بخش نهم/

فصل چهارم

ارکان مصاحبه
طوری‎ که در فصل اول ذکر گردید، انسان‎ها در زنده‎گی روزمرۀشان با انواع گوناگونِ مصاحبه روبه‎رو می‎شوند. از مصاحبه با اعضای خانواده و والدین گرفته تا مصاحبه با داکتر، معلم، دکان‌دار که در تمام این مصاحبه‎ها پرسش، پاسخ، مصاحبه‎کننده،‌ مصاحبه‎شونده، هدف و موضوع شامل‎اند، اما به این‎ها نمی‏توان مصاحبه‎های ژورنالیستی گفت؛ زیرا در مصاحبۀ ژورنالیستی علاوه بر مصاحبه‎کننده، مصاحبه‎شونده، موضــوع و هـدف، رسانـه و مـخاطب نـیز وجـود دارد. بـنابرایـن مصاحبه‎های خبری دارای ارکانی چون مصاحبه‎کننده، مصاحبه‎شونده، موضوع، هدف، رسانه و مخاطب می‎باشند که هــرکدام از این شاخصه‎ها به صورتِ مفصل بیان می‎گردد.

مصاحبه‎کننده
مصاحبه‎کننده یا پاسخ‎گر به نماینده‎گی از هزاران انسانی که امید و انتظارِ ملاقات و سوال کردن را خودشان از مصاحبه‎شونده یا پاسخ‎گو دارند اما برای‌شان میسر نیست، می‎پرسد و این پرسش‎ها و پاسخ‎ها را یک مصاحبه‎کنندۀ خوب با مهارت در قالبِ جملات و کلماتِ موزون می‎گنجاند. قبل از آن‌که به برنامۀ سوالات پرداخته شود، ویژه‏گی‎های یک مصاحبه‌کنندۀ خوب بیان می‎گردد.
ویژه‏گی یک مصاحـبه‎کنندۀ خوب، عبارت از «درک خبری» است.
مصاحبه‎کننده، ژورنالیستی چیره‎دست باید باشد تا از میان ده‎ها موضوع که برایش گفته می‎شود، به‌سرعت تشخیص دهد که کدام موضوع اهمیتِ خبریِ بیش‌تر دارد و باید برای موشکافی آن موضوع مصاحبه را ترتیب دهد. چون خبرهای داغ و مصاحبه‎های خبری در رسانه‎های افغانستان و سایــر کشــورهــا اهمیت بیش‌تـر دارد و مخاطبان آن را می‎پسندند؛ تشخیص خبر و توسل به مصاحبه در ارتباط آن موضوع، یکی از ویــژه‏گی‎های خــبرنگار خـوب یا مصاحبه‎کننده می‎باشد. یعنی مصاحبه‎های اخبار داغ، مخاطبان بیش‌تر نسبت به سایر مصاحبه‌ها دارد. علاوتاً او یک شخص کنجکاو و نکته‎سنج باید باشد تا در میان ده‎ها گزارش خبری که روزانه می‎رسد، بتواند بهترین و داغ‎ترین را از میان آن‎ها برای مصاحبه انتخاب نماید.
مـصاحـبه‎کنــندۀ ماهـر کـسی اســت که دارای ذوق و اسـتعداد نویسنده‎گی باشد. نویسندۀ خوب می‏تواند یک مصاحبه‎کنندۀ برتر باشد چون با طرح سوالات و نوشتن آن‌ها خصوصاً به رسانه‎های چاپی، خلاقیت نوشتن و باریکی‎های آن را در نظر می‎گیرد و مصاحبه را جالب‎تر و خواندنی می‎سازد.
مصاحبه‎کنندۀ خوب کسی است که توانایی هــمنوایی با طـبقات و اقشار مختلف را دارد؛ چون یک مصاحبه‎کننده گاهی پای صحبت رجال برجستۀ سیاسی می‎نشیند و زمانی هم نویسنده‎گان چیره‎دست را مورد پرس‌وپال قرار می‎دهد و روزی جریان حادثه را از مرد روستایی می‎شنود و یا کودک را پای مصاحبه‌اش می‎کشاند. بنابراین، این ژورنالیست است که خاصیت هم‎زبانی و هم‌نو‌ایی را باید با طبقات مختلف و متفاوت داشته باشد و آن‎ها را به سخن گفتن وا دارد.
مصــاحـبه‎کننــدۀ خـــوب آن اسـت که در درک و انـتقال اخبــار سریع‌الانتقال باشد و به مجردی که مصاحبه را تمام کرد، از ضبط صوت آن را پیاده کند و به مدیر مسوول، متصدی برنامه یا صفحه ارسال نماید.
قدرت تفکر و تصمیم‏گیری یکی دیگر از ویژه‏گی‎های یک مصاحبه‎کنندۀ خوب می‎باشد. ژورنالیست در حالات بحرانی باید تصمیم سریع و معقول اتخاذ نماید تا در رقابتی که با سایر رسانه‎ها و ژورنالیستان دارد، مبتکر و سریع‎تر عمل نماید.
مصاحبه‎کننده صبور و بردبار است؛ چون با طبقات مختلف مردم با ذهنیت‌ها و فرهنگ‎های متفاوتِ آن‎ها سر و کار دارد، در میان ده‎ها حرف و ساعت‌ها سخنرانی شاید یک جمله هم که او انتظار آن را دارد دریافت نکند، اما با دقت و حوصلۀ فراوان به سخنان گوش می‎دهد.
مصاحبه‎کنندۀ خوب باید دارای اطلاعات، دانش، بصیرت و هوشمندی باشد. او در رشتۀ کارش مطالعۀ عمیق و با دنیای محیرالعقول تکنالوژی رسانه‎یی سر و کار دارد. با ده‎ها حادثه هم‎زمان برخورد می‎نماید و فوراً درک می‎کند که کدام موضوع بیش‌تر به رسانه و مخاطبانِ آن حایز اهمیت است و آن موضوع را بررسی می‎کند و برای ازدیاد معلومات مصاحبه ترتیب می‎دهد.
مصاحبه‎کنندۀ خوب تکبر و غرور نمی‎داشته باشد؛ چون با طبقات مختلفِ مردم سرو کار دارد، با صحنه‎های متفاوت روبه‎رو می‎شود و از جایی به جای دیگر می‎شتابد و پای صحبت اشخاص با سطوح فرهنگی، خانواده‎گی و اقتصادیِ متفاوت و موقف‎های اجتماعی،‌ نظامی و سیاسیِ گوناگون می‎نشیند. در مقدمۀ کتاب «لبخند و اندوه جنگ» آمده ‌است:
روزی‌ پای صحبت یکی از رهــبران مــقتدر جــهاد افــغانستان می‎نشستم و عصر همان روز سرگذشت یکی از ملیشه‎های اسیر و تسلیم‌شدۀ حکومت کابل را ثبت می‎کردم. سر هفته در سمینار علمی و دپلـوماتیکی در پایتخـتِ یکـی از کـشور‎های غـنی دنـیا اشتراک می‎کـردم و در پـایـان آن در اردوگاه مـهاجرین در حـومـۀ شـهر خاک‌آلود پشاور می‎بودم. چند شب در هوتل افسانوی شیراتون شهر میامی ایالات متحدۀ امریکا اقامت داشتم و درست در پایان همان ماه در زیرزمینی نمناک و تاریک یکی از مخروبه‎های شهر کابل محصور بودم. روزی به دیدار مقام بلندرتبۀ وزارت خارجۀ کشور قدرتمند دنیا می‌رفتم و در آخر روز صحنه‎های دل‌خراش فرار از جنگ مردم بی‌سرپناه کشور خویش را بیان می‎کردم. در بامداد خوش‌گوار بهار، سوار بر مدرن‌ترین طیارۀ بهترین خط هوایی دنیا به‌خاطر شرکت در کنفرانس صلح مسافرت می‎کردم و در شام سیاه بر مرکبی سوار شده برای دیدن صحنه‌یی از جنگ و نبرد عازم یکی از جبهات جهاد می‌شدم. دقیقاً به‎خاطر دارم که برای تهیۀ گزارش انتخابات که در آن زنی زمام‌دار کشورش می‌شد در محفل مجلل در یک کشور همسایه اشتراک کردم و هنوز دو روز نگذشته بود که بمب مهیبی در شهر اسعدآباد ولایت کنر منفجر شد و زمانی به آن‌جا رسیدم که هنوز بوی باروت فضای شهرک را پوشانیده و از جسد زنی که در حال سوختن بود، دود بلند می‌شد. بلی من در کشورم خبرنگار بودم و شاهد ده‎ها حادثه و صدها واقعه می‎باشم. (علمی۴، ۲)
بنابراین ژورنالیست با حالاتِ مـتفاوت و مـردمانِ برخاسته از فرهنگ‎های متفات سر و کار دارد و باید خاصیت هم‎زبانی با آن‎ها را داشته باشد.