بخش یازدهم و پایانی/

دیدگاه ما این است که با نوسازی تعریف حنفی فقه، به توانایی‌های کلان می‌رسیم. همان‌گونه که در غرب «Science» به علوم انسانی و طبیعی با دیدگاه این‌جهانی یا سکولار و دین‌گریز اطلاق می‌گردد؛ در تمدن اسلامی، «فقه» به تمام علومِ برآمده از خرد اسلامی، علوم انسانی و علوم طبیعی با دیدگاه این‌جهانی و آن‌جهانی، دنیامدار و آخرت‌مدار اطلاق می‌گردد و توانایی گفت‌وگو و همچنان بهره‌گیری از تجربیات مثبتِ تمدن‌های دیگر را می-یابد. صد‌ها مفهومِ دیگر را این‌گونه می‌توان بازسازی و نوسازی نمود.
دو. نوسازی در رو‌ش‌شناسی: روش‌شناسی مدرسی به عنوان نمونه: روش اجتهادی کلاسیکِ فقه است که از منابع اصلی استنباط می‌گردد. در نوسازی روش‌شناسی،‌ در فقه الإجتماع می‌شود از روش‌های تفکر جامعه‌شناسی برای نوسازی فقه استفاده نمود. در فقه سیاسی‌ از روش‌شناسی فلسفۀ سیاسی و علوم سیاسی بهره باید برد. به عنوان نمونه، پرسش‌های اساسی فلسفۀ سیاسی را طرح کرده و پاسخ آن را از قرآن و سنت و خرد و رأی حنفی بجوییم.
سه. نوسازی در قالب: در گذشته فقط در قالب عبادات و معاملات فقه حنفی تدوین شده بود. امروزه از فقه تمدنی کلامی جدید، فقه تمدنی سیاسی، فقه تمدنی اجتماعی، فقه تمدنی اقتصادی، فقه تمدنی محیط زیست، فقه تمدنی حقوقی، فقه تمدنی اخلاقی می‌توان سخن زد که کاملاً فورم و قالب جدید ایجاد می‌شود.
چهار. نوسازی در محتوا: پاسخ‌گویی به پرسش‌های جدید سیاسی، جامعه‌شناسی و حقوقی و پزشکی و هنری و اخلاقی و… خود به خود محتوای جدید ایجاد می‌کند.
پنج. نوسازی در نظام‌مند‌سازی: زمانی که بخواهیم پرسش‌های انسانِ قدیم و انسان جدیدِ حنفی را در قالب نظام‌ها ارایه کنیم و پاسخ آن ‌را از فقه حنفی بجوییم، نوسازی در نظام‌مند‌سازی به‌وجود می‌آید. مانند: نظام دین‌ورزی، نظام فرد، نظام زن، نظام خانواده، نظام اجتماع، نظام اقتصاد، نظام قضاء، نظام سیاست و…

پیـامد
به عنوان نتیجه‌گیری مکتب حنفیان جدید، مدرسه الحنفیون الجدد، New Hanafism School چیست؟
مکتب حنفیان جدید عبارت است از:
۱٫ کارگروه مدرسی – دانشگاهی است که با هدف بازسازی و نوسازی میراث گستردۀ حنفی کار می‌کند.
۲٫ مکتب فکری است که از مجموع دانشمندان انسان حنفی جدید پدید آمده، با تکیه بر میراث گستردۀ حنفی به تولید دانش می‌پردازد.
۳٫ مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی حنفی «الله واحد فعال لمایرید» از مفهوم خدا جهان‌بینی جدید تولید می‌کند.
۴٫ مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی حنفی «انسان فاعل مختار» و اصل فقهی حنفی «انسان محق و مکلف» از انسان تفسیر جدید ارایه می‌کند.
۵٫ مکتب فکری است که با توجه به اصل کلامی «تسخیر عالمین برای انسان» و اصل «إنا لله و إنا ألیه راجعون» تفسیر جدید از رابطۀ انسان با جهان و خدا ارایه می‌کند.
۱٫ مکتب فکری است که با:
الف. تکیه بر اصول و منابع حنفی مانند قرآن کریم، سنت نبوی، اجماع و قیاس (رأی)؛
ب. تکیه بر روش‌شناسی اجتهادی حنفیت؛
ج. تکیه بر میراث بازسازی میراث گستردۀ حنفیت؛
د. حفظ ثابتات و میراث سنتی حنفی و نوسازی زبان ادبی و فورم این میراث؛
هـ.. به ایجاد فقه تمدنی با فرم و محتوای جدید در گفت‌وگو با علوم انسانی می‌پردازد؛
د. پدید آوردن سبک جدید زنده‌گی اسلامی که با دیگر سبک‌های زنده‌گی گفت‌وگو کند، به‌ویژه با سبک زنده‌گی غربی و توانایی پایداری و مقاومت در برابر تهاجم دیگر سبک‌های زنده‌گی را داشته باشد و از طریق فقه تمدنی به‌دست آید.
۲٫ مکتب سنتی است چون بر سنت و میراث حنفی تکیه می‌کند.
۳٫ مکتب مدرن است چون می‌خواهد به تولید فکر و فقه جدید زیر عنوان فقه تمدنی با فورم و محتوای جدید دست بزند.
۴٫ مکتب عرفانی تصوفی است چون قصد دارد به بازسازی عرفان و تصوف حوزۀ حنفیت مانند نقشبندیه و مولویه و… برای پیدا کردن پشتوانۀ روحی به انسان حنفی در صورت‌بندی عرفان روشن‌فکرانه مانند اقبال لاهوری دست یازد.
۵٫ مکتب روشن‌فکری دین‌مدار است، چون با خرد اسلامی حنفی به نقد «وضعیت موجود» و طرح «وضعیت مطلوب» می‌پردازد.
۶٫ مکتب فکری با گفتمان تمدنی است که می‌خواهد:
الف: با گفتمان‌های درون‌تمدنی اسلامی مانند سلفیت،‌ تشیع، نواعتزال و… به گفت‌وگو می‌نشیند و احیاناً به مقاومت می‌پردازد؛
ب: با گفتمان‌های برون‌تمدنی: مانند غرب (اومانیسم، اندویدوالیسم، لیبرالیسم، کاپیتالیسم، پلورالیسم، دموکراسی و…) به گفت‌وگو می‌نشیند و در برابر تهاجم آن‌ها به مقاومت می‌پردازد.
۷٫ مکتب علمی است که قصد تولید دانش‌های جدید زیر عنوان فقه تمدنی در گفت‌وگو با علوم انسانی جدید مانند فلسفه‌های جدید، جامعه-شناسی، علوم سیاسی، علوم تربیتی، علوم حقوقی، روان‌شناسی و… دارد.
۸٫ مکتب حنفیان جدید، مکتبی رسالت‌مند است که در یک کلمه سه رسالتِ زیر را با خود حمل می‌کند:
الف. معرفی دین اسلام از طریق روش‌شناسی اجتهادی حنفی به عنوان یک دین تمدن‌آفرین؛
ب. عبور جامعه از وضعیت قبیله‌یی از طریق سبک جدید زنده‌گی اسلامی به وضعیت مدنی؛
ج. گفت‌وگو با غرب انسانی و مقاومت در برابر غرب استعماری به منظور جلوگیری از غربی‌شدن جامعه.
منابع
۱٫ القرآن الکریم
۲٫ ابن زنجویه، أبو أحمد حمید بن مخلد الخراسانی (۱۴۰۶ هـ – ۱۹۸۶ م). الأموال لابن زنجویه. تحقیق الدکتور: شاکر ذیب فیاض. السعودیه: مرکز الملک فیصل للبحوث والدراسات الإسلامیه. الطبعه: الأولى. عدد الأجزاء: ۱٫
۳٫ الأزهری، محمد بن أحمد (۲۰۰۱م). تهذیب اللغه. المحقق: محمد عوض مرعب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. الطبعه: الأولى. عدد الأجزاء: ۸٫
۴٫ الأصبهانی، أبو نعیم أحمد بن عبد الله (۱۳۹۴هـ – ۱۹۷۴م). حلیه الأولیاء وطبقات الأصفیاء. بیروت: دار الکتاب العربی – عدد الأجزاء: ۱۰٫
۵٫ البغوی، أبو محمد الحسین بن مسعود (۱۴۰۳هـ – ۱۹۸۳م). شرح السنه. تحقیق: شعیب الأرنؤوط-محمد زهیر الشاویش. بیروت: المکتب الإسلامی. الطبعه: الثانیه. عدد الأجزاء: ۱۵٫
۶٫ أبو داود السِّجِسْتانی، سلیمان بن الأشعث (بیتا). سنن أبی داود. المحقق: محمد محیی الدین عبد الحمید. بیروت: المکتبه العصریه. عدد الأجزاء: ۴
۷٫ أبو محمد عبد الله بن عبد الرحمن بن الفضل بن بَهرام بن عبد الصمد الدارمی، التمیمی السمرقندی (المتوفى: ۲۵۵هـ)
۸٫ الدارمی السمرقندی، أبو محمد عبد الله بن عبد الرحمن (۱۴۱۲ هـ – ۲۰۰۰ م). مسند الدارمی المعروف بـ (سنن الدارمی). تحقیق: حسین سلیم أسد الدارانی. المملکه العربیه السعودیه : دار المغنی للنشر والتوزیع. عدد الأجزاء: .
۹٫ الحاکم النیسابوری، محمد بن عبد الله ( ۱۴۱۱ – ۱۹۹۰). المستدرک على الصحیحین. تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا. الناشر: بیروت: دار الکتب العلمیه . الطبعه: الأولى. عدد الأجزاء: ۴ .
۱۰٫ الزمخشری جار الله، أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد (۱۴۱۹ هـ – ۱۹۹۸ م). أساس البلاغه. تحقیق: محمد باسل عیون السود. بیروت – لبنان : دار الکتب العلمیه. الطبعه: الأولى، ۱۴۱۹ هـ – ۱۹۹۸ م. عدد الأجزاء: ۲٫
۱۱٫ زین الدین محمد، المناوی (۱۴۱۰هـ-۱۹۹۰م). التوقیف على مهمات التعاریف. المحقق: عبد الخالق ثروت. القاهره: عالم الکتب. الطبعه: الأولى. عدد الأجزاء: ۱٫
۱۲٫ السلمی ، عیاض بن نامی بن عوض (۱۴۲۶ هـ – ۲۰۰۵ م). أصُولُ الِفقهِ الذی لا یَسَعُ الفَقِیهِ جَهلَهُ. الریاض: دار التدمریه. الطبعه: الأولى، ۱۴۲۶ هـ – ۲۰۰۵ م. عدد الأجزاء: ۱٫
۱۳٫ الطبرانی، سلیمان بن أحمد (۱۴۱۵ هـ – ۱۹۹۴ م). المعجم الکبیر. المحقق: حمدی بن عبد المجید السلفی. القاهره: مکتبه ابن تیمیه . الطبعه: الثانیه. عدد الأجزاء:۲۵٫
۱۴٫ عبد الحمید عمر، أحمد مختار ( ۱۴۲۹ هـ – ۲۰۰۸ م). معجم اللغه العربیه المعاصره. بیجا: عالم الکتب. الطبعه: الأولى، عدد الأجزاء: ۴٫
۱۵٫ عثمانی، محمد شفیع دیوبندی (۱۳۸۶). تفسیر معارف القرآن. زاهدان: شیخ الاسلام احمد جام. چاپ: سوم. مجلدات: ۱۴٫
۱۶٫ القرطبی، یوسف بن عبد الله (۱۴۱۴ هـ – ۱۹۹۴ م). جامع بیان العلم وفضله. تحقیق: أبی الأشبال الزهیری
المملکه العربیه السعودیه: دار ابن الجوزی. عدد الأجزاء: ۲٫
۱۷٫ قلعجی، محمد رواس؛ قنیبی، حامد صادق (۱۴۰۸ هـ – ۱۹۸۸ م). معجم لغه الفقهاء. بیجا: دارالنفائس للطباعه والنشر والتوزیع. الطبعه الثانیه.
۱۸٫ المرتضی الزَّبیدی، محمّد بن محمّد (۱۹۸۴). تاج العروس من جواهر القاموس. المحقق: مجموعه من المحققین. بیجا:دار الهدایه. عدد الأجزاء: ۲۱٫
۱۹٫ مجموعه من المحققین (بیتا). مفاهیم إسلامیه. القاهره: موقع وزاره الأوقاف المصریه http://www.islamic-council.com.
۲۰٫ مصطفى، إبراهیم و غیرهم (بیتا). المعجم الوسیط . تحقیق:مجمع اللغه العربیه. بیجا: دار الدعوه. عدد الأجزاء:۲٫
۲۱٫ مجموعه من العلماء (۱۴۱۹هـ – ۱۱۹۱۹ م). الموسوعه العربیه العالمیه. الطبعه: ۲ . بیجا: بینا.عد المجلدات: ۳۰٫
۲۲٫ النیسابوری، مسلم بن الحجاج (بیتا). المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله علیه وسلم (صحیح مسلم). المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. عدد الأجزاء: ۵٫
۲۳٫ محمد، علی جمعه (۲۰۰۱). المدخل إلی دراسه المذاهب الفقهیه. القاهره: دارالسلام.
۲۴٫ النیسابوری السلمی، محمد بن إسحاق بن خزیمه (۱۴۱۲ هـ – ۱۹۹۲م.). صحیح ابن خزیمه. المحقق: د. محمد مصطفى الأعظمی. بیروت: المکتب الإسلامی . عدد الأجزاء: ۴٫
۲۵٫ الهیثمی، أبو الحسن نور الدین علی بن أبی بکر بن سلیمان (بیتا). موارد الظمآن إلى زوائد ابن حبان. المحقق: محمد عبد الرزاق حمزه.القاهره: دار الکتب العلمیه. عدد الأجزاء: ۱٫
۲۶٫ مجموعه من العلماء (بیتا). قاموس المحدث عربی انجلیزی. بیجا: بینا.

سایت‌های انترنتی
– http://www.wikifeqh.ir (مکتب فقهی)
– ( https://www.almaany.com/ar/dict/ar-المدرسهar/%D)
– www.feqhweb.com