بخش دوم/

◄-۱ اندیشۀ سیاسی مسعود
پژوهش‌گران و سیاست‌ورزان، باورهای سیاسیِ شخصیت‌ها را با معیارهای سیاسی معاصر و ارزش‌های دموکراسی توزین می‌نمایند؛ این‌که: باور شخصیت‌ها پیرامون این ارزش‌ها چیست و ارزش‌هایی چون: انتخابات، آزادی احزاب، جامعۀ مدنی، آزادی بیان، پلورالیسم، تجزیۀ قوا، حاکمیت قانون، حقوق بشر، حکومتِ خودگردان و تقسیم قدرت را چگونه می‌نگرند و نگاه‌شان در زمینۀ این ارزش‌ها و باورهای سیاسیِ مسلط زمان چیست.
دیدگاه‌های احمدشاه مسعود را در این زمینه‌ها به شناسایی می‌گیریم. به یاد داشته باشیم که شهید مسعود دیدگاه‌های خود را در این زمینه‌ها، زمانی ابراز نموده است که فراوان افرادِ امروزی با این مفاهیم آشنا نبودند. اصلاً این ارزش‌ها در جامعه ناشناخته و یا کم‌آشنا بود. حتا شماری از منادیانِ امروزینِ این ارزش‌ها، در آن‌زمان در خط مقابلِ این ارزش‌ها قرار داشتند.
◄ خطوط روشنِ سیاسی در مخالفت با طالبان
در بررسی اختلاف خود با طالبان، مسعود می‌گوید:
ما به انتخابات معتقد هستیم. بیا برویم طرف انتخابات. طالبان به انتخابات هیچ نوع باوری ندارند.
ما به حقوق بشر پای بندیم و طالبان به حقوق بشر باور ندارند.
ما مخالفِ هر نوع افراط و تفریط هستیم. بهترین چیز را ولو در مسایل اسلامی، میانه‌روی می‌دانیم. درحالی‌که طالبان افراطی اند.
ما نمی‌خواهیم کشور ما مرکز تروریست‌ها باشد. هرکس جهاد می‌کند، برود به کشور خود. طالبان کشور را مرکز ترور ساخته‌اند.
ما مخالف تولید، زرع و تجارتِ مواد مخدر هستیم و این را حرام می‌دانیم. (امید، صص ۴۷۴، ۷۹)
◄ مسعود و دموکراسی
– ما یک رژیم اسلامی می‌خواهیم. در سیستم اسلامی، آزادی، برای مردم محفوظ است. بازار آزاد را اسلام به رسمیت شناخته. اصلاً در این قسمت مشکلی وجود ندارد. (مرد استوار، ص ۲۵۰)
– بارها گفتم که ما سرِ ملتِ خود، سرِ مردمِ خود کاملاً باور داریم. در هر مجلسی که نماینده‌گان واقعی ملت بیایند سرِ هر کسی به توافق برسند، ما هیچ مشکلی نداریم و از او همۀ مردمِ ما و همۀ ما اطاعت خواهیم کرد. (مسعود فراتر از مرزها، ص ۱۰۶)
◄ دموکراسی و تطبیق عاقلانه
ما به تطبیق تدریجی تغییر معتقد هستیم. اول باید مردم به این مفکوره جلب گردند و به دموکواسی باور پیدا کنند. تطبیق تغییر باید قدم به قدم ولی به‌صورتِ متداوم در عمل پیاده گردد. (امید، صص ۵۰،۳،۴)
◄ مسعود و اعتدال
من گرویده و معتقد به یک اسلام با اعتدال، با سنجش و راستین هستم که به عنعنات افغانیِ خود احترام داشته، تجدد و اساس پدیده‌های نوینِ عصرجدید را به آغوشِ باز پذیرا می‌باشم. (مرد استوار، ص ۴۷۰)
◄ اسلام مبنای وحدت ماست
رمز وحدتِ ما اسلام است. در افغانستان اقوام مختلف زنده‌گی می‌کنند. در گذشته هم فقط اسلام بوده که این اقوام را مانند یک حلقۀ زنجیر با هم وصل می‌کرد و امروز هم اسلام این اقوام را دور هم نگه می‌دارد. (مرد استوار، ص ۱۹۵)
◄ باور ملی
– مسالۀ ملیت‌های مختلف، یک مفکورۀ بیگانه است. در افغانستان دو اصل وجود دارد: اولاً الحمدالله همه مسلمان هستیم، بهتر است به دور آن جمع شویم. دوم همه از افغانستان هستیم؛ چه هزاره، پشتون، ازبک. (احمدشاه مسعود شهید، ص ۲۴)
– یکی از مسایلی که امروز جداً سرِ آن توجه داریم، این‌که دوباره در داخل افغانستان برویم طرفِ یک وحدت ملی. بیایید مشترکاً در برابر تجاوز ایستاده شویم. در آینده هم حکومتِ مشترکی داشته باشیم.
– در ارتباط با قوم‌گرایی هم وظیفۀ ماست و هم وظیفۀ عامِ روشن‌فکران و تحصیل‌کرده‌ها که خودشان قدم بردارند. مردم افغانستان در سطح پایین بینِ خود مشکل ندارند. متأسفانه این مشکل از طرفِ یک تعداد روشن‌فکران ایجاد شده است. (مسعود شهید، ص ۳۵۴)
◄ مسعود و صلح
– خطاب به چکری که گفت: جنگ راه حل نیست.
مسعود: به خدا قسم طرف‌دار جنگ نیستم و نمی‌خواهم یک شخص به ناحق از بین برود، اولادش یتیم شود. نمی‌خواهم خشتی از یک دیوار کم شود و خانه‌یی ویران گردد.
همۀ جدوجهدم به‌خاطر استقرار صلح و آرامش مردم، وحدت ملی و تمامیت ارضی کشور است. جنگ به‌خاطر صلح است، نه به‌خاطر جنگ. (احمدشاه مسعود شهید صلح، ص ۵۴۳)
– ما خواستار ایجاد سیستمی می‌باشیم که هم بتوانیم با خودمان زنده‌گی نماییم و هم با جهان. (مسعود فراتر از مرزها، ص ۴)
– برای پسرتان کدام شغل را در نظردارید؟ دیپلمات بهتر است.
نظامی بودن شما و فامیل‌تان حیف نمی‌شود؟
بگذار حیف باشد، در عوض صلح در افغانستان استقرار می‌یابد. مردمِ ما می‌خواهند یک زنده‌گی انسانی داشته باشند. (احمدشاه مسعود شهید، ص ۲۲۷)
◄ صـلح
– برای من این مهم نیست که قدرت را من در دست بگیرم و یا کس دیگر، تلاشِ ما همین است که صلح پایدار به‌وجود بیاید. (احمدشاه مسعود شهید صلح، ص ۶۱۳)
– به طالبان که قصد حمله به کابل را داشتند، گفتم: بهتر است به داوری خدا و رسولِ او مراجعه کنم تا ببینم چه کار کنیم که مورد قبول ملت افغانستان باشد. من خواستۀ ملت را می‌پذیرم ولی هرگز تسلیم زور نمی‌شوم. (مرد استوار، ص ۴۵۰)
◄ حقوق بشر
در پاسخ حکمتیار که از حمله به کابل سخن داشت، می‌گوید: همین حالا می‌گویم شدیداً درگیری می‌شود و شاید جنگی صورت گیرد که خونِ صدها مسلمان بریزد. من همین حالا می‌گویم که فردا پیش خدا مأخوذ نیستم و نزد ملتِ مسلمان و مجاهد افغانستان هم مأخوذ نخواهیم بود. (مرد استوار، ص ۲۷۰)
◄ حقوق زن
– زنان نیمی از پیکر جامعۀ بشری هستند، در جامعۀ مدنی حق و حقوقی دارند. خیلی خاطره از زنان فداکار به خاطر دارم که در شرایط سخت زیر بمباران به ما نان می‌پختند. ما مخالفِ بازگشایی مکاتب دخترانه نیستیم. (مرد استوار، ص۱۸)
– پیش ما زن و مرد هر دو از نقطۀ انسانی ارزشِ برابر دارند، هیچ یکی را بر دیگری برتری نیست. در آینده زن‌ها می‌توانند تحصیل کنند، در کارهای اجتماعی سهم بگیرند، در انتخابات آینده و در تعیین نوع رژیم رأی بدهند و یا که خود را کاندید بکنند. (امید، صص ۴۷۲، ۹)
– زنان کشور ما در دوران جهاد دوشادوشِ ما در صحنه ایستاده بودند، فداکاری‌ها کردند. (مرد استوار، ص ۹۷)
– از نظر اسلام، اشتراک زنان در انتخابات ممنوع نمی‌باشد. ما هم از آن پیروی نموده، مخالفِ آن نمی‌باشیم. (مرد استوار، ص ۲۵۲)
◄ مواد مخدر
کشت مخدرات و استفاده از آن، از نظر اسلام حرام است. در مناطق ما نه‌تنها تریاک نیست، سگرت کشیدن را هم ممنوع قرار داده‌ایم.
◄ مسعود و اسیران
– حقوقی را که اسیران داشتند، دقیقاً مراعات کردیم. (مرد استوار، ص ۲۶۸)
– وارینکوف جنرال روسی که علیه شما جنگیده بود، گفته: اگر شما را ملاقات کند، به دار بیاویزد.
مسعود: اگر وارنیکوف نزد من اسیر می‌بود، آسیبی به او نمی‌رسید. شمار زیاد از افسران حتا جنرالان شوروی نزد ما اسیر بود، با همۀ مشکلات کوشیدیم رفتار ما بشردوستانه باشد. (مرد استوار، ص ۳۸۶)
– یک نفر اسیر را نکشته‌ام نه به امر و نه به مرمی، نه روس و نه غیر روس را. (مرد استوار، ص ۳۸۹)