اشاره: روند گفت‌وگوهای صلح با طالبان از چندماه بدین‌سو سرعت یافته است. هفته‌یی نیست که چندین خبر تازه پیرامون گفت‌وگوهای صلح پخش نشود. به تازه‌گی وزیران خارجۀ افغانستان، چین و پاکستان تفاهم‌نامۀ مبارزۀ مشترک با تروریسم را امضا کردند. دیروز نیز نماینده‌گانی از گروه طالبان با نماینده‌گان امریکایی در امارات متحدۀ عربی دیدار کردند تا به تفاهم‌های جدیدی برای آمدن طالبان به میز مذاکره برسند.
برای بررسی این روند، گفت‌وگویی با وحید مژده انجام داده‌ایم. آقای مژده در زمان حکومت طالبان کارمند وزارت خارجه بوده و پس از آن کتاب «پنج‌سال حکومت طالبان» را نوشته است.

*به عنوان نخستین پرسش: تلاش‌ها برای گفت‌وگو با طالبان از چند جهت آغاز شده‌است، چین، امریکا و پاکستان، معنای این تلاش‌ها چیست؟
حقیقت این است که امریکا و کشورهای منطقه نسبت به جنگ افغانستان به شدت نگران هستند. امریکا تلاش دارد تا راه حل پیدا کند و از سوی هم کشورهای منطقه نگران بیرون شدن زودهنگام امریکا هستند، نگرانی‌شان این است که تروریستان دیگر مانند داعش مجال تقویت در افغانستان را پیدا کنند.
دولت افغانستان هم تلاش دارد تا در مذاکرات دست بالا داشته باشد و از سوی هم احزاب سیاسی در تلاش هستند که با ساختن برنامه‌یی با طالبان وارد مذاکره شوند.
در کل، تمام این تلاش‌ها بر می‌گردد به امریکا که می‌خواهد از جنگ طولانی در افغانستان خلاص شود.
*یعنی می ‌خواهید بگویید که کشورهای منطقه به نحوی راضی نیستند که امریکا از افغانستان بیرون شود؟
کشورهای منطقه خواهان خروج نیروهای خارجی از افغانستان بدون برنامه نیستند، به شکلی که نیروهای شوروی سابق افغانستان را ترک کرد و افغانستان درگیر جنگ داخلی شد. کشورهای منطقه مثل چین، ایران روسیه و… نگران این هستند که اگر نیروهای خارجی و امریکایی بدون برنامه افغانستان را ترک کنند، افغانستان درگیر جنگ دیگری خواهد شد و مرزهای این کشورها ناامن می‌شود. بنابراین، خواهان این هستند تا در مذاکرات سهم داشته باشند و این‌که چگونه افغانستان را برای رسیدن به صلح کمک کنند، حرف و حدیث‌های دارند و می‌خواهند به نحوی در مذاکرات شریک باشند.
*آیا تلاش‌ها از بهر گفت‌وگوها با طالبان نتیجه‌یی در پی خواهد داشت؟
تا جایی که دیده می‌شود، بسیاری از مسایل مبهم است. مبهم به این معنا خواست‌هایی که دو طرف از هم‌دیگر دارند، مبهم است و شاید این خواست هنوز مورد قبول هر دو طرف نیست. طالبان خواستار خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان هستند. طور مثال خواست اساسی طالبان خروج اسم‌های رهبران طالبان از لیست سیاه، آزادی زندانیان طالبان است. اما به نظر می‌رسد که تاهنوز این خواستِ طالبان تحقق نیافته است و تحقق نیافتن این خواست‌ها این سوال را مطرح می‌کند که به راستی امریکا قصد خروج از افغانستان را دارد یا خیر؟
اگر امریکا نیت خارج شدن از افغانستان را نداشته و نیت‌اش فریب طالبان باشد، دراین صورت همان طوری که طالبان تأکید کرده‌اند، دروازۀ گفت‌وگوها برای همیش بسته خواهد شد.
*یعنی اگر به این خواست‌ها پاسخ مثبت داده نشود، در این صورت ما نباید منتظر صلح باشیم؟
دقیقاً. اگر خواست‌هایی که در مذاکره با خلیل‌زاد مطرح شده‌ است، تحقق نیابد، در این صورت ارتباط‌ سازی در مرحلۀ اول با بُن‌بست مواجه خواهد شد و گواه قدم‌های بعدی نخواهیم بود.
مسألۀ مهم دیگری را که طالبان با خلیل‌زاد مطرح کرده، این است که طالبان گفته‌اند، قضیه افغانستان دو بُعد دارد. بُعد خارجی که بر ‌می‌گردد به پایان حضور نیروهای خارجی در افغانستان و بُعد داخلی پس از خروج نیروهای خارجی؛ طالبان با دولت افغانستان به میز مذاکره خواهند نشست.
زمانی که خلیل‌زاد با طالبان در مورد حکومت موقت صحبت کرده است، طالبان در پاسخ گفته‌اند که ساختن حکومت موقت کار خود افغان‌هاست که هیچ ارتباطی به امریکایی‌ها ندارد و تأکید کرده اند، شما فقط در بُعد خارجی که مسألۀ حضورتان است را مشخص کنید، بقیه مورد را ما بین خود حل و فصل خواهیم کرد. بنابراین، باید منتظر بود و دید که قدم بعدی چیست و امریکا با این خواست مهم طالبان چه خواهد کرد.
*به برداشت شما تلاش‌های خلیل‌زاد برای گفت‌وگو با طالبان نتیجه‌یی در پی خواهد داشت؟
اگر امریکا قصد خروج از افغانستان را داشته ‌باشد و تاریخ خروج را اعلام کند، در این صورت قدم بزرگ برداشته می‌شود و قدم‌های بعدی مذاکره میان خود افغان‌ها خواهد بود، اما اگر چنین نشود، فکر می‌کنم که مذاکرات در حد گفت‌وگو باقی خواهد ماند و نتیجه‌یی نخواهد داشت.
*با بیرون شدن بدون قید و شرط امریکایی‌ها همان طور که شما گفتید، کشورهای منطقه نگران آن هستند، مشکلات جدی‌یی را هم برای خود افغانستان و هم برای کشورهای منطقه به بار خواهد آورد…
امریکا باید تاریخ خروج خود از افغانستان را مشخص کند. در جریان خروج بین طالبان و دولت افغانستان مذاکرات ادامه پیدا کند و روی ساختن یک نظام جدید در افغانستان بحث بحث صورت گیرد.
*در رابطه به بورد مشورتی‌یی که تازه شکل گرفته، این بورد مشورتی چه کاری را از پیش خواهد برد و شما کار و چیدمان این بورد مشورتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کار بورد مشورتی این است که به رییس‌جمهور مشوره بدهد، کدام مسایل را با طالبان مطرح کنند، اما ایجاد این بورد پیش از وقت است. طالبان تأکید دارند تا زمانی که بُعد خارجی قضیه حل نشود، حاضر به مذاکره با دولت افغانستان نیستند. بنابراین، تا زمانی‌که مشکل طالبان با امریکا حل نشود، بورد مشورتی هیچ کاری را از پیش برده نخواهد توانست و یک بورد بیکار و غیر فعال باقی خواهد ماند.
*در رابطه به نشستی چند روز پیش با حضور چین، پاکستان و افغانستان برگزار شد، دیدگاه‌ها این است که پاکستان حاضر به همکاری با افغانستان نیست، پس چنین نشست‌های هیچ موثریت نخواهد داشت، باور شما چیست؟
مشکل بزرگ این است که ما فکر می‌کنم اگر دیگران به ما کمک نکنند، ما به جایی نمی‌رسیم. ۱۷ سال انتظار همکاری پاکستان راکشیدیم، اما هیچ مشکلی حل نشد.
با ایجاد دولت عمران خان ظاهراً پاکستان می‌خواهد افغانستان را در راه رسیدن به صلح کمک و متفاوت از گذشته عمل کند، اما انتظاری که افغانستان از پاکستان دارد و انتظاری که امریکا از پاکستان دارد، متفاوت است. امریکا از پاکستان می‌خواهد که در رابطه به گفت‌وگوهای صلح همکاری کند و دولت افغانستان از پاکستان می‌خواهد، طالبان را به میز مذاکره بکشاند که این کار در توان پاکستان نیست.
پاکستان به طور واضح گفته که ما فقط همکاری می‌کنیم و طالبان را برای گفت‌وگو تشویق می‌کنیم؛ اما مشکل اصلی این است که هنوز نمی‌دانیم پاکستان چقدر روی طالبان تأثیرگذار است و آیا همان طور که امریکایی‌ها می‌گویند، پاکستان فقط می‌توانند تسهیل کنندۀ این مذاکرات باشد نه بیشتر از آن و پاکستان هم همین مسأله را می‌خواهد بگوید؛ اما افغانستان بیشتر از این موارد تقاضا دارد.
*مسأله یا موردی که در ذهن مردم و شاید هم دولت افغانستان جا افتاده این است، پاکستان توانایی این را دارد که طالبان را به پای میز مذاکره بکشاند، شما می‌خواهید بگویید غیر از این است؟
همین اکنون امریکا بدون مداخلۀ پاکستان طالبان را به پای میز مذاکره کشانیده، یعنی به پای میز مذاکره آوردن کار مشکلی نیست. مسأله این است که دولت افغانستان از پاکستان می‌خواهد طالبان را دست بسته تحویل آنان کند. رهبران طالبان را دستگیر کرده و به دولت افغانستان تحویل دهند، اما پاکستان هرگز این کار را نخواهند کرد. بنابراین، تا زمانی ‌که چنین تصوری در ذهن دولت‌مردان افغانستان باشد، مشکل همچنان باقی خواهد بود.
از سویی هم، کشورهای منطقه در پی منافع خود هستند و نگران این اند، مبادا با صلحی که در افغانستان می‌آید، در ظاهر صلح باشد، اما به جنگ دیگری منجر شود.
قضیه از چیزی که در ظاهر دیده می‌شود، پیچیده‌تر است، ما نیاز به یک راه حل جامع داریم نه این‌که طالبان با گرفتن چند چوکی حاضر به مذاکره شوند و با گرفتن قدرت مشکل خاتمه پیدا کند. مشکل این گونه حل نمی‌شود.
*پس مشکل اساسی در کجاست؟
مشکل این است که تاهنوز یک طرح جامعی را حتا از طرف امریکا برای صلح افغانستان نمی‌بینیم. مسایل بسیار ظریفی وجود دارد که به آن توجه نشده، به عنوان مثال در صفوف طالبان یک تعداد خارجی‌ها با خانواده‌های‌شان حضور دارند که جنگجویان خارجی گفته می‌شوند، اگر طالبان حاضر به مذاکره شدند، سرنوشت این خارجی‌ها چه می‌شود و در مورد آنان چه تصمیمی گرفته می‌شود.
این‌که خلیل‌زاد می‌گوید مشکل در چهار ماه حل خواهد شد، به هیچ عنوان ممکن نیست. باید بسیاری از موارد حل ناشده در یک اجلاس بزرگ مانند نشستِ بُن به بررسی گرفته شود و کشورهای منطقه در مورد افغانستان به یک اجماع برسند.
*حداقل چقدر زمان برای حل مواردی که شما گفتید، نیاز است؟
در جنگ‌های طولانی مدتی که در جاهای دیگر ادامه داشته، به زمان زیادی نیاز است و گاهی هم جنگ بوده هم مذاکره جریان داشته است. مثل جنگِ ویتنام که سال‌ها دوام کرد تا مشکل‌شان حل شد.
جنگ افغانستان هم طولانی‌ترین جنگ جهان است که چهل سال ادامه پیدا کرده و همین اکنون هم ادامه دارد و معلوم نیست که تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. بنابراین، حل کردن مشکلات جنگ چهل ساله در چهار ماه اصلاً ممکن نیست، با توجه به تمام جوانب قضیه این مسأله را به پیش برد.
اگر امریکا فکر کند که به تنهایی می‌تواند مسألۀ جنگ افغانستان را حل کند، باید بداند که حل این معضل از کنترل امریکا خارج است. جنگ افغانستان ابعاد وسیعی به خود گرفته است. بارها گفته شده که کشورهای منطقه طالبان را در تجهیز نظامی همکاری می‌کند. با توجه به این مسایل تا زمانی‌که یک اجماع میان کشورهای منطقه به میان نیاید، مشکل افغانستان به طور اساسی حل نخواهد شد.
*پس از بهر دست یافتن به صلح به زمان طولانی نیاز است، پیش روی هم انتخابات داریم، با این حساب ایجاد حکومت موقت منحل است و ما برویم به طرف انتخابات؟
حکومت موقت اصلاً خواست طالبان نیست، این شایعات غلطی است که در رسانه‌ها آمده، طالبان می‌گویند، حکومت ساختن کار خود مردم افغانستان است و هیچ ارتباطی به امریکا ندارد. در صحبت‌هایی که با خلیل‌زاد داشتند همین مورد مطرح شده است. بنابراین، اگر در افغانستان انتخابات می‌شود، حکومت موقت ساخته می‌شود. هر کاری که می‌شود، اما تا زمانی ‌که مسأله خروج نیروهای خارجی از افغانستان حل نشود، این موارد برای طالبان هیچ ارزشی ندارد.
*با مطرح شدن گفت‌وگوهای صلح با طالبان این پرسش نیز مطرح می‌شود که این گروه پس از هفده سال پایان حکومت سیاه شان چگونه نظامی را می‌خواهند؟
همیشه این را گفته‌ام زمانی که مذاکرات صورت می‌گیرد، بین علمای هر دو طرف بحث می‌شود، یعنی طالبان خواست‌های خود در مورد نظام اسلامی را مطرح می‌کنند و طرف مقابل هم نظام اسلامی‌یی را که خواستار آن هستند مطرح می‌کنند. پس دراین جا علمای اسلام تصمیم می‌گیرند که نظام اسلامی چگونه باشد، در غیر آن هیچ امکان ندارد که شما طالبان را وادار بسازید در نظام دموکراتیک فعلی شریک شوند.
*زنان نگران وضعیت خودشان هستند، طالبان در نظام که خواستار آن هستند، جایگاه زنان را چگونه تعریف کرده‌اند؟
در نشست‌هایی که باطالبان انجام شده بود، حضور داشتم و خانم‌ها هم دراین نشست‌ها شرکت داشتند، آنان این مسأله را مطرح کردند، دیدگاه طالبان این بود که در چارچوب شریعت اسلامی حقوق زنان را رعایت می‌کنند، اما این‌که این چارچوب چگونه خواهد بود، همان طوری که قبلاً گفتم علمای دو طرف در مورد آن بحث خواهند کرد.
در یک جلسه حضور داشتم، یک خانم از طالبان پرسید، شما چقدر حق تحصیل برای خانم‌ها قایل هستید، طالبان در پاسخ گفتند، به هر اندازه‌یی که خانم‌ها توان تحصیل داشته ‌باشند، در مورد کار هم گفتند که کار و تحصیل باید مطابق به اصول شرعی باشد.
*سپاس از این که فرصت گذاشتید.
از شما هم.