بخش پنجم/

شیخ بعد از اشغال فلسطین، خانوادۀ‌ خود را به بیروت منتقل کرد و خود پیوسته میان فلسطین، اردن، بیروت و سوریه در رفت‌وآمد بود تا آنکه به تاریخ ۲۸ جمادی الثانی ۱۳۷۲هـ ق مصادف با ۱۴ مارچ ۱۹۵۳م توانست حزب التحریر را با مرکزیت در شهر قدس توسط پنج تن از دوستانش ـ هریک: داوود حمدان، معاون رهبر و سکرتر حزب، غانم عبده، مسوول مالی، عادل النابلسی و منیر شقیر به‌عنوان اعضای مؤسس، ـ رسماً ایجاد کند.
گفته می‌شود که شیخ در سال‌های تحصیل در قاهره نخست از امام حسن البنا متأثر بوده و با حلقات آموزشی و تربیتی اخوان‌المسلمین رابطۀ نزدیک داشته است اما در اوایل دهۀ پنجاه میلادی قسماً تحت تأثیر نظریات سید قطب شهید به‌خصوص کتاب‌های «الشخصیه الاسلامیه» و «عدالت اجتماعی در اسلام» قرار گرفته و با دیدگاه ویژه‌یی‌ که در پیوند به بازسازی اندیشۀ سیاسی اسلام داشت به تأسیس حزب التحریر اقدام کرد و راه خود را با جنبش اخوان‌المسلمین جدا کرد.
حزب التحریر در شرایطی از سوی شیخ نبهانی اساس گذاشته شد که از یک‌طرف پایه‌های رژیم صهیونیسم در فلسطین مستحکم گردیده بود و از سوی دیگر، رهبری جنبش اخوان‌المسلمین راه مبارزۀ سخت و طولانی‌یی را برای رسیدن به ‌قیادت ملت‌های مسلمان، یک تجربۀ کامیاب تلقی کرده و راه‌های نرم را برای گسترش دعوت اسلامی و اندیشه‌سازی توده‌ها طرح و پی‌ریزی کرده است.
از شیخ نبهانی حدود سی اثر به‌جا مانده است که معروف‌ترین آن‌ها «نظام الاسلام»، «التکتل الحزبی»، «الشخصیه الاسلامیه»، «نظام حکم در اسلام» و غیره می‌باشد.
شیخ نبهانی بعد از تلاش‌های نفس‌گیر و طاقت‌فرسا در راستای تأسیس نظام سیاسی مجدد اسلام توسط حزب‌التحریر و عبور از موانع و چالش‌های گونه‌گون، سرانجام به ‌روز یک‌شنبه یازدهم دسمبر ۱۹۷۷ مصادف به دهم ماه محرم ۱۳۸۹ در شهر بیروت به ابدیت پیوست و در همان‌جا به‌خاک سپرده شد. (۹/۲۸سپتامبر۲۰۱۳).

انگیزه‌های پیوستن به حزب التحریر
عوامل و انگیزه‌های گرایش به حزب التحریر و پیوستن به آن در جوامع مختلف با درنظرداشت واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی متفاوت است؛ نبود شغل و درآمد لازم مالی، نبود عدالت و برابری اجتماعی در دستگاه سیاسی، مسایل روان‌شناختی، انجام فعالیت‌های آموزشی و خیریه، فشار و سرکوب حزب از سوی دولت‌های حاکم، تبلیغات گسترده با استفاده از وسایل رسانه‌یی، ایستادهگی در برابر اندیشه‌های استعماری‌یی که بر جوامع اسلامی هجوم آورده و باعث مداخلات در مسایل کلان کشوری گردیده است، از جمله دلایل گرایش و پیوستن جوانان به حزب التحریر به‌حساب می‌رود.
در کشورهای آسیای ‌میانه، محرومیت اقتصادی و نبود شغل و درآمد مالی مورد نیاز، باعث گردیده است تا شماری از جوانان به‌هدف رسیدن به ‌قدرت سیاسی و شکستن مرزهای اقتصادی در زندهگی، با سر دادن شعار مذهب، به‌خاطر جلب اعتماد افراد، در چارچوب حزب التحریر گِردهم آیند و آهسته‌آهسته رشد کنند و به یک تشکل بزرگ تبدیل شوند.
برخی دانشمندان غربی مانند: مارکس، وبر، دورکیم و برگر با تأکید افراط‌گونه‌یی اصرار دارند که محرومیت اجتماعی و اقتصادی باعث تعهد مذهبی می‌شود. (۳/۱۵).
نبود چشم‌انداز روشن برای آینده، ظلم و بی‌عدالتی حکومت، ایجاد موانع در برابر خواست‌های افراد به‌ویژه تحصیل‌کرده‌گان، انحصارگرایی قدرت از سوی گروه‌های مخصوص و سرکوبی احزاب سیاسی و سازمان‌های اجتماعی، یکی دیگر از عوامل پیوستن به حزب التحریر پنداشته می‌شود که بدون مبالغه، این بستر در تمام جوامع اسلامی محسوس است.
مداخلات سیاسی استعماری از سوی قدرت‌های بزرگ بر جوامع اسلامی و کنترل منابع اقتصادی مسلمانان، ایجاد نفاق و تفرقه میان کشورها و احزاب مذهبی، دست‌درازی در نصاب آموزشی مؤسسات تعلیمی و تحصیلی در سطوح مختلف، حمایت از اسراییل در مقابل ملت مظلوم فلسطین، طرح و تصویب معاهدات و کنوانسیون‌هایی برخلاف منافع مسلمانان از سوی سازمان ملل متحد نیز از جمله عواملی است که از سوی حزب التحریر تبلیغ گردیده و باعث پیوستن جوانان به این جنبش سیاسی می‌گردد.
تبلیغات گستردۀ حزب التحریر مبنی بر احیای مجدد خلافت اسلامی و رهایی امت از قید و بند استعمار خارجی و استبداد داخلی، با داشتن تشکیلات جهانی و منابع مالی و تخنیکی داخلی چشم‌گیر و امیدوارکننده، برنامه‌های آموزشی و تربیتی تدوین شده برای رسیدن به ‌هدف با رویکرد ویژۀ دعوتی، یکی دیگر از انگیزه‌هایی است که حداقل در نیم قرن اخیر، باعث گردیده است تا افراد زیادی در گوشه‌وکنار مختلف جهان به این حزب بپیوندد.

عضویت در حزب التحریر
شرایط عضویت در حزب التحریر، مسلمان بودن، داشتن تعهد، آگاهی از اهداف و برنامه‌های سیاسی حزب، باور داشتن به‌ روش دعوتی و شیوۀ فعالیت حرکت، پابندی به‌ حضور در حلقات آموزشی و تربیتی، مجالس و همایش‌ها، داشتن سواد خواندن و نوشتن، اعتقاد به ‌وجوب حاکمیت سیاسی اسلام و طی مراحل ارزیابی‌ از سوی مربیان، از طریق بیعت با امیر یا نمایندۀ امیر صورت می‌گیرد و فرد ملزم به‌رعایت تمام پرنسیب‌های قانونی حزب مطابق دستورنامه‌های تصویب شده از سوی هیأت رهبری می‌گردد.
با وجود آنکه حزب التحریر اساساً یک حزب سُنی است که در کشورهای عربی شکل گرفته و رشد کرده است، اما با اهل تشیع و تبارهای غیرعرب در رویکرد سیاسی‌اش مشکلی ندارد و به این باور است که شیعه و سنی هر دو مسلمان اند. اما روش سیاسیِ این حزب بر مبنای خلافت بر منهج نبوت، از سوی اهل تشیع که بر ساختار سیاسی از نوع ولایتی آن باور دارد، غیرقابل پذیرش می‌باشد. (۷/۱۰محرم ۱۴۲۵).
عضویت در حزب التحریر داوطلبانه بوده اما یک مدت زمانی نیاز است تا صداقت، تعهد و شرایط مطلوب در وجود فرد برای بیعت فراهم گردد.