هرچند ممکن است شبیه عنوان فیلم های درجه دو علمی-تخیلی به نظر برسد، اما برای دانشمندان علوم زمین تبدیل شدن سیاره ما به یک «گلخانه داغ» موضوعی کاملا جدی است.
محققان می گویند ممکن است به زودی از مرزی غیر قابل بازگشت بگذریم که نتیجه آن دمای طاقت فرسا و بالا آمدن سطح دریاها برای چند قرن خواهد بود.
حتی اگر کشورها موفق به مهار دی اکسید کربن در سطح توافق شده شوند، باز هم امکان شروع این «مسیر غیرقابل بازگشت» وجود دارد.
مطالعه آنها نشان می دهد که احتمال چنین سناریویی با بالا رفتن میانگین دما به اندازه دو درجه سانتیگراد وجود دارد.
دانشمندان شرکت کننده در این مطالعه می گویند گرمایشی که تاکنون تجربه کرده ایم، و افزایش دمایی که احتمالا در چند دهه آینده تجربه خواهیم کرد، ممکن است بعضی از نیروهای طبیعی زمین که هم اکنون از ما محافظت می کند را به دشمن ما بدل کند.
هر سال جنگل های زمین، اقیانوس ها و خشکی ها ۴.۵ میلیارد تن کربنی که می تواند سر از اتمسفر در آورد و هوا را گرمتر کند جذب می کنند.
اما با ادامه روند گرمایش امکان دارد این مراکز جذب کربن تبدیل به منبع انتشار کربن شود و مشکل تغییرات اقلیمی را به طور قابل توجهی بدتر کند.
خاک منجمد عروض بالای جغرافیایی که میلیون ها تن گازهای گرم کننده در آنها ذخیره شده یا جنگل های آمازون از جمله این منابع است و بیم آن می رود که هرچه به دمای دو درجه بالاتر از دوران ماقبل صنعتی نزدیک تر می شویم، این منابع شروع به دفع کربن با شدت زیاد کنند.
در سال ۲۰۱۵ دولت های جهان خود را به حفظ افزایش دما به کمتر از دو درجه سانتیگراد متعهد کردند و گفتند حتی برای نگه داشتن افزایش دما زیر ۱.۵ درجه تلاش می کنند. به گفته نویسندگان مقاله تازه، برنامه فعلی برای کاهش تولید گازهای کربنی ممکن است کافی نباشد.
پروفسور یوهان راکستروم از نویسندگان این مقاله در مرکز رزیلیانس استکهلم به بی بی سی گفت: «ما می گوییم که وقتی هوا دو درجه گرمتر شد، ممکن است در نقطه ای باشیم که مکانیسم کنترل به دست کره زمین بیافتد.»
زندگی در بسیاری از بخش های جهان با شروع پدیده گلخانه داغ غیرممکن خواهد شد
«درحال حاضر کنترل دست ماست، اما وقتی از دو درجه گذشتیم، می بینیم که سیستم زمین از دوست تبدیل به دشمن می شود. آن وقت سرنوشت را به سیستمی سپرده ایم که توازنش درحال به هم خوردن است.»
دما در حال حاضر یک درجه بالاتر از دوره ماقبل صنعتی است و هر دهه حدود ۰.۱۷ درجه بالا می رود.
محققان در مطالعه تازه ۱۰ سیستم طبیعی که آنها را «فرآیندهای بازخوردی» می نامند بررسی کردند.
هم اکنون این فرآیندها به انسان کمک می کند از شدیدترین آثار انتشار بیش از حد کربن و افزایش دما در امان باشد. اینها شامل جنگل ها، یخ های قطب شمال، و سیستم انباشت متان در کف اقیانوس هاست.
نگرانی این است که اگر تعادل یکی از این سیستم ها به هم بخورد و شروع به انتشار مقدار زیادی دی اکسید کربن در جو کند، بقیه سیستم های مشابه هم در یک حرکت زنجیره وار بی تعادل شوند.
سناریوی «گلخانه داغ» چیست؟
به زبان ساده سناریوی خوبی نیست.
براساس مقاله تحقیقی تازه تبدیل شدن زمین به یک «گلخانه داغ» به معنی آن است که دمای زمین از هر زمان در یک میلیون و ۲۰۰ هزار سال اخیر بیشتر خواهد شد.
سیستم آب و هوایی زمین ممکن است وقتی دما به ۴ تا ۵ درجه سانتیگراد بالاتر از دوره ماقبل صنعتی رسید دوباره تثبیت شود. به دلیل ذوب صفحات یخی قطب، آب دریاها ممکن است ۱۰ تا ۶۰ متر بالا بیاید.
این بدان معنی است که بعضی از بخش های زمین غیرقابل سکونت خواهد شد.
نویسندگان می گویند آثار این تغییرات «عظیم، گاه ناگهانی و بدون شک اخلالگر» خواهد بود.
روی مثبت آن – اگر بشود چنین تعبیری داشت – این است که بدترین عوارض احتمالا برای یک تا دو قرن احساس نخواهد شد. روی دیگرش این است که وقتی این فرآیند شروع شود غیرقابل بازگشت خواهد بود.
موج گرمای کنونی شواهدی از این پدیده است؟
نویسندگان می گویند که رویدادهای شدید آب و هوایی که اکنون در اطراف جهان از جمله اروپا می بینیم را نمی توان به طور مستقیم به خطر عبور از افزایش دما به میزان دو درجه ربط داد.
با این حال آنها استدلال می کنند که این پدیده ها ممکن است گواهی بر این موضوع باشد که زمین از آنچه فکر می کردیم در برابر روند گرمایش حساس تر است.
پروفسور راکستروم گفت: «باید از این رویدادهای شدید آب و هوایی درس گرفت و آن را شاهدی دانست بر اینکه باید حتی محتاط تر باشیم.»
حرف نویسندگان مقاله این است که انسان قدرت و حساسیت سیستم های طبیعی زمین را دست کم گرفته است.
قبلا تصور می شد که اگر دما تا پایان قرن سه تا چهار درجه بالا رود آنوقت است که جهان با یک وضعیت اضطراری روبرو خواهد شد.
آیا امیدی هست؟
پاسخ غافلگیر کننده این است که بله!
می توان از سناریوی «گلخانه داغ» پرهیز کرد به شرطی که شاهد تنظیم بنیادی روابط خود با سیاره باشیم.
کاترین ریچاردسون از دانشگاه کپنهاگ از نویسندگاه این مقاله می گوید: «آب و هوا و سایر تغییرات سراسری نشان می دهد که تاثیر فعالیت انسانی بر سیستم های زمین جهانی است. این بدان معنی است که ما به عنوان یک جامعه جهانی می توانیم روابط با سیاره را طوری مدیریت کنیم که بر شرایط آینده اثر بگذارد.»
«این مطالعه بعضی از اهرم های موجود برای انجام این کار را شناسایی می کند.»
به این ترتیب نه فقط باید تا نیمه قرن جاری سوزاندن سوخت های فسیلی را متوقف کنیم، بلکه باید به شدت مشغول کاشتن درختان، حفاظت از جنگل ها، یافتن راه های مسدود کردن نور خورشید و توسعه دستگاه هایی برای مکیدن کربن از هوا شویم.
نویسندگان می گویند که لازمه آن تغییر جهت کامل ارزش ها، رفتار و فناوری انسانی است. همه ما باید نقش نگهبان زمین را بازی کنیم.
بعضی محققان می گویند که نظر نویسندگان مقاله تازه افراطی است. اما بسیاری دیگر بر این نظرند که نتیجه گیری آنها منطقی است.