بخش سوم/

تاریخچۀ مصاحبه در رسانه‎های افغانستان
تاریخ نـشر گــونۀ مــصاحبه و استعمال اصطلاح «مصاحبه» در افغانستان به شمارۀ هشتمِ سال اول سراج‎الاخبارافغانیه یعنی سال ۱۲۹۰ هجری خورشیدی باز می‎گردد. این مصاحبه در صفحۀ ششم اخبار زیر عنوان «مصاحبه قلمی سراج‎الاخبار و ایدوگیت» به نشر رسیده است. برای بررسی دقیق موضوع اینک جریان مصاحبه را نقل می‎کنیم:
اخبار ایدوگیت هندوستان به زبان انگریزی می‌نگارد «امید است به اخبار جـدید کابل مثل اخبـارات هندوسـتان آزادی حاصـل نخواهد شد، یعنی آزادی‎هایی که مخل خودمختاری امیر صاحب گردد…»
سراج‎الاخبار در پاسخ می‎نگارد «قلم هیچ یک مسلمان،‌ دل و زبان هیچ یک صاحب ایمان بر خلل‌اندازی به اساس دین و مذهب خود قایل و راضی نمی‎شود، مگر که از اهل ایمان نباشد!»
ایدوگیت می‎نویسد «امکان دارد که بعد از چند مدت، ‌اخبار مذکور آزادی حاصل نماید،‌ مثل که در ایران بعد از حکومت شورایی به وقوع آمده است …»
سراج‎الاخبار در جواب می‎نگارد ‌«انعقاد حکومت شورایی ایران، برای افغانستان یک نمونه امتثال نی، بلکه یک درس عبرت شمرده می‎شود..‌«
ایدوگیت می‎گوید «سزا‎های افغانستان، نسبت به سزا‎های عهد کمپنی در هندوستان، دربارۀ مطابع سخت‎تر است…»
سراج‎الاخبار به پاسخ می‎نگارد «به این فقره ایدوگیت، در ظاهر حال، گویا یک خیرخواهی و رهنمایی برای حکومت ما نموده، ‌ولی ضمناً حکومت را بر سراج‎الاخبار بدگمان کردن و محو کردن آن را ایما کرده است.»
ایدوگیت می‎گوید «برای ترقی خیالات افغانستان، که نیم وحشی می‎باشد، ‌این اخبار جدیده خالی از دل‌چسپی نخواهد بود.»
سراج‎الاخبار در جواب می‎نویسد «اگر افغانستان را نیم وحشی بگوییم، ایتالی‌ها را در جنگ طــرابلس چه نام خواهیم داد؟ اهالی افغانستان در محاربات خارجی انسان‎ها را زنده به آتش نسوخته‌اند، اطفال صغیر را نکشته‌اند.» (آهنگ ۳، ۵-۶)
علامه محمود طرزی در رسالۀ چه باید کرد؟ که ضمیمۀ شمارۀ ۲۴ سال اول، ۲۱ سنبلۀ ۱۲۹۱ سراج‎الاخبار نشر شده، مطلبی را به شکل دیالوگ نشر کرده است. این مطلب زیر عنوان «محاوره» به نشر رسیده است که اصطلاح محاوره توام با نشر آن، زیاد موجه به نظر آید، بلکه این اصطلاح باید به مصاحبه مبدل گردد. این مصاحبه یا محاوره بین یکی از افسران اردوی اسلام و سرافسر کُل اردوی دولت فارس وقت صورت گرفته است. افسر اردوی اسلام، زهره‌(رض) بود و سرافسر اردوی فارس رستم (رستم فرخزاد) نام داشت. مصاحبه از طرف افسر اردوی فارس چنین آغاز می‏یابد:
رستم: شما همسایه مایید. هر وقتی که به ما روی آوردید، از ما به خوبی معامله می‎دیدید. به محافظۀ حقوق شما هر وقت حاضریم بیایید که صلح را اختیار کنیم. در این باب از احسان کردن با شما خودداری نمی‎کنیم.
زهره رضی الله عنها: ما به سبب احسان گرفتن و یا رعایت داشتن، با شما جنگ نمی‎کنیم. مقصد ما دنیا نیست، آخرت است. پیش از این‌هم به شما فهمانده بودیم و…
برای ادامۀ صحبت، رستم از حضرت سعد بن وقاص(رض) سرافسر اردوی اسلام یک ایلچی را طلب کرد. در برابر خواست وی حضرت سعد بن وقاص جناب بدیعی بن عامر را گماشت. بقیۀ صحبت بین حضرت بدیعی و رستم انجام شد.
این صحبت به صورتِ مسلم یک مصاحبه دیالوگ می‎باشد،‌ هدف صحبت هرچه بود به جایش باشد و به صورت یقین پیرامون جنگ و محاربۀ اردوی اسلام به منظور توسعه و پخش این دین مبارک در سرزمین فارس بوده است. هدفِ ما در این رساله این می‎باشد که نوشته و صحبتِ متذکره یک مصاحبه بوده است. بدین ترتیب موجودیــت و آغــاز گونۀ مصاحبه در مطبوعات افغانستان، در سراج‎الاخبار افغانیه و زمان نشر آن مسلم می‎گردد. (آهنگ ۳، ۸)
زمانی که رادیو افغانستان در سال ۱۳۰۶ به نشرات آغاز نمود، آهنگ‎های محلی و اخبار، اجزای مهم نشرات را تشکیل می‎داد. در این نشرات که از فرستندۀ آن که در جوار پل آرتل شهر کابل موقعیت داشت به صورت مستقیم به نشر می‎رسید، هنرمندان افغان مانند استاد قاسم، استاد غلام حسین، استاد نتو و استاد قربان‌علی آواز می‎خواندند (قاری‌زاده، ۶) و با گذشت زمان هنرمندان قبل از آغــاز آهنگ‌شان یکی ـ دو جملۀ کوتاه را در بارۀ شعر و آهنگ‌شان می‎گفتند که بعدها این هنرمندان از طرف مسوولین برنامه‎های رادیو مورد پرسش قرار می‎گرفتند و به زبان ساده پرسیده می‎شد که استاد برای شنونده‎گان چه آهنگ را مد نظر گرفته‌اید؟ و در مقابل پاسخ‎های کوتاه ارایه می‎گردید. آن پرسش‎ها در واقــع اولین مصاحبه‎های رادیویی در رادیو افغانستان را رقم ‌زده است.
زمانی که آژانس اطلاعاتی باختر در سال ۱۳۱۸ خورشیدی به کار آغاز کرد، ابتدا موضوع مصاحبه در نشرات آن‎ها مشاهده نمی‎شد، بلکه سخنان مسوولین دولتی از گفتارها و بیانات‌شان اقتباس می‎گردید و به صورت نقل قول‎ها منتشر می‎شد.
در زمان تصدی محمدآصف سهیل به صفت رییس ریاست مستقل مطبوعات که در آن زمان هنوز به وزارت ارتقا نیافته بود، یک دوره آموزش ژورنالیزم در کابل دایر گردید و استاد امریکایی به نام ایچ آرجالوف به تدریس مسلک ژورنالیزم پرداخت و مضمون مصاحبه را به مشمولین این دورۀ آموزشی در سال ۱۳۳۹ خورشیدی تدریس نمود و بعداً کتابی به نام اساس‌های ژورنالیزم را تدوین کرد و با مقدمۀ رییس مستقل مطبوعات منتشر ساخت که این اولین کتاب دربارۀ ژورنالــیزم در افغانستان است و در آن از مــصاحبه صــحبت شده و توصیه‎های لازم دربارۀ این بخش از ژورنالیزم ذکر گردیده است.
محــمد آصف‌ سهیل رییس مستقل مطبــوعات در مــقدمۀ کتاب اساس‌های ژورنالیزم نوشته است که نیکو افتاد که دورۀ کورس ژورنالیزم موفق پایان یافت. استاد جالوف یکی از استادان مشیگن ستیت یونیورستی می‎باشد، تدریس کورس را به عهده داشت. از فــیض دانـشِ این دانـشمند عالی‌مقام کارکنان مطبوعات مستفید گردیدند و به اساسات ژورنالیزم آشنایی یافتند. من نیز افتخار این همراهی را در حلقۀ تدریس داشتم. (جالوف، ج)