پذیرفتن کثرت‌گرایی نیز به تنهایی کافی نیست و باید عدالت بین تمام گروه‌ها در تمام عرصه‌ها تضمین شود.
در همین حال، حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین کشور نیز با آنکه از موجودیت مشکلات در کشور سخن می‌زد، اما گفت: “مشکلات امروز به هیج عنوانی به معنای این نیست که فردا ما نخواهیم بود، به اطمینان کامل می‌گویم که فردای کشور ما فردای با سعادت و با ترقی و ایستاده‌گی است”.
هم‌زمان با این، محمد عمر داودزی، عضو ارشد شورای حراست و ثبات، از دولت امریکا خواست که “جلو تک‌روی‌های حکومت وحدت ملی” که سبب بحرانی شدن وضعیت افغانستان شده است را در تجدید نظر بر استراتیژی تازۀ خود در نظر بگیرد.
به باور آقای داودزی، ظاهراً ادامۀ کار حکومت وحدت ملی یکی از عواملی است که در تشدید بحران‌ها در کشور نقش داشته است.
آقای داوودزی برا این باور است که خارجی‌ها در افغانستان به اختلافات دامن می‌زنند و مردم افغانستان باید در برابر این توطیه‌ها همدیگرپذیر باشند تا راه‌حلی برای نجات از بحران پیدا شود.
آقای داوودزی افزود که حکومت وحدت ملی با بزرگان سیاسی مردم مشوره نمی‎کند، از همین رو، نمی‌توانند به صلح پایدار دست یابیم.
رهبران جهادی و مقام‌های پیشین حکومتی در حالی بر ایجاد گفتمان و اجماع سیاسی در کشور تأکید می‌کنند که شماری از آنان از تصمیم‌گیری‌های محمد اشرف غنی و آنچه که آنان، آن را تک‌روی‌های رییس حکومت می‌دانند، همواره به شدت انتقاد کرده‌اند.
از سویی هم، افغانستان کشور چند قومی  با گرایش‌های فکری و مذهبی گوناگون است که همواره این موضوع در رژیم‌های مختلف، مانع جدی ثباتی و استقرار نظام‌ها بوده است و از گذشته‌ها تا کنون، قومیت، زبان و نژاد در مناسبات سیاسی و اجتماعی جامعۀ افغانستان، از نقش تعین کننده برخوردار بوده است.