«یونس، آوازخوان خوش‌صدای کشور درگذشت»، خبری که در دو روز پسین، جامعۀ فرهنگی افغانستان را سخت اندوه‌گین ساخت. محمدیونس با آنکه کم خواند، اما آهنگ‌های زیبایی را اجرا کرد و روش کارش در موسیقی آماتور افغانستان ویژه ماند.
مرحوم محمدیونس از جمع نخستین گروه آوازخوانان آماتور افغانستان بود. آوازخوانان آماتور، موسیقی را عام ساختند و کار در بخش موسیقی که پیش از آن، خاص متولان و درباریان به شمار می‌رفت را برای جمعی مردم اجرا کردند و نفس تازه به موسیقیِ افغانستان بخشیدند.
پژوهش‌گران، موسیقی افغانستان را دارای سبک‌ها و شیوه‌های گوناگون گفته اند. در این میان، نزدیک به شش دهه پیش از امروز استادان و هنرمندان موسیقی افغانستان دست به ایجاد ارکستر آماتور زده و موسیقی افغانستان را متحول کردند. محمد یونس یکی از نخستین کسانی بود که شامل این گروه شد و با کارهای ویژه، صدایش را ماندگار ساخت.
پیرامون زیست‌گاه محمدیونس در تارنمای ویکیپدیا آمده است که یونس دوران ابتدایی تحصیل خود را در مکتب امانی در کابل گذراند و سپس برای تحصیل در رشتهٔ زمین‌شناسی، راهی مسکو شد. یونس مدتی در کشور پاکستان زنده‌گی می‌کرد و سپس به همراه خانواده به استرالیا مهاجرت کرد و ۱۷ سال پایانی زنده‌گی‌اش را در شهر ملبورن این کشور گذراند.
مرحوم یونس آوازخوانی را از ۸ ساله‌گی آغاز کرد و در دههٔ ۵۰ خورشیدی به طور حرفه‌یی در رادیو افغانستان به اجرا پرداخت. یونس در حدود ۲۰۰ ترانه در رادیو و ۳۰ ترانه در تلویزیون افغانستان اجرا و ضبط کرد. او چهار آلبوم از ترانه‌های خود را نیز به بازار موسیقی عرضه کرد. آخرین آلبومش، «یادگار» نام دارد که در استرالیا منتشر شد و آهنگ‌سازی آن را خلیل گداز به عهده داشته است.
بخش اصلی و متفاوت کارهای محمدیونس به تناسب دیگر هم‌دوره‌هایش، عاشقانه‌خوانی‌های او است. می‌گویند در انتخاب شعر دقت بیشتر داشت و خود از شاعرانی که با آنان آشنایی می‌داشت، شعر می‌خواست و بهترین شعرها را برای اجرا انتخاب می‌کرد. کسانی که کارهای مرحوم یونس را با جدیت و دقت پیگیری کرده اند، به این باور اند که او روزگاری تنها کمپوزهای هندی را دوباره‌خوانی می‌کرد، اما از بس خوب می‌خواند، دوباره‌خوانی‌هایش نیز مخاطبان خودش را پیدا می‌کرد و چه بسا این اجراها خاطرات چند نسل شهروندان افغانستان را با خود دارند.
محمد یونس در سال‌های اخیر چند بار به افغانستان آمد و در این رفت‌وآمد، بخشی از آهنگ‌هایش را تصویری ساخت. برخی از این آهنگ‌ها دوباره‌خوانی ترانه‌های قدیمی او بودند و برخی هم از کارهای تازه‌اش که این‌همه، در آرشیف رادیو و تلویزیون دولتی افغانستان ثبت شدند.
سال‌های مهاجرت مرحوم یونس همراه شد با کم‌کاری‌ها او. به گفتۀ خودش، شرایط نامساعد محیط مهاجرت نگذاشت تا یونس بیشتر کار کند. مرحوم یونس در این مدت کمتر کنسرت برگزار کرد و رسانه‌ها هم زیاد به سراغ او رفتند، اما آهنگ‌هایش در میان علاقه‌مندانش دست‌به‌دست می‌شد، بازدیدِ درصدی زیادی از مخاطبان آهنگ‌هایش در شبکۀ اجتماعی یوتیوب، می‌تواند دالی بر این گفته باشد.
او در یکی از گفت‌وگوهایش با آقای فضل‌الرحیم رحیم که متن آن در تارنمایی آریایی نشر شده است، پیرامون زنده‌گی و انگیزه‌اش برای پیگیری آوازخوانی سخن زده است. او در پاسخ به این پرسش که چه چیزی و یا چه انگیزه‌یی سبب شد تا سراغ موسیقی را بگیرید؟ گفته بود: موسیقی عشق من است، برای عاشق شدن به هیچ انگیزه‌یی ضرورت نیست. موسیقی آن جذبه و قدرتی است که از انسان گرفته تا حیوان و نبات، بالای همه تأثیر روان‌بخش دارد. در قدم اول، موسیقی خودش مرا به سوی خود کشانید و در قدم دوم، استعدادم مرا یاری کرده تا این راه را بپیمایم‌.
مرحوم یونس راه‌یافتنش به خیابان‌های اصلی و مسلکی موسیقی و استاددانش در این بخش را چنین معرفی می‌کند: اشتراک در کنسرت‌های مکتب و تشویق استادان مکتب، خانواده و دوستان مرا وادار ساخت تا افتخار شاگردی استاد جاویدان سرتاج موسیقی استاد محمد حسین سرآهنگ، دیش پندی و پروفیسور چترجی را در مراحل مختلف حاصل و با اساسات موسیقی آشنایی پیدا کنم.
او در جریان فعالیت‌های پویای آوازخوانی‌اش کارهای از مسحور جمال، کبیر هویدا، فضل احمد نینواز، احمد ظاهر، نیساز و شادکام را اجرا کرده است. بخش دیگری از کارهایش را خود کمپوز ساخته بود. او معروف‌ترین آهنگ‌هایش را خود کمپوز کرده است. «هر خوشی بهر تو مدعای من است»، «گذشتم زیاری گذشتم ز زاری»، «بیا ای نگارم دمی در کنارم»، «بینمت هر جا روم چون سایۀ دنبال خود»، «یار، یار، یارم، یار دلشکارم» و «تو چون موج سرگشته و پرُ تلاطم»، از این شمار اند.
او در سال‌های اخیر با بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد که به روز شنبۀ، ۹ جدی در شهر ملبورن استرالیا درگذشت و دیروز در همین شهر به خاک سپرده شد. درگذشت محمدیونس با پیام‌های تسلیت و خاطراتی از بهترین آهنگ‌های او همراه شد. وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان درگذشت او را ضایعۀ بزرگ خوانده و همکارانش خاطراتی از مرحوم یونس را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشتند.
این یادداشت را با نقل متن شعر آهنگ معروف مرحوم یونس به پایان می‌برم که بربنیاد همین آهنگ، امسال موسیقی افغانستان «بی‌بهار» شد.

من امسال، بی‌او، بهاری ندارم
نوازش‌گری، غم‌‌‌گساری ندارم
من امسال بی‌آن گلستان خندان
به جز گریۀ تلخ، کاری ندارم
چرا آخر آن تاج گل بی‌‌‌وفا شد
چرا جز غمش، غم‌‌‌گساری ندارم
چرا از آن‌همه دوست‌دارانِ دیرین
به جز درد و غم، دوست‌‌‌داری ندارم
سرود امیدی به گوشم نمی‌‌‌پیچید
سلامی و پیامی ز یاری ندارم
دگر دلستانی نشانم نگیرد
دگر با نگاری، قراری ندارم
دگر برگ‌‌‌ریز درخت جوانی است
دگر من خزانم، بهاری ندارم