هفده سال پیش از امروز و در چنین روزی، ۶ قوس ۱۳۸۰، نشست تاریخی بُن در آلمان برگزار شد. براساس توافق‌نامۀ این نشست حکومت‌داری جدید در افغانستان شکل گرفت. این نشست پس از دو اتفاق تکان‌دهنده به میان آمد. اتفاق نخست شهادت احمدشاه مسعود فرمانده کُل جبهۀ مقاومت ملی مردم افغانستان و دوم، حمله به بزرگ‌ترین مرکز تجارت جهانی در ایالات متحدۀ امریکا بود. این دو حادثه تمام کشورهای جهان و افغانستان را دچار یک حالت ویژه ساخت. کشورهای جهان و در رأس آن امریکا چند روز پس از این حوادث تصمیم به براندازی حکومت طالبان گرفتند. امریکا به این نتیجه رسیده بود که این براندازی بدون توافق با جبهۀ مقاومت ملی مردم افغانستان عملی نیست. از همین‌جا بود که در هم‌سویی با این جبهه برنامه ریخته شد تا حکومت طالبان از میان برداشته شود.
روند تاریخ به گونه‌یی پیش رفت که حکومت طالبان از میان برداشته شد و افغانستان نیازمند حکومت‌داری جدیدی شد. این حکومت‌داری پس از چندین دهه جنگ در افغانستان به میان آمد. جنگ‌هایی که بیشتر آنان از اثر نارضایتی مردم و محروم بودن آنان در سطوح رهبری حکومت بود. جامعۀ جهانی و سران کشور بر آن شدند تا با برگزاری نشستی حکومت‌داری جدید در افغانستان را پایه‌ریزی کنند. شماری از سران جبهۀ مقاومت و به‌ویژه شهید استاد برهان‌الدین، ربانی رییس‌جمهور حکومت برآن بود تا این نشست در کابل برگزار شود. اما به این خواست وقع چندانی گذاشته نشد و این نشست در شهر بُن آلمان با حضور نماینده‌گان جبهۀ مقاومت و نماینده‌گان کشورهای و سازمان‌های بین‌المللی به تاریخ ۶ قوس سال ۱۳۸۰ برگزار شد.
بُن اول
کنفرانس بُن اول در ۶ قوس سال ۱۳۸۰ در شهر بُن آلمان برگزار شد. براساس توافق‌نامۀ این کنفرانس، چهره‌ها و گروه‌های کلیدی درگیر در مسایل افغانستان روی ایجاد یک حکومت موقت شش ماهه توافق کردند و همچنان پذیرفتند که برای کمک به تأمین امنیت در افغانستان، پس از سال‌ها بی‌ثباتی، نیروهای بین‌المللی حافظ صلح «ISAF» در افغانستان مستقر شوند.
جناح‌های مختلف شرکت کننده در آن نشست همه این توافق‌نامه را امضا کردند. توافق‌نامۀ بُن توانست به معضل دیرینۀ افغانستان (تقسیم قدرت سیاسی) پایان دهد و با انتخاب حامد کرزی به عنوان رییس ادارۀ موقت، روند جدیدی را در کشور آغاز کند.
آزادی‌های اجتماعی از جمله آزادی بیان و حقوق زنان و حقوق بشر، از مهمترین توافقات انجام شده در آن نشست بود. در متن توافق‌نامه آمده است که «حق مردم افغانستان به انتخاب آزادانه آیندۀ سیاسی کشور شان براساس اصول اسلامی، دموکراسی، پلورالیسم و عدالت اجتماعی» تضمین شود.
در این توافق‌نامه همچنان به سازمان ملل متحد صلاحیت داده شد تا موارد نقض حقوق بشر را تحقیق و پیشنهاداتش را در این زمینه ارایه کند.
برگزاری لویه جرگۀ اضطراری برای ایجاد ادارۀ انتقالی و تعیین رییس ادارۀ انتقالی شش ماه پس از تشکیل ادارۀ موقت و برگزاری لویه جرگه برای تصویب قانون اساسی جدید هجده ماه پس از ایجاد ادارۀ انتقالی، از دیگر نکات مهم توافق‌نامه بُن بود.
در توافق‌نامۀ بُن اول همچنین تصریح شده است که همزمان با انتقال قدرت، تمامی گروه‌های جهادی، نیروهای مسلح افغانستان و سایر گروه‌های مسلح «تحت کنترل ادارۀ موقت درآمده و مطابق با نیازمندی‌های امنیتی نیروی مسلح افغانستان شناخته شوند».
بُن دوم
کنفرانس بین‌المللی بُن دوم در تاریخ ۱۴ قوس ۱۳۹۰ براب با ۵ دسمبر سال ۲۰۱۱ به رهبری افغانستان و میزبانی آلمان و با اشتراک ۸۵ کشور و ۱۵ سازمان بین‌المللی و منطقه‌یی در مورد آینده افغانستان ده سال پس از بنیادگذاری نظام سیاسی جدید افغانستان محصول توافق‌نامه‌یی بُن اول برگزار شده است.
دستور کار کنفرانس بُن دوم در واقع یادآور خلاهایی بود که در کنفرانس بُن اول به آن‌ها توجه نشده بود و پرسش‌هایی را باید پاسخ می‌داد که ده سال پیش بی‌پاسخ رها شدند. خروج برنامه‌ریزی شدۀ نیروهای بین‌المللی تا ۲۰۱۴ و انتقال مسوولیت‌های امنیتی به نیروهای افغانستان، تداوم آموزش و تجهیز ارتش و بازسازی و توسعۀ افغانستان و تعهد همسایه‌گان برای حمایت از آیندۀ افغانستان، در دستور کار کنفرانس بُن دوم بود.
آیا بُن سوم در راه است؟
اخیراً روزنامۀ والستریت ژورنال گزارش داده است که بخشی از طرحِ زلمی خلیل‌زاد، نمایندۀ ویژه امریکا در امور جنگ و صلح افغانستان این است که انتخابات ریاست‌جمهوری در ۳۱ حمل سال آینده به تعویق بیفتد، ادارۀ موقت به میان آید و طالبان جزء روند سیاسی دولت افغانستان شوند.
به نظر می‌رسد آقای خلیل‌زاد این طرح را از نشست‌های «بُن اول و دوم» الهام گرفته است. آقای خلیل‌زاد که خود از دست‌اندرکاران نشست بُن اول است، چنین می‌نماید که نشست «بُن سوم» را برای افغانستان در نظر گرفته است. اما گذشته از این، واضح است که این طرح افغانستان را ۱۸ سال به گذشته بر می‌گرداند. تعلیق و تعویق انتخابات و شامل ساختن طالبان در این روند پیش از به دست آمدن توافق با طالبان در پروسۀ صلح، به معنای دور باطل گذشته است.
مردم افغانستان حاضر نیستند دست‌آوردهای ۱۸ سال گذشته را که با قربانی‌های فراوان به دست آمده را با یک طرحی که ظاهراً مصرف انتخاباتی برای ادارۀ دونالد ترامپ از آدرس جمهوری‌خواهان امریکا دارد و امنیت آیندۀ افغانستان را تضمن نمی‌کند، از دست بدهند. نشست‌های گذشته بین‌المللی در مورد افغانستان مانند نشست بُن، برای نهادینه شدن دموکراسی و انتخابات برگزار شده بود و حالا ممکن نیست مردم با یک طرح سلیقه‌یی ارزش‌های به دست آمده را قربان کنند. مردم افغانستان انتظار دارند انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده برگزار شود و یک حکومت مشروع و با «پایه‌های وسیع سیاسی» در کشور به میان بیاید تا دست‌آوردهای چون آزادی بیان، دموکراسی و حقوق بشر حفظ و تقویت شوند.
حکومت و نخبه‌گان سیاسی افغانستان باید از طرح‌هایی پشتیبانی و زمینۀ عملی آن را فراهم کنند که داعیۀ پیشروانه داشته باشد. طرح‌هایی که برای افغانستان عقب‌گرد به دنبال می‌داشته باشد، نه به نفع حکومت است و نه هم به نفع گروه‌های و جریان‌های سیاسی دیگر. طرح‌هایی که در آن، احتمال بازگشت به گذشته وجود داشته باشد، مورد پذیرش مردم افغانستان نیست. مردم افغانستان از طرح‌هایی استقبال می‌کنند که نقشۀ راه آن مشخص و به آیندۀ مطلوب در آن ترسیم شده باشد.